به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛ حضرت علی (ع) که در کوفه شهید شدند امام حسن (ع) خلافت را به دست گرفتند و چند ماهی خلیفه و حاکم بودند. معاویه هم قبل از شهادت امیرالمومنین(ع) به فکر این بود خلافت را به دست بگیرد لذا با شهادت امیرالمومنین ادعای استقلال کرد و امام حسن با بسیج سپاه از کوفه عزم جنگ و ریشه کنی معاویه از خلافت را داشتند که به دلایلی مجبور به صلح یا به تعبیر مقام معظم رهبری نرمش قهرمانانه کردند. نکته مهم در قاموس امامت و ولایت این است که نباید صلح را تسلیم و پذیرش ذلت آمیز ترسیم کرد بلکه باید تصمیمی تاکتیکی برای حفظ و تداوم اسلام و مسلمین به شمار آورد. عوامل زیادی در صلح امام حسن علیه السلام با معاویه نقش داشت که فهرست وار و خلاصه به آنها در گفت و گویی که با حجت الاسلام و المسلمین «محمد تقدیری»، پژوهشگر و معاون امور روحانیون آستان حضرت عبدلعظیم حسنی به مناسبت سالروز ولادت باسعادت امام حسن محتبی علیه السلام داشته ایم که در ادامه می خوانید.
ماجرای ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام و مراسم نامگذارى ایشان چگونه بود؟
خانواده علوی و فاطمی از مدتها منتظر اولین مولود خانواده بودند که در شب 15 رمضان سال سوم هجری خانه منور شد و همه را شاد و مسرور کرد، گوهر پاکی به دنیا آمد وهمچون جدّ و پدرشان طاهر، پاک و مطهر بود. در هنگام ولادت، خدا را تسبیح و تهلیل می گفت، قرآن می خواند و جبرئیل در گهواره با او سخن می گفت .
پیامبر اکرم (ص) به منزل ایشان وارد شدند و فرمودند: اسماء! فرزندم را به من بده و او نوزاد را که در پارچه زرد رنگ پیچیده شده بود به حضرت دادند و حضرت فرمودند : گفته بودم نوزاد را در پارچه سفید بپیچید، سپس او را در پارچه سفید پیچید و در گوش راست او اذان و در گوش چپ اقامه گفتند و به دیگران هم دستور دادند چنین کنند سپس جبرئیل به فرمان خدا به زمین آمد واز طرف خداوند و خود به حضرت سلام رساند و تبریک گفت. در زمان تولد نوزاد اعمال و سنتهایی مستحب است که توسط رسول خدا (ص) پایه گذاری و انجام شده است: اذان واقامه، تعیین نام و کنیه، عقیقه و تقسیم گوشت آن به قابله وهمسایگان، تراشیدن موی سر درروز هفتم.
مراسم نامگذاری در همان روز انجام شد ابتدا حضرت زهرا (س) به امام علی (ع) فرمود نامی برای کودک انتخاب کن، امیرالمومنین فرمود که من بر رسول خدا سبقت نمی گیرم بعد پیامبر (ص) وارد شدند و سوال کردند نام نوزاد را چه گذاشته اید؟ امیرالمومنین عرض کردند من در نامگذاری بر شما سبقت نمی گیرم. پیامبر (ص) فرمودند من هم بر خداوند سبقت نمی گیرم و در اینجا خداوند به جبرئیل فرمود به زمین برو و ضمن تبریک بگو نسبت علی (ع) به محمد (ص) به منزله هارون نسبت به موسی می باشد پس نام فرزند هارون که شبراست به عربی حسن بگذار .
پیامبر (ص) فرمودند: سُمِی الحسن حسنا لان باحسان الله قامت السماوات والارضون / حسن را حسن نامیدند چون به احسان و کرم پروردگار آسمان و زمین برپاگردید . بحارالانوار ج43 ص252.
از خصوصیات این نوزاد این بود که ابوالحسین نسابه می گوید این دو نام - حسن وحسین - را خداوند از بندگانش مخفی نگاه داشته بود تا بر فرزندان فاطمه (س) بگذارد و نیز نامگذاری این دو کودک توسط خدا دلیل بر احترام و کرامت این دو نزد خداوند است سپس پیامبر بقیه آداب -عقیقه، تراشیدن سر، تعیین کنیه «ابو محمد» - را انجام دادند یا توصیه به انجام فرمودند.
