به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، «نادر سقاء»، نویسنده و پژوهشگر حوزه مسجد در یاداشتی به تحلیل تدوین طرح مطالعاتی آمایش سرزمینی مساجد پرداخت. متن این یادداشت به شرح زیر است:
از جمله احکام با اهمیتی که در برنامه ششم و هفتم توسعه مورد تأکید قرار گرفته، تدوین سندهای ملی و استانی آمایش سرزمین توسط دستگاه های اجرایی است. در واقع آمایش سرزمینی عبارت است از توزیع متوازن و هماهنگ جغرافیایی کلیه فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و معنوی در پهنه سرزمین نسبت به قابلیت ها و منابع طبیعی و انسانی. بر اساس این تعریف منظور از آمایش سرزمین استفاده درست از قابلیت های سرزمین و سایر امکانات به اندازه توان آنها است. آمایش سرزمین یک استراتژی برای رسیدن به توسعه ای هر چه عادلانه تر و انسانی تر است. آمایش سرزمین در حال حاضر شامل سازماندهی اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و محیط زیستی، به منظور تحقق آینده‌ای مطلوب پیشنهاد می‌شود. مفهوم آمایش سرزمین در برگیرنده تنظیم روابط بین سه عنصر اساسی انسان، فضای محیطی و جغرافیایی و فعالیت های انسان در فضا به منظور استفاده مطلوب از جمیع امکانات می باشد. بدیهی است برنامه جامع آمایش سرزمین در چارچوب اصول مصوب، از طریق حفاظت کاربری های پایدار اراضی، افزایش بهره وری، کارائی و بازدهی اقتصادی، گسترش عدالت اجتماعی، رفع فقر و محرومیت، برقراری تعادل و توازن در برخورداری از سطح معقول توسعه و رفاه در تمام مناطق جغرافیائی و حوزه های آبی، ایجاد و تحکیم پیوندهای اقتصادی درون و برون منطقه ای، و هماهنگ سازی تاثیرات فضائی – زمانی سیاست های بخشی، سازمان مربوطه کشوری، منطقه ای و ملی به گونه ای عمل می کند که بتواند اهداف چشم انداز بلند مدت توسعه کشور و مدیریت یکپارچه سرزمین را به صورت تحقق پذیر، متوازن، پایدار و عادلانه عملی سازد.
از مهمترین ویژگی ها و ملزومات برنامه آمایش سرزمین، جامع و یکپارچه نگری، پویا و دینامیک بودن برنامه، زمان مند بودن، عادلانه بودن فرآیندها، ایمن و زیست محیطی بودن، نظام‌مند و سلسله مراتبی بودن برنامه به لحاظ سطح، موضوع و پدیده ها، و بالاخره متوازن بودن همه ارکان و ابعاد برنامه می باشد به گونه ی که بر اساس مبانی نورانی و حیات بخش دین مبین اسلام، وحدت عالم طبیعت با عالم وجود تحقق و عینیت یابد.
اهداف:
۱- بهره برداری مناسب از امکانات و قابلیت ها و توانایی های مناطق از ظرفیت مسجد ۲- ایجاد تعادل فرهنگی و فضایی مساجد در پهنه سرزمین ۳- تلفیق ویژگی های فرهنگی مناطق در فرآیند ملی- منطقه ای۴- ایجاد هماهنگی بین بخش های مختلف فرهنگی اقتصادی و منطقه ای ۵- گسترش عدالت اجتماعی، فرهنگی و تعادل های منطقه ای از طریق شناسایی، ساماندهی و توزیع مناسب در ساخت - تاسیس کانون و تجهیز مساجد ۶- تخصصی کردن و دادن نقش های محوری به مناطق مختلف ۷- ایجاد زمینه برای رشد و توسعه کشور به مفهوم واقعی ۸- استفاده از قابلیت های طبیعی، اجتماعی و اقتصادی در تسریع فرآیند توسعه و هدایت صحیح چارچوب توسعه.کارایی و بازدهی اقتصادی ۹- وحدت و یکپارچگی سرزمین با حفظ هویت اسلامی - ایرانی و حراست از میراث فرهنگی و دینی ۱۰- رفع محرومیت ها خصوصاً در مناطق روستایی و عشایری ۱۱- دسترسی و رسیدن به اطلس فرهنگی اجتماعی مساجد کشور در برنامه ریزی و سند توسعه استان ۱۲- دسترسی آسان به منابع اطلاعاتی، علمی آماری، و پراکندگی جغرافیا و... مساجد.
