راز تاثیرگذاری محتوای تبلیغی در حوزه دین/ تبلیغ دینی، دچار کرونای فرهنگی است

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان آنچه در ادامه می آید گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین علی اصغر رادحسینی، پژوهشگر و عضو گروه علمی پژوهشکده باقرالعلوم (ع) و از نویسندگان کتاب «تبلیغ تربیت گرا» درباره کم و کیف محتوای تبلیغ دینی در عصر حاضر، راز تاثیرگذاری محتوای تبلیغ دینی، جایگاه مخاطب شناسی در این عرصه و ... است.

از دیدگاه شما محتوای تبلیغ دینی دربرگیرنده چه خوراک عقیدتی، اخلاقی و فکری برای مخاطب است؟

امام باقر عليه السلام به سَلَمة بن كُهيل و حَكَم بن عُيَينه مى‏ فرمايد: شَرِّقا و غَرِّبا؛ لَن تَجِدا عِلما صَحيحا إلّا شَيئا يَخرُجُ مِن عِندِنا أهلَ البَيتِ /[اگر] به شرق و غرب عالم برويد، دانش صحيحى را نمى‏يابيد، مگر آن كه از نزد ما اهل بيت، بيرون آمده باشد. (كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي (ط - الإسلامية) - تهران، چاپ: چهارم، 1407 ق. ج‏1 ؛ ص399)

دانشِ هدايت ‏آفرين، الگوى حقيقت‏ نما، آغاز بى‏ گمراهى و فرجامِ روشنِ ارجمند، همه و همه در اين خانه و از اين خانه و با اين خانه است. بدين سان، امامان عليهم السلام و بيش و پيش از همه آنان، على عليه السلام كوشيده‏اند تا دانش معيار، سلوك معيار و باور و وضع و رفتار معيار را در «عينيّت زندگى» پيشوايان الهى نشان دهند و بر اين معيارگرايى و التزام به سنّت آن عزيزان كه همان حقّ محضى است كه پيامبر خدا فرمود: «هُم مَعَ الحَقِّ و الحَقُّ مَعَهُم‏ / آنان با حق‏اند و حق با آنان است» تأكيد كنند تا مؤمنان و پيروان آنان از افراط و تفريط برهند و بر «صراط مستقيم» استوار آيند.

تسلط  و اشراف بر هر آنچه رسیدن به لوازم علم حقیقی تبلیغ دینی است را از این مقوله می دانم .

راز تاثیرگذاری محتوای تبلیغی در حوزه دین چیست و چرا گاهی حس می کنیم مبلغان ما نمی توانند با طیف های مختلفی از مخاطبان ارتباط برقرار کنند؟

قرآن کریم به زیباترین وجه این راز را در آیه 110 سوره کهف برای ما باز می کند: قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى‏ إِلَيَّ أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا يُشْرِكْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَدا.

(بگو: جز اين نيست كه من هم بشرى مانند شمايم كه به من وحى مى‏شود كه معبود شما فقط خداى يكتاست؛ پس كسى كه ديدار [پاداش و مقام قرب‏] پروردگارش را اميد دارد، پس بايد كارى شايسته انجام دهد و هيچ كس را در پرستش پروردگارش شريك نكند.)

مطابق با این آیه شریف اگر محتوای تبلیغی می خواهد در قلب ها و ذهن ها اثر داشته باشد به دو عامل مهم عمل صالح و شرک نورزیدن به خداوند یا توحید حقیقی نیاز دارد.

این اهل عمل بودن به چه معناست؟

حقیقت امر را بخواهید این یک درد پنهان است. حوزه سرمایه ناچیزی برای نظام مند کردن عمل گرایی یا همان تعلیم علم اخلاق و عمل به آموزه های دینی دارد. به تعبیر امام خمینی رضوان الله تعالی علیه باید انسان عمری وقت صرف کند تا یک استاد اهل عمل را بیابد . البته بنده خبر دارم اهمیت چنین موضوعاتی برای بزرگان حوزه زیاد هست و در چشم انداز برنامه ریزی های آینده حوزه گنجانده شده است . اما فاصله از عمل تا برنامه ریزی آنقدر نمایان است که نیاز به نقد و بررسی هم ندارد به قول اهل منطق جزو قضایای بدیهیه است .