پیامبر گرامی این دو نوزاد را خیلی دوست داشتند و فرمودند :هما سیدا شباب اهل الجنه وهما ریحانتی / آن دو آقای جوانان اهل بهشتند و دو گل من هستند، در مباهله، در حدیث کساء، نزول آیه تطهیر و نزول سوره دهر همراه پیامبر بودند .
چه ویژگی هایی در امام حسن مجتبی علیه السلام وجود دارد که ایشان را به ایثار و کرامت می شناسیم؟
نکته اول این که همه ائمه نور واحد با صفات یکسانی هستند و اینکه برخی به صفتی خاص مشهورشده اند به خاطر زمان و شرایط بروز آن صفات است مانند تجلی نور در شیشه منشور که به صورت هفت رنگ بروز می کند امام حسن مجتبی (ع) نیز صفات مختلفی داشتند ولی به دلایل بروز در جامعه برخی از آنها بیشتر جلوه می کرد مثلا امام حسن به خاطر سفره داری و مهمان نوازی یک الگوی تمام عیار و حتی نسبت به کسانی که به ایشان ناسزا می گفتند کریم و بخشنده بودند. .
دوم این که ایثار به معنی این است که انسان نعمت و چیزی را برای دیگران بخواهد حتی اگر خود به آن نیاز داشته باشد و کرامت به معنی بزرگواری است این که بدون درخواست و خواهش کسی نیاز او را تشخیص دهد و ادا کند و این گونه صفات ناشی و حاصل نوع نگاه فرد به هستی، حقیقت دنیا و ارزش آن، خالق هستی، آینده زندگی و معاد و محاسبه اعمال است و حضرت با دارا بودن دیدگاهی والا و دقیق صفات و مکارم اخلاق را در خود پرورش و زمینه های بسیاری از آنها را در کودکی بروز داده بود از جمله تواضع و فروتنی، بخشش وسخاوت، مهربانی با بندگان خدا ، گذشت، میهمان نوازی، صبر و بردباری که باعث می شد به راحتی دست درماندگان را بگیرد و در راه ماندگان را هدایت کند و دشمنان را با اخلاق خود شرمنده نماید، مثلا در کودکی غذای افطار خود را به فقیر و مسکین داد (سوره دهر).
روزی کنیزی شاخه گلی برای امام حسن علیه السلام هدیه کرد امام به او فرمود : تو در راه خدا آزاد هستی. راوی سوال کرد چرا به خاطر یک شاخه گل او را آزاد کردی ؟ امام فرمود خدا ما را چنین تربیت کرده است. در سوره نسا آیه 86 می فرماید: هرگاه به شما تحیت گفته شد پاسخ آن را بهتر از آن بدهید و نیکوتر از هدیه او آزادی او در راه خدا بود.
یا نمونه دیگر: بادیه نشینی نزد او آمد. حضرت فرمود هرچه در صندوق است به او بدهید و در آن صندوق بیست هزاردرهم بود. بادیه نشین گفت مولای من نگذاشتید نیازم را بگویم و شما را ستایش کنم. حضرت طی شعری فرمودند ما مردمی هستیم که بخشش ما همچون مروارید است که در آن امید و آرزوهای خوش وجود دارد. دستان ما پیش از درخواست بخشش گشوده می شود تا مبادا آبروی کسی برود، امام حسن علیه السلام به خاطر همین صفات و رفتارها به کریم اهل بیت یا کریم آل طه مشهور شدند.
لازم به یاداوری است فرزندان و خاندان ایشان هم ازاین اخلاق به ارث برده اند مثلا حضرت عبدالعظیم علیه السلام که با چهار واسطه از نوادگان ایشان هستند و در شهر ری قبله تهران مدفونند به دلیل کرامت هایی که در زمان زندگی و بعد از حیات خود به زائرین داشته اند به «السید الکریم » مشهورشده اند.
