خبرگزاری شبستان، گروه بین الملل: صبحگاهان که آفتاب از پشت بامهای خشتی صنعا سر میزند، پرتوهای طلاییاش بر گنبدی سفید میلغزد که از دور، چون فانوسی در دل بافت کهن میدرخشد. صدای اذان که در کوچههای باریک میپیچد، گویی قرنها از همین دیوارها عبور کرده تا به گوش امروز ما برسد. اینجا «جامع قبة المهدی» است؛ بنایی که هر خشتش، ورق ورق تاریخ و ایمان مردمان این دیار را در خود جا داده و حتی در میان آتش جنگ و گرد زمان، قامتش را راست نگه داشته است
گنبدی که صنعا را تعریف میکند
در میان بافت متراکم خانههای چندطبقهی خشتیِ شهر قدیم صنعا، گنبد سفید «جامع قبة المهدی» چون نگینی بر بامهای قهوهایرنگ میدرخشد. این مسجد در محلهای که امروز به نام خودش «حارة قبة المهدی» شناخته میشود، در ساحل غربی وادی سائلة و میان باغهای تاریخی بستانالسّلطان و بستانالحَبَل جا دارد.
دو روایت از یک تاریخ
منابع تاریخی درباره زمان ساخت این مسجد دو تاریخ متفاوت ذکر کردهاند؛ برخی آن را به سال ۱۶۵۱ میلادی (۱۰۶۱ قمری) نسبت میدهند، اما روایتی دقیقتر میگوید که در سالهای ۱۷۵۰–۱۷۵۱ میلادی، به دستور مهدی عباس بن المنصور، یکی از حاکمان دوره قاسمی یمن، بنا شد. مهدی عباس پس از درگذشتش در ۱۱۸۹ قمری (۱۷۷۵–۱۷۷۶ م)، در همین مسجد دفن شد. همین انتساب، هویت و نام بنا را تثبیت کرده است.
معماری؛ تلفیق خشتی و سپیدی گچ
جامع قبة المهدی نمونهای برجسته از معماری مساجد تاریخی صنعا است. دیوارهای آجری و خشتی، در لایههای بیرونی با گچ سفید پوشانده شده و گنبد مسجد نیز با اندودی روشن، تضادی دلنشین با بدنه قهوهایرنگ شهر ایجاد میکند. منارهای باریک و بلند در گوشه حیاط، با تناسبات معماری بومی، بر قامت این بنا افزوده شده است. شبستان اصلی زیر گنبد، با سقفهای چوبی و تزئینات هندسی ساده، فضایی آرام برای نمازگزاران فراهم میکند.
قلبی تپنده در بافت تاریخی صنعا
این مسجد تنها محل برگزاری نماز نیست؛ در سدههای گذشته، کلاسهای قرائت قرآن، حلقههای فقه و حتی نشستهای اجتماعی در آن برگزار میشده است.
بافت اطراف مسجد، که شامل بازارچههای کوچک و گذرهای باریک است، همچنان زندگی سنتی صنعا را حفظ کرده و حضور مسجد، مرکزیت معنوی این محله را شکل داده است.
ثبت جهانی و ارزش میراثی
«جامع قبة المهدی» بخشی از مجموعه ۱۰۳ مسجد تاریخی شهر قدیم صنعاست که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدهاند. این بافت شهری به دلیل یکپارچگی و اصالت معماری اسلامی–یمنیاش، از نظر جهانی اهمیت دارد.
گنبد و مناره مسجد، بخشی از خط آسمان شاخص این شهر محسوب میشود و در عکسهای هوایی و کارتپستالهای صنعا، بارها به تصویر کشیده شده است.
جنگ و زخمهای ماندگار
اما این مسجد هم از آسیبهای جنگ داخلی یمن در امان نمانده است. در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۵، انفجار یک خودروی بمبگذاریشده در نزدیکی آن، دو کشته و چند زخمی بر جای گذاشت. شدت انفجار به دیوارهای اطراف مسجد آسیب رساند، اما سازه اصلی پابرجا ماند.
سالها درگیری و نبود رسیدگی منظم، فرسودگی بنا را افزایش داد. مرمتهای محدود و اضطراری نتوانستند جلوی نفوذ رطوبت، ترکهای گنبد و فرسایش دیوارها را بگیرند.
حادثه تلخ مرمت
در ژوئن ۲۰۲۴، عملیات مرمتی که با هدف احیای این بنای تاریخی آغاز شده بود، با حادثهای ناگوار همراه شد؛ بخشی از سازه حین کار فروریخت و جان سه تا چهار نفر از کارگران و مرمتگران گرفته شد. این رویداد، بحثهای تازهای را درباره لزوم استانداردهای علمی در مرمت بناهای تاریخی یمن برانگیخت.
با وجود این آسیبها، «جامع قبة المهدی» همچنان نمادی از مقاومت فرهنگی و مذهبی مردم صنعاست. هر روز نمازگزارانی از محلههای اطراف، در سکوت و صفوف منظم، در زیر همان گنبد سفید میایستند؛ گنبدی که قرنهاست شاهد دعاها، اشکها، و امیدهای مردم بوده است.
در روزگاری که جنگ، بخشهای بزرگی از میراث یمن را ویران کرده، حفاظت از بناهایی چون جامع قبة المهدی نه فقط یک وظیفه ملی، که مسئولیتی جهانی است؛ مسئولیتی برای حفظ حافظه جمعی ملتی که ریشههایش در خشت و گچ این کوچهها تنیده شده است.
نظر شما