ضرورت و اهمیت:
ضرورت آمایش سرزمینی مساجد به لحاظ محدوده‌های جغرافیایی، شرایط اقلیمی و مرزی بودن ناهمواری‌های گسترده دارای شرایط متنوعی است بنابراین هر منطقه توانمندی‌های مخصوص به خود را دارد. راهبردهای آمایش سرزمین براساس اولویت‌بندی‌ها، نقش‌پذیری و قابلیت‌سنجی هر یک از مناطق، محصولات مشخص مناسب برای هر منطقه را معین می‌کند. در ادبیات جغرافیایی ایران، طی پنجاه سال‌گذشته مفاهیم، روش‌ها و اصول جغرافیای انسانی، اغلب به شکلی بدون انسجام مطرح شده و جغرافیای اجتماعی و فرهنگی نیز بسیار جسته و گریخته بیان شده و نه تنها در برنامه‌ریزی های کشور، بلکه در فضای دانشگاهی و علمی کشور نیز جای خالی آن بسیار محسوس است. اکنون با گذشت شش برنامه توسعه پس از انقلاب که نگاهی بخشی به توسعه داشته‌اند، نیاز به برنامه‌ریزی فضایی و منطقه‌ای ضروری به نظر می‌رسد. در سایر کشورهای جهان نیز نیاز به برنامه‌ریزی فضایی و منطقه‌ای زمانی احساس شد که رشد و توسعه بخشی موجب عدم توازن در مناطق مختلف شده، از این روی جهت متعادل و متوازن ساختن توسعه مناطق مختلف، رویکرد به توسعه بر طبق معیارها و قابلیت ها و محدودیت های منطقه‌ای ضروری به نظر می‌رسید.
برنامه توسعه بخش اجتماعی و فرهنگی و همچنین در توزیع و احداث مساجد نیز از این قاعده مستثناء نیست و با بررسی توزیع امکانات فرهنگی و زیربناهای اجتماعی ـ فرهنگی موجود در مساجد مناطق مختلف به این عدم توازن پی خواهیم برد. چون معیارهای تصمیم گیری در کشورمان با الگوی مرکز ـ پیرامونی صورت گرفته است بیشترین امکانات فرهنگی در شهرهای بزرگ و کلان متمرکز شده است، در مناطق دیگر با محرومیت فرهنگی در کشور مواجه هستیم. بزرگترین و گسترده‌ترین برنامه‌ریزی ها در کشورهای مختلف از آن روی با شکست مواجه شد، که برنامه و تجویزهای آنان بدون توجه به شرایط طبیعی و اجتماعی محلی و ارتباط بین رفتارها و زیست‌بوم مناطق مختلف و محلی تنظیم شده بود.
با نظری به برنامه‌های توسعه در کشور ما می‌توان دریافت که به ابعاد جغرافیایی فرهنگ ساخت مراکز فرهنگی و دینی کم توجهی شده است. شاید یک دلیل موجه آن، محتوای جغرافیای فرهنگی است که در قالب برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و حتی میان مدت نمی‌گنجد و تحقیقات دامنه‌داری را در قالب برنامه‌ریزی‌های بلندمدت طلب می‌کند. از طرفی طی بررسی های بعمل آمده با وجود دستگاه های مختلف ذیربط مساجد هنوز اقدام موثری (بجز به صورت محدود درچند استان) در این خصوص بعمل نیامده و حتی در شناسایی و ارائه آمار تعداد مساجد موجود به یک عدد واقعی. علمی و متمرکز نرسیده ایم و مساجد فعال، مساجد دایر، مساجد تعطیل، مساجد نیاز به حضور و استقرار امام و مسائلی از این دست نرسیده ایم: و با کمی بررسی و مطالعه میدانی خواهیم دید که در برخی مناطق و محلات چندین مسجد آن هم در متراژهای بالا و به هم نزدیک وجود دارد در حالی که در مناطق دیگر توزیع و ساخت مسجد بسیار محدود است و بدین دلیل مهم در تاسیس کانون فرهنگی هنری و ارسال محصولات، تجهیزات، اقلام فرهنگی و برگزاری برنامه آموزشی و فرهنگی در جهت خدمت رسانی و توزیع عادلانه فرهنگی با مشکل و چالش مواجه هستم.
شناسایی محل مسافت و استقرار مسجد، شناسایی ظرفیت ها، کمبودها و نیازمندیهای مساجد، و برخی ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی مربوط به محله یا روستا و رسیدن به برنامه های سالیانه آگاهی از قدمت و سال بناء، شناسایی بانی، خادم و امام جماعت، فعال بودن یا نبودن مسجد، اطلاع از مجموعه‌های فعال در مسجد مانند کتابخانه، کانون، پایگاه، خانه عالم، گلدسته و محراب، جمعیت نمازگزار و فعالیت های فرهنگی، تبلیغی و... از عمده اطلاعات و تحقیقات دیگر این طرح می باشد که حاصل خواهد شد.
این پژوهش راهبردی می تواند مورد استفاده کاربردی در دستگاه ها و مراکز همکار در بخش محتوایی و ارایه اطلاعات و آمار- اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی- اداره کل اوقاف و امور خیریه - سازمان تبلیغات اسلامی - بسیج مقاومت - شهرداری – ستاد کانون هایی فرهنگی و هنری مساجد-مدیریت حوزه علمیه و ستاد اقامه نماز - کمیته امداد، دستگاه ها و مراکز همکار در بخش جذب اعتبارات و هزینه های اجرایی، استانداری ها و سازمان مدیریت و برنامه ریزی باشد.
نظر شما