امروزه چگونه می توان از سیره امام حسن الگو گرفت و به عنوان سرمشق زندگی به آن توجه كرد؟
در زمان فعلی، ما در ایران و جهان به درس آموزی از رفتارهای الهی و دینی همه اهل بیت ازجمله امام حسن مجتبی علیه السلام نیازمندیم. در جامعه ای که آکنده از تنش ها و برخوردهای سلیقه های بین افراد انسانی در خانواده، جامعه ، محل کار ، کلاسها و محیطهای جمعی باشد همه نیازمند تنظیم روابطی حسنه و بزرگوارانه هستیم. نوع رفتار با مخالفان، دگراندیشان، منافقان وکفارحربی وغیر حربی روابط بین الملل، رابطه با فریب خوردگان و افراد زیردست مانند کارگران و کارمندان همه تشنه الگوهای نورانی همچون امام حسن مجتبی علیه السلام هستند.
البته بایستی با مطالعه زندگی وسیره آن امام همام و رفتار شناسی ایشان و تطبیق آن بر مشکلات رفتار اجتماعی، روانشناسی و اخلاقیِ امروز ایران و جهان، سبک زندگی صحیح را تعریف و ترویج نمود. سبک زندگی، مجموعه ای از الگوهای نظام‌مند در حوزه رفتار بوده که خاستگاه آن باورها و ارزش‌های شکل‌گرفته در یک فرهنگ است. از آنجایی که فرهنگ با دین رابطه مستقیم دارد لذا توصیه به مطالعه کتابهای سیره و زندگی آن حضرت را به همه جوانان و متدینین پیشنهاد می کنیم و امیدواریم عیدی تولد ایشان موفقیت و درس آموزی از جلوه های روشن زندگی آن حضرت باشد.
نمونه های فهرست گونه از برخی رفتارهای امام حسن علیه السلام می تواند ارائه کرد؟
-غذا خوردن با فقرا الگو برای رفتار مسئولین با توده های مردم مستضعف.
- برخورد محبت آمیز با مرد شامی که تحریک شده و فریب خورده بود و به ایشان توهین کرده بود برای کسانی که در مقابل افراد فریب خورده و ضدانقلاب از کوره در می روند.
- داستان وضو گرفتن جلوی پیرمردی که وضویش را صحیح نمی گرفت الگو برای شیوه های غیرمستقیم در امربه معروف و نهی از منکر.
- مهربانی بر کودکان: جمعی از کودکان مشغول غذا خوردن بودند امام حسن علیه السلام به آنان رسید. آنها از امام برای خوردن غذا دعوت کردند. حضرت اجابت کرد و کنار آنان نشست و با آنان غذا خورد. سپس آنها را به منزل خویش دعوت نمود و هدایای ارزشمند و قابل توجّهی به آنها عطا کرد و چنین فرمود: ارزش کار آنها بیشتر از ارزش کار من بود. چرا که آنان از تمام آنچه خود داشتند به من خورانیدند، و غیر از آن چیزی نداشتند ولی ما از آنچه که داریم به آنها عطا کردیم و غیر از آن نیز داریم. الگو برای رفتار با کودکان و تربیت آنها وهزینه برای مهد کودکها و راه اندازی مراکز تربیت .
-حلم و صبر و ساده زیستی برای مقابله با سختیها و مرارتهای زندگی و مدپرستی ها و تشریفات زندگی.
علت صلح و سازش امام حسن(ع) با معاویه چه بود؟
حضرت علی (ع) که در کوفه شهید شدند امام حسن (ع) خلافت را به دست گرفتند و چند ماهی خلیفه و حاکم بودند. معاویه هم قبل از شهادت امیرالمومنین به فکراین بود خلافت را به دست بگیرد لذا با شهادت امیرالمومنین ادعای استقلال کرد وامام حسن با بسیج سپاه از کوفه عزم جنگ و ریشه کنی معاویه از خلافت را داشتند که به دلایلی مجبور به صلح یا به تعبیر مقام معظم رهبری نرمش قهرمانانه کردند. نکته مهم در قاموس امامت و ولایت این است که نباید صلح را تسلیم و پذیرش ذلت آمیز ترسیم کرد بلکه باید تصمیمی تاکتیکی برای حفظ و تداوم اسلام و مسلمین به شمار آورد. عوامل زیادی در صلح امام حسن علیه السلام با معاویه نقش داشت که فهرست وار و خلاصه به آنها اشاره می کنم.
نخست، فریبکاری معاویه بود. معاویه در دوران زمامداری اش پیوسته می کوشید با سیاست های عوام فریبانه، واقعیت ها را دیگر گونه جلوه دهد. او با شایعه پراکنی، دروغ پردازی، تطمیع فرماندهان نظامی و سیاسی مانند عبیدالله بن عباس و معرفی چهره ای مذهبی و شریعت دوست از خود، و ده ها راهکار دیگر فضا را کاملا مبهم و تیره کرد.
