کشت و کار سنتی و پایی که برای رفتن به شالیزار لنگ است

خبرگزاری شبستان_ رشت- مهری شیرمحمدی؛ سفره نوروز گیلانی تنها هفت‌سین ندارد. غیر ممکن است گیلانی باشی و بر سر سفره نوروزت یک کاسه برنج -که نارنجی درشت را در برگرفته- ننهی، نارنج و برنجی که سمبل کشت و کار است و برکت خواهی از خداوند صاحب زمین و آسمان.

اما امسال، ویروس از زمین و آسمان می‌بارد. مقررات در خانه ماندن تازه سخت‌تر شده است، اما «بجار کار» چگونه می‌تواند در خانه بماند که روزی خود و قوت مردمان سرزمینش وابسته به دست‌هایی است که باید زمین را برای بخشندگی و برکت آماده کند.

اگرچه سال به سال از مساحت زمین‌های کشاورزی آب می‌رود، اما باز هم قوت بسیاری از خانوارهای روستایی گیلان وابسته به زمین بجاری(مزرعه برنج) است که از نیاکان خود به ارث برده است.

گیلان با وجود ۲۳۸ هزار هكتار زمين شاليزار، بیشترین برنج را تولید می‌کند. امسال اما، نگرانی کشاورز تنها خشکی بجارها و تقسیم آب در آب‌بندها نیست که سهم او به موقع برسد یا نه. نگرانی‌اش آغاز فصل کشت و کاری است که با دلهره در خانه ماندن یا پای در چغاله زمین نهادن شروع شده است.

«سفید رود»، وقتی یاری «قزل اوزن» را از دره شاهرود پذیرا می شود، موج زنان از «لوشان» و «منجیل» و «رودبار» عبور کرده و آرام به سوی جلگه گیلان پیش می رود. ۱۸۰هزار هکتار کانال های آبرسانی و زه کشی آب بندان ها در روستاهای دور و نزدیک، آماده اند تا پس از پایان شخم بهاره، زمین بجار را به باتلاقی از گل و چولاب تبدیل کنند تا شالیکار جو خود را به خزانه برد.

امسال اما زمین و آسمان روی خوش به بجارکار نشان نمی‌دهد. از ابتدای دی ماه که شخم زمستانه کشاورز آغاز شد، چشم‌ها به مساعد شدن هوا بود تا در نخستین روزهای فروردین ماه، شخم بهاره را آغاز کند. حالا همه بر خانه ماندن توصیه دارند، اما کشاورزی که قوت خودش و قوت در خانه ماندگان وابسته به اوست، منتظر است تا اندکی هوا گرم‌تر شود تا جو خیس کرده‌اش را برای خزانه‌گیری به شالیزار ببرد.

به‌زودی جوها جوانه می‌زند اما دست‌های یاریگری نیست تا شاخه‌های تر درختان را تاب داده و محل خزانه‌گیری «توم بجار» را بسازد. شالیزار در عطش شخم و آب می‌سوزد، اما پای رفتن به شالیزار لنگ است.

جای جای گیلان این روزها کاسه چه کنم؟ چرا؟ و کی؟ به‌دست گرفته و امیدش به روزهای بهتری است که تلالو خورشید بتواند اندکی از هراس بیماری و در خانه ماندن را کاهش دهد.

اندکی بیشتر تا خزانه‌گیری و نشاکاری در شالیزار نمانده، هرسال در هفته نخست اردیبهشت ماه، زنان شالیکار پای در گل و رطوبت بجار می‌نهند تا همراه با ترانه‌ها و آواهای فولکوریک کار، نشاهای به سبزی نشسته در خزانه را در تشتی نهاده و در زمین باتلاقی بجار بنشانند.

آیا و اما و اگرِ بهتر شدن روزگار ناشی از شیوع ویروس جهانسوز کرونا، این روزها بیش از هر زمان دیگری، کم کاری در اجرای تسطیح اراضی کشاورزی گیلان و کشت مکانیزه را نشان می‌دهد. کِشتی که اگر مسئولان زودتر از اینها به فکر مکانیزه کردنش می‌شدند، نه تا این حد شاهد رشد ویلاهای نخراشیده در باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی بودیم و نه بیش از این جانِ کشاورزان، برای پایِ برهنه نهادن به بیجار به مخاطره می‌افتاد.

فصل کشت و کار است چگونه می‌توان در خانه ماند و چشمِ امید به زمینی داشت که نیازمند دستان کشاورزانی است که عمدتا پا به سن نهاده‌اند و ویروسی که بیشتر در کمین پرسالان نشسته است؟.

کشتزارهای برنج منتظر شخم بهاره هستند. اما از روز جمعه قوانین آمد و شد در روستاها و شهرهای گیلان فزونی یافته است. روستایی که زمینش در ملک آبا و اجدادی است و حالا خود و فرزندانش شهرنشین شدهاند، ناچار است برای رفتن به بجار، دوباره به سرزمین مادری برود و یا به‌خاطر سختی معیشت، ناچار به مهاجرت شده است.

پلیس راه، دستور توقف خودروی پلاک تهران را صادرکرده و خودروهای غیر استان جریمه می‌شوند اما سرنشینان خودرو می‌گویند، گیلانی هستند و باید برای آماده کردن زمین برنجشان به روستای پدری بروند.

محمد که اهل روستای «فتیده» در شرق گیلان است، می‌گوید: وضعیت اشتغال در گیلان را که خود بهتر می‌دانید، برای امرار معاش ناچار شدم به تهران مهاجرت کنم ولی بیجار به‌جامانده از املاک پدری را هنوز دارم و هرسال در ایام تعطیلات نوروز، برای رسیدگی به زمین و آماده کردنش برای نشاکاری به گیلان می‌آیم.

از این دست خودروهایی- که دستور توقفشان صادر شده -کم نیستند. صاحب خودروی دیگری که دسته« گرباز»ش از صندوق عقب ماشینش بیرون زده، در حال چانه‌زنی با سربازی است که به وی مقررات در خانه ماندن را یادآور می‌شود و مرد می‌خواهد که به او اجازه رفتن دهد که باید به یاری دیگر برادرانش برود