الهیات عهد و کارکردهای سیاسی آن

به گزارش گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان: سیزدهمین جلسه از سلسله‌سخنرانی‌های قرآنی با موضوع «قوم یهود در قرآن» با سخنرانی حجت‌الاسلام «محمدمهدی میرجلیلی» در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد.

حجت الاسلام «محمدمهدی میرجلیلی» در این جلسه با عنوان «تابوت عهد در قرآن، تورات و صهیونیسم: تحلیلی بر الهیات عهد و کارکردهای سیاسی آن» سخنرانی کرد.

وی با بیان اینکه تابوت عهد، نماد مقدس عهد میان خدا و بنی‌اسرائیل؛ نقشی محوری در متون مقدس یهودیت و اسلام دارد؛ افزود: در این مبحث سعی دارم که با تکیه بر تحلیل آیات قرآن و تورات، به بررسی جایگاه این تابوت در الهیات عهد، کارکردهای مشروعیت‌بخش آن در ساختارهای سیاسی کهن و تفسیرهای صهیونیسم معاصر بپردازم؛ رویکرد قرآن نسبت به تابوت، با نگاهی انتقادی به پرستش نمادها، آموزه‌ای توحیدی در قبال تقدس‌گرایی افراطی ارائه می‌دهد که با تفسیرهای سیاسی معاصر در یهودیت و صهیونیسم در تضاد است.

تابوت عهد در هر دو سنت ابراهیمی اسلام و یهودیت بار معنایی و سیاسی خاصی دارد

این پژوهشگر گفت: تابوت عهد (Ark of the Covenant) از جمله اشیای مقدسی است که در هر دو سنت ابراهیمی اسلام و یهودیت، بار معنایی و سیاسی خاصی دارد؛ این تابوت، حامل الواح ده‌فرمان بوده و به‌عنوان نماد حضور خداوند در میان قوم بنی‌اسرائیل تلقی شده است؛ در طول تاریخ، این نماد مذهبی فراتر از یک شیء پرستشی، به‌عنوان ابزار مشروعیت‌بخش قدرت نیز به‌کار رفته است؛ لذا ما در این بحث تلاش داریم تا با تحلیل تطبیقی میان قرآن، عهد عتیق و قرائت‌های سیاسی صهیونیسم، به بررسی این دگردیسی مفهومی بپردازیم.

حجت الاسلام میرجلیلی در ادامه به (تابوت عهد در قرآن) اشاره کرد و افزود: خداوند در آیه ۲۴۸ سوره «بقره» تابوت عهد را به‌عنوان نشانه‌ای الهی برای مشروعیت پادشاهی طالوت معرفی می‌کند؛ در این آیه آمده است: «وَقَالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ آیَةَ مُلْکِهِ أَن یَأْتِیَکُمُ التَّابُوتُ فِیهِ سَکِینَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَبَقِیَّةٌ مِّمَّا تَرَکَ آلُ مُوسَیٰ وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلَائِکَةُ...» در این آیه، تابوت حامل «سکینه» و باقی‌مانده‌ای از میراث موسی و هارون معرفی شده و بازگشت آن به‌مثابه نشانه‌ای از مشروعیت الهی سلطنت طالوت تلقی می‌شود؛ نکته قابل‌توجه تأکید قرآن بر حمل این تابوت توسط فرشتگان است، که آن را از سطح یک شیء مادی فراتر می‌برد و در جایگاه نشانه‌ای غیبی و الهی قرار می‌دهد.