وقتی امام حسن علیه السلام مجبور به صلح شد با بینشی ژرف و عملکردی روشن بینانه، صلح را پذیرفت تا توطئه دشمن را خنثی سازد و اندک مسلمانان واقعی را که در کنار او مانده بودند، در امان بدارد. امام حسن در نامه ای به معاویه نوشت: اگرروزی قرارشود وارد درگیری شوم تو مستحق این درگیری هستی اما من به دو جهت عقب نشستم اول این که به صلاح امت بود دوم این که خونریزی نشود..
نکته موثر دیگر، بی وفایی و دنیازدگی سپاهیان امام حسن علیه السلام بود. درگیری ها و جنگهای طولانی ای که در زمان علی علیه السلام با گروه های مختلف در گرفته بود، نوعی خستگی از جنگ و بی علاقگی به دفاع از حق و حقیقت در میان سپاهیان امام بر جای گذاشته بود. همچنانکه علی علیه السلام در دوران خلافت خود نیز با این مشکل روبرو بود و به سختی مردم را به دفاع از حق و ایستادگی در برابر مهاجمان ترغیب می کرد. به گونه ای که می فرمود: "ملّتها صلح می کنند در حالی که از ستم زمامدارانشان در وحشت اند، ولی من صلح می کنم در حالی که از ستم یاران خودم در وحشتم. شما را برای جهاد با دشمن برانگیختم، به پای برنخاستید. حقیقت را به گوش شما خواندم، ولی نشنیدید. شما را به مبارزه با سرکشان ترغیب کردم، هنوز سخنانم پایان نیافته، مانند قوم «سبأ»، پراکنده شدید و در لباس اندرز و پند، همدیگر را فریب دادید تا مبادا سخنانم در شما اثر کند."
تنوع و اختلاف انگیزه های افراد سپاه در این مخالفتها موثر بود . دسته ای از آنان در اثر اندیشه های انحرافی خوارج برای دستیابی به معاویه و قتل او صف آراسته بودند؛ زیرا پس از قتل علی علیه السلام هدف بعدی شان معاویه بود. همچنانکه ابن ملجم نیز بر آن اعتراف کرده است. گروهی در راستای تعصبات قبیله ای و برخی دیگر نیز به طمع غنیمتهای جنگی آمده بودند.
عامل موثر در صلح امام حسن علیه السلام، حفظ اسلام بود. یکی از علل مهم صلح امام حسن علیه‌السّلام را می‌توان «حفظ دین» بیان کرد، زیرا جامعه اسلامی در شرایطی قرار داشت که ممکن بود جنگ با معاویه، اصل دین را از بین ببرد. جنگ با معاویه نه به نفع کوفیان بود و نه به نفع شامیان، بلکه زمینه حمله نظامی رومیان را به جهان اسلام فراهم می‌کرد.
یعقوبی می‌نویسد: «معاویه در سال ۴۱ به شام برگشت و وقتی خبر یافت که لشکر روم با سپاهیان انبوه، راه جنگ را در پیش گرفته است، شخصی را نزد امام حسن علیه‌ا لسّلام فرستاد و بر صد هزار دینار با او صلح کرد.» از سوی دیگر، مردم نیز از نظر فرهنگی در وضعیتی قرار داشتند که خونریزی و جنگ، بدبینی به دین و مقدسات را به وجود می‌آورد.
شاید بر همین اساس بود که امام حسن علیه‌السّلام یکی از دلایل صلح خود را حفظ دین بیان کرد: «ترسیدم ریشه مسلمانان از زمین کنده شود و کسی از آنان باقی نماند؛.از این‌رو با مصالحه‌ای که انجام گرفت، خواستم دین خدا حفظ شود.»
