نگاه تمدنی قرآن به اهل کتاب

به گزارش گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: ششمین جلسه از سلسله‌سخنرانی‌های قرآنی با موضوع «قوم یهود در قرآن» با سخنرانی حجت‌الاسلام «محمدمهدی میرجلیلی» در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد.

حجت الاسلام «محمد مهدی میرجلیلی» محور سخنرانی خود در این جلسه را بر مبنای موضوع (اهل کتاب در قرآن؛ بازخوانی تمدن نوشتاری یهود با تحلیل کلاریس هرن اشمیت) قرار داد.

وی با بیان اینکه قرآن کریم در بسیاری از آیات خود از عبارت «أهل الکتاب» استفاده کرده است، اظهار کرد: این عبارت نَه فقط به معنای گروهی مذهبی، بلکه نمادی از تمدنی است که بر اساس کتاب‌های مقدس مکتوب مانند تورات و انجیل شکل گرفته است؛ کلاریس هرن اشمیت، مورخ تمدن و اندیشه، در کتاب خود تحت‌عنوان «سه نوشتار» (Les Trois écritures) به نقش بنیادین نوشتار در شکل‌گیری تمدن یهود اشاره و تاکید دارد که نوشتار مکتوب نَه تنها وسیله ثبت تاریخ بلکه حافظ هویت، قانون و فرهنگ این قوم بوده است که این دیدگاه تمدنی با نگاه وحیانی قرآن درباره اهل کتاب هم‌راستا و هماهنگ است.

این پژوهشگر ادامه داد: قرآن اهل کتاب را به عنوان جوامعی معرفی می‌کند که کتاب مقدس مکتوب، اساس هویت و قوانین آنها است؛ این گروه گرچه به کتاب‌های الهی دسترسی دارند، اما در برخی موارد دچار انحراف و اختلاف می‌شوند که ریشه در حسادت، لجاجت و نپذیرفتن حقایق جدید دارد اما با این وجود قرآن مؤمنان را به مدارا و عفو نسبت به این اختلافات دعوت می‌کند و همه امور را به حکمت و قدرت خداوند می‌سپارد.

حجت‌الاسلام میرجلیلی گفت: از نگاه قرآن عمل نکردن به کتاب و فرمان الهی، پیامدهای منفی و تخریبی دارد؛ این انحرافات شامل تحریف متون مقدس، عدم پذیرش پیامبران جدید و اختلافات داخلی است که منجر به گمراهی فردی و اجتماعی می‌شود، چنین موضوعی از نظر تمدنی نیز تهدیدی جدی برای سلامت و استمرار هویت و فرهنگ اهل کتاب به شمار می‌رود.

وی در ادامه به آیات منتخب درباره اهل کتاب اشاره کرد و افزود: برای مثال آیه ۱۵ سورن «مائده» که خداوند می‌فرماید: «یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَدْ جَاءَکُمْ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمْ کَثِیرًا مِّمَّا کُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْکِتَابِ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ» (ای اهل کتاب! پیامبر ما نزد شما آمد تا برای شما بسیاری از آنچه را در کتاب مخفی می‌داشتید روشن سازد و از بسیاری درگذرد)؛ یا آیه ۶۸ از همین سوره که خداوند فرموده است:  «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَاللَّهُ شَهِیدٌ عَلَیٰ مَا تَعْمَلُونَ» (بگو: ای اهل کتاب، چرا به آیات خدا کافر می‌شوید؟ و خداوند بر آنچه انجام می‌دهید شاهد است)؛ همچنین در آیه ۱۹ سوره «آل عمران» می فرماید: «إِنَّ الدِّینَ عِندَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ ۗ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ» (دین نزد خدا اسلام است و کسانی که کتاب به آنان داده شده، جز پس از آنکه علم به آنان رسید به سبب حسد از یکدیگر اختلاف نمی‌ورزند)؛ از سوی دیگر در آیه ۹۸ همین سوره نیز آمده است: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَحْرُمُونَ مَا حَلَّ اللَّهُ لَکُمْ وَتَأْثُمُونَ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ» (بگو: ای اهل کتاب، چرا آنچه را خدا برای شما حلال کرده است، حرام می‌دانید و گناه می‌کنید، در حالی که شاهدید؟)؛ همچنین در آیه ۱۴۵ سوره «اعراف» که خداوند فرمود: «وَکْتَبْنَا لَهُ فِی الأَلْوَاحِ مِن کُلِّ شَیْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِیلًا لِکُلِّ شَیْءٍ» (و برای موسی در الواح نوشتیم هرچیز را، پندی و تفصیلی برای همه چیز)؛ در آیه ۱۰۹ سوره «بقره» نیز آمده است: «وَدَّ کَثِیرٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُم مِّن بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّارًا حَسَدًا مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَاصْفَحُوا حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» (بسیاری از اهل کتاب به دلیل حسادتی که در دل دارند آرزو می‌کنند ای کاش شما را پس از ایمان، به کفر برگردانند، پس از آنان درگذرید و عفو کنید تا خدا فرمان خود را بیاورد).

این پژوهشگر تصریح کرد: با توجه به آنچه که اشاره شد اهل کتاب در قرآن نماد تمدنی نوشتارمحور هستند که هویت و قوانین خود را بر مبنای کتاب مقدس مکتوب بنا کرده‌اند. نگاه «کلاریس هرن اشمیت» به نوشتار به عنوان پایه‌ای برای تمدن یهود با آموزه‌های قرآن هماهنگ است و هر دو بر نقش کلیدی نوشتار در حفظ هویت، قانون و فرهنگ تأکید می‌کنند؛ ضمن اینکه قرآن علاوه بر ارزش‌گذاری به میراث نوشتاری اهل کتاب، نسبت به پیامدهای منفی نپذیرفتن حقایق الهی و عمل نکردن به دستورات خداوند هشدار می‌دهد؛ چرا که چنین رویه‌ای به اختلاف، انحراف و گمراهی می‌انجامد و سلامت تمدن را به مخاطره می‌اندازد. در نهایت، قرآن مؤمنان را به صبر، گذشت و مدارا در برابر اختلاف‌ها دعوت کرده و همه امور را به خداوند قادر و حکیم می‌سپارد.