دومین نکته از نگاه قرآن برای تبلیغ دینی موثر این است که اهل تمییز و تشخیص در علم مورد نیاز برای تبلیغ باشبم. یک اهل ایمان وظیفه دارد هر آنچه از شرک خفی و جلی که به دین حمله می کند بشناسد و از آن دور باشد. ممکن است کسی در این باره بپرسد حال اگر قرار هست این فرد مبلغ دین باشد تا چه حد باید به این موضوع مهم دقت کند ؟ با تمام احترامی که به حوزه قائل هستم و خود را فرزند حوزه می دانم اما با استناد به آمار حوزه چند درصد طلاب و فضلای گرامی در چنین موسساتی مشغول تحصیل و ارتقاء توانمندی هستند؟ اگر 20 درصد حوزه هم آمار دقیقی باشد باز هم 80 درصد حوزویان و برادران و خواهران طلبه از چنین مسائلی حتی بهره ای ناچیز هم در سیستم آموزشی حوزه ندارند.

جایگاه مخاطب شناسی در تدارک محتوای تبلیغ دینی کجاست؟

بنیان اصلی تبلیغ بعد از توجه به تربیت نفس خویشتن و رسیدن به کمالات، توجه به مخاطب و نیازهای اوست. در کتاب "ادیان در خدمت انسان" امام موسی صدر از آزادی مطبوعات، نقش و جایگاه دین در دنیای امروز، تمدن درخشان اسلامی و همچنین عدالت در اسلام صحبت شده که شاید بارزترین دغدغه ایشان این نکته هست : "اگر انسان نبود، نیازی به دین هم نبود. ادیان همه یکی بود و نقطه آغاز همه آنها خداست و هدف همه آنها انسان است  پس اگر انسان نبود نیازی به قرآن هم نبود و وجود دین و قرآن همه به دلیل اهمیت انسان به عنوان مخاطب است."

این سخن امام موسی صدر نشان از عمق اهمیت مخاطب در مباحث مربوط به تبلیغ است و نباید به سادگی از کنار آن گذشت.

آیا منبرهای کنونی در شکل سنتی و حتی روزآمد آن به این موضوع مخاطب شناسی توجه کرده است؟

بخشی از طلاب و فضلای محترمی که متاسفانه جمعیت حداکثری حوزه را تشکیل نمی دهند با تسلط به تقسیم های به روز و متنوع از طبقه بندی مخاطبان بر اساس الگوهای متنوع و کارآمد توانسته اند جامعه هدف خود را از مساجد به زوایای پیدا و پنهان جامعه ببرند اما با کمال تاسف بخش قابل توجهی از برادران و خواهران مبلغ از چنین روش ها و رویکرد هایی به دلیل ضعف سیستم آموزش و برنامه ریزی بی اطلاع هستند .

ایا شیوه فعلی تبلیغ دینی ما نیاز به پوست اندازی دارد؟

شیوه فعلی تبلیغ در بخش های زیادی از آن دچار یک کرونای فرهنگی شده است که به صورت یک اپیدمی در بخش زیادی از مجریان آن به صورت ناخواسته شیوع پیدا کرده است.

قطعا اگر با رویکرد حداقلی هدف گذاری لازم برای جامعه هدف انجام پذیرد و از میان گزاره های متعالی دینی به حداقلی های آن بسنده شود فاصله ایمانی محسوس آن را نسبت به سال های نخست تشکیل حکومت اسلامی و انقلاب شکوهمند اسلامی خواهیم دید اما در صورتی که در برنامه ریزهای میان مدت و دراز مدت به هدف گذاری های عملیاتی و مولفه های پیش برنده تمدن متعالی اسلام توجه نشود و جایگاه مجری محور مبلغان دین در آن دیده نشود بدون شک و تردید و به تعبیر و فرمایش مقام معظم رهبری، این امکان قطعی وجود دارد که حوزه های علمیه به قهقرا بروند .