اما حفظ جان شیعیان در تصمیم امام حسن علیه السلام به صلح با معاویه بسیار موثر بود. یکی دیگر از دلایل امام علیه السلام برای پذیرش صلح، حفظ جان شیعیان بود. معترضان به امام از دو گروه بودند: خوارج و نیز برخی از شیعیان قلباً راضی به صلح با معاویه نبودند و به امام معترض شدند. امام با درک حال آنها با نرمی آنها را ساکت نمود و فرمود :زمانی که دیدم شما قدرت کافی در اختیار ندارید، کار را تسلیم کردم تا من و شما بمانیم - منظور امام از ماندن، حفظ تشیع بوده است. امام بارها می فرمود: من جنگ را تنها به خاطر رضایت خدا و حفظ خون مسلمانان رها کردم و نیزدر پاسخ به پرسش ابوسعید، درباره علت پذیرش صلح با معاویه فرمود: «ولولا ما أتیت لما ترک من شیعتنا على وجه الأرض احد الّا قتل / اگر من این کار را انجام نمىدادم ( و با معاویه صلح نمى کردم) هیچ شیعه اى از شیعیان ما در روى زمین باقى نمىماند و همگى (به دست سپاهیان معاویه) کشته مىشدند.
نکته موثر دیگر در تصمیم امام حسن (ع)، خطر تهاجم خارجی بود. حمله رومیان خطر جدی و بزرگی بود که همواره سرزمین مسلمانان را تهدید می کرد. آنها از آغاز ظهور اسلام ضربه های مهلکی از مسلمانان خورده بودند و همواره در پی فرصتی مناسب می گشتند تا تهاجمی تلافی جویانه را آغاز کنند. با انتشار خبر بروز فتنه های داخلی در کشور اسلامی، آنها به سرعت واکنش نشان دادند و برای عملی کردن آرمان سلطه گرانه خود لشکرکشی کردند ولی صلح امام سبب دفع این خطر بزرگ گردید زیرا هدف اصلی امام حفظ نظام اسلامی در سطح کلان بود؛ نه استحکام خلافت خود.
رعایت مصلحت عمومی نیز از نکات برجسته در این بحث است. سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و پیشوایان دین این بود که هیچ گاه آغازگر جنگ نبودند و تا حمله ای صورت نمی گرفت، دست به شمشیر نمی بردند. بر این اساس، همواره حجت را تمام می کردند و تا جایی که امکان داشت می کوشیدند که با نصیحت و خیرخواهی از خونریزی جلوگیری کنند و در صورت ناامیدی از حق گرایی دشمن، به جنگ دست می زدند.
متوجه باشیم که امام مجتبی علیه السلام از جنگ و پیکار و بذل جان خویش در راه خدا دریغ نمی ورزید. او کانون شجاعت و ستم ستیزی بود، ولی افکار عمومی جامعه، پذیرای روحیه بلند او نبود. او از حق خود گذشت تا مبادا در آن دوره حساس زمانی، گزندی به اسلام و جامعه مسلمانان وارد شود. وی با در نظر گرفتن مصالح جامعه اسلامی و برای جلوگیری از چند دستگی و حفظ ارکان نظام اسلامی، خود را کنار کشید و صلح کرد. زیرا او دشمن خود را به خوبی می شناخت و می دانست که جنگ با او نیز سبب جلوگیری از سرپیچی او نخواهد شد. جنگ تنها عرصه را بر امام تنگ می کرد.
عامل دیگر این که صلح امام حسن(ع) عمل به تقیه بود. تقیه، یکى از مختصّات و معارف بلند اسلامى، به ویژه مکتب اهل بیت(ع) است. مفهوم تقیه این است که انسان در مواردى از روى ناچارى و ضرورت، خود را مخالف عامه مردم (ناآگاه) یا حکومت غاصب و ستمکار نشان ندهد و به منظور حفظ اسلام، یا جان و ناموس خود و یا مسلمانى از ابراز و اظهار برخى از معتقدات یا کردار و رفتار خود چشم پوشى و وضعیت موجود را تحمل کند.
صلح امام حسن(ع) نیز این چنین بود. آن حضرت براى حفظ اسلام و مصون ماندن آن از هرگونه انحراف و اعوجاج و جلوگیرى از کشتار بىرحمانه مسلمانان، به ویژه کشتار هدفمند پیروان مکتب اهل بیت(ع) به ظاهر با قدرت و سلطه زمان خود کنار آمد و حکومت را به وى سپرد. پیداست که تصمیمات تقیه اى، تصمیمات اجبارى و لاعلاجى است و تمامى امامان معصوم(ع) در عصر امامت خویش با این مسئله روبه رو بودند، غیر از آخرین آنان، حضرت حجت بن الحسن(ع) که در عصر قیام و حضور وى، هیچ تقیه ای جایز نیست.
نظر شما