خبرگزاری شبستان: به تازگی چهاردهمین شماره از دوفصلنامه "هنر اسلامی" از سوی موسسه مطالعات هنر اسلامی منتشر شده است.
دکتر مهناز شایسته فر، مدیر مسئول و سردبیر این دو فصلنامه که با محوریت مبانی و تزیین هنر اسلامی منتشر می شود، در مقدمه این شماره آورده است: در بررسی سیر تمدن جهانی با این حقیقت که ایرانیان همواه عامل بزرگترین نقل و انتقال مدنیت و فرهنگ بوده اند و از این راه بزرگترین خدمات را به دنیای شرق و غرب ارایه نموده اند آشنا می شویم.
ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی که دارد به نوعی گذرگاه اقوام مختلف در طول تاریخ و به تبع آن مامن هنرها و تمدن های گسترده ای بوده است؛ کاوش هایی که در نقاط مختلف ایران صورت گرفته خود گواه این مطلب است.
شایسته فر همچنین درباره اهمیت هنرهای سنتی به ویژه صنایع دستی معتقد است: هنر سنتی صنایع دستی از آن جمله رشته هایی که علی رغم ماهیت و ساختار سنتی و باستانی آن به علت برخورداری از کارکردهای ویژه از قبیل معنویت بخشی به زندگی اشتغال زایی جذب توریست، درآمدزاییو غیره توانسته نقش بی بدیل خود را در زندگی بشری امروز همچنان حفظ کند.
این خصوصیت در برخی موارد مانند معنویت و آرامش بخشی به زندگی پرشتاب و جنجالی امروز با جذابیت و استقبال بشر مواجه شده است اما از طرفی علی رغم امیدواری هنرمندان به ادامه حیات هنرهایی چون صنایع دستی، این گونه هنری با چالش ها و فراز و نشیب های بسیاری نیز مواجه بوده است.
دوفصلنامه "هنر اسلامی" که مقالات خود را در سه بخش منتشر کرده، در بخش پژوهش هنراسلامی به موضوعاتی چون "کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی" و "مقایسه ساختار و تزیینات چوبی مسجد جامع ابیانه با مساجد چوبی اذربایجان شرقی" پرداخته است.
همچنین در بخش هنرهای کتاب آرایی، مقالات "بررسی موضوع شمایل نگاری پیامبر اسلام در نگارگری دوره ایلخانی و حضرت مسیح در نقاشی مذهبی بیزانس متاخر" و "بررسی موضوعی کتب منتخب چاپ سنگی مصور موجود در کتابخانه های تبریز" را مورد توجه قرار داده است و در بخش پایانی هنرهای سنتی نیز "تحول خط بنایی در معماری صفویه با تاکید بر تزیینات کتبیبه ای مسجد حکیم اصفهان" و "تزیینات معماری چنی خانه آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی با تاکید بر آرایه های تنگ بری چینی خانه" را در این شماره آورده است.
مقاله "نقاشی سغدی سرچشمه ای برای نگارگری ایرانی" از جمله مقالات جالب توجه چهاردهمین شماره هنر اسلامی است که محمد محمدی و غلامعلی حاتم در آن به جستجوی خاستگاه و سرچشمه نگارگری ایران پس از اسلام پرداخته اند.
نگارندگان در این مقاله و در تشریح موضوع مورد نظر خود آورده اند: نقاشی سغدی چه از نظر محتوا و چه از نظر صورت با نگارگری ایرانی و ریشه‌های آن از جمله هنر ساسانی و هنر مانوی رابطه مستقیمی دارد. به عبارت دیگر این نظر هنرپژوهان روسی که هنر فرارود را جدا از هنر ایران می‌دانند، نادرست است چرا که این هنر بخشی از هنر ایران اما از برخی جنبه‌ها، مستقل از دربار ساسانی است. دوری از مرکز قدرت نه تنها سبب آفرینندگی هنرمندان پرتوان سغدی بلکه تلفیق عناصر وام گرفته از هنر سرزمین‌های همسایه را نیز در هنر سغدی ممکن می‌ساخت.
از سوی دیگر، همین دوری سبب می‌شد تا در شرایط گوناگون مانند حمله اسکندر یا عرب‌ها امکان محافظت از میراث گذشته فراهم آید و بی‌دلیل نبود که نخستین جنبش‌های فکری، فرهنگی و هنری ایرانیان را از خراسان بزرگ و فرارود برخاست. هنر سغدی در تصویر کردن موضوع‌هایی که امکان بروز و ظهور نمی‌یافت، آزادی عمل فراوان داشت مانند داستانهای عامیانه، داستانهای پهلوانی و زنان.
نقاشی سغدی با توجه به شیوه اجرا و درون‌مایه‌های مشترکش با نگارگری ایرانی می‌تواند سرچشمه آن بوده باشد. این خاستگاه نه تنها مسئله تفاوت بنیادین درون‌مایه‌ها، زیبایی‌شناسی و ناهمگونی زمانی با هنر بیزانس بلکه تفاوت جهان‌بینی و مبانی رنگ با هنر چین و ناهمسازی درون‌مایه‌ها و حالت هیربدانه هنر مانوی را نیز ندارد.
مقاله با بررسی نمونه های مختلفی از نقاشی سغدی و نگارگری و مقایسه آن ها چنین نتیجه می گیرد:نگاره‌های سغدی با ظرافت‌ها و غنای رنگی و قلم‌گیری‌های بی‌همتا در زمان خود در قیاس با نگارگری مانوی یا مسیحی نزدیکی بیشتری با نگارگری ایرانی دارد. جنبش و پویایی ترکیب‌بندی‌ها و آشنایی خوب نگاگران سغدی با ساختمان تصویر و دیوارنگاره‌های خود سبب می‌شد که متناسب با زمینه کار، ترکیب‌بندی درخشانی ارایه دهند؛ اینکه در یک چنین زمانی دیوارنگاران به این سطح از فهم تصویری رسیده باشند که انواع ترکیب‌بندی، از ایستا و پویا گرفته تا کج و منحنی را بشناسند و متناسب با درون‌مایه ترکیب و طراحی را بیافکنند، چیزی که در شرق باستان بی‌سابقه است. تقسیم‌بندی‌های عالی و قاب‌بندی‌های مناسب برای دیوارنگاره‌های سغدی شگفت‌انگیز است، تنها تفاوت عمده‌ای که این دیوارنگاره‌ها با نگارگری پس از مغول دارد در زمینه کار است که در نگارگری برخلاف این دیوارنگاره‌ها زمینه پرکار و طبیعت بازنمایی شده است اما در دیوارنگاری سغدی همانند هنر ساسانی بیشتر گرایش به پس‌زمینه تخت و یکدست است. از این نظر، دیوارنگاره سغدی به تصویرسازی مانند است البته این ویژگی در نگارگری پیش از مغول به ویژه دوره سلجوقی نیز دیده می‌شود.
پایان پیام/
نظر شما