وی همچنین به مفهوم تابوت عهد در عهد عتیق (کتاب اول سموئیل) نیز اشاره کرد و ادامه داد: در کتاب اول سموئیل، باب ۴ تا ۶، داستانی موازی با روایت قرآنی یافت می‌شود؛ بنی‌اسرائیل تابوت را به جنگ فلسطینیان می‌برند، اما شکست می‌خورند و تابوت به‌دست دشمن می‌افتد (۱ سموئیل ۴:۱-۱۱)؛ در ادامه فلسطینیان تابوت را به شهرهای خود می‌برند، اما گرفتار بلایای الهی می‌شوند، از جمله تومورها و مرگ دام‌ها (۱ سموئیل ۵:۶-۱۲). نهایتاً، تابوت را روی گاری‌ای قرار می‌دهند که گاو نری بدون راهنما آن را به سمت سرزمین بنی‌اسرائیل هدایت می‌کند: «گاوها به راه بیت‌شمش رفته، از یک راه مستقیم می‌رفتند...» (۱ سموئیل ۶:۱۲، ترجمه انجیل شریف)؛  در هر دو متن، بازگشت تابوت با نشانه‌هایی فراطبیعی همراه است؛ در قرآن، فرشتگان حامل تابوت‌اند و در تورات، حرکت معجزه‌آسای گاوها نشانه‌ای الهی تلقی می‌شود.

این پژوهشگر همچنین درباره الهیات عهد و کارکردهای مذهبی ـ سیاسی تابوت اظهار کرد: تابوت عهد بر اساس تورات (خروج ۲۵:۱۰-۲۲) به دستور مستقیم خدا به موسی ساخته شد تا الواح شریعت را در آن نگهداری کنند. این تابوت در قدس‌الاقداس معبد سلیمان قرار داشت (۱ پادشاهان ۸:۶-۹). از دیدگاه الهیات یهودی، این تابوت نماد عهد الهی است؛ پیمان خدا با بنی‌اسرائیل: وفاداری به شریعت در برابر حمایت الهی؛ مشروعیت پادشاهی: داوود، با بازگرداندن تابوت به اورشلیم، سلطنت خود را مستقر و مشروع می‌سازد (۲ سموئیل ۶:۱-۱۹). در واقع، تابوت عهد در یهودیت، حلقه اتصال دین، سیاست و قومیت بوده است.

وی در مورد دلالت‌های سیاسی در قرآن و سنت یهودی نیز گفت: در قرآن؛ تابوت، به‌صراحت نشانه‌ای از مشروعیت سلطنت طالوت است. ملاک مشروعیت، ایمان و فرمان الهی است نه صرف اشیای مادی است چنان که در آیه ۲۴۸ سوره «بقره» اشاره شده است: «إن فی ذلک لآیة لکم إن کنتم مؤمنین»؛ از سوی دیگر در یهودیت، بازگشت تابوت به اورشلیم تأییدکننده مشروعیت داوود است (۲ سموئیل ۶) و تابوت نه تنها نشان حضور خدا، بلکه وسیله‌ای برای وحدت ملی و پیروزی در جنگ‌ها بود (یوشع ۶:۶-۲۱).

حجت الاسلام میرجلیلی در مورد برداشت‌های صهیونیسم معاصر از تابوت عهد افزود: آنها چند برداشت دارند؛ نخست بازسازی معبد سوم و تابوت؛ نهادهایی مانند Temple Institute در اورشلیم، به بازطراحی ابزارهای معبد، از جمله تابوت عهد، می‌پردازند. آن‌ها تابوت را پیش‌شرط ظهور «ماشیح» (Messiah) و سلطه نهایی اسرائیل می‌دانند (Gorenberg, ۲۰۰۰)؛ برداشت دوم بر پایه  مشروعیت‌سازی سیاسی است که طی آن تابوت به نماد ملی‌گرایی یهودی تبدیل شده است و جریان‌های راست‌گرای مذهبی از آن برای توجیه وجود دولت اسرائیل به‌عنوان «تحقق عهد الهی» بهره می‌برند (Ben-Artzi, ۲۰۱۷)؛ برداشت سوم به پیوند با مسیحیت صهیونیست باز می گردد که جریان‌های اوانجلیکال در آمریکا نیز به تابوت علاقه دارند. آن‌ها از بازسازی معبد حمایت می‌کنند چون آن را مقدمه ظهور دوم مسیح و «آرماگدون» می‌دانند (Boyer, ۱۹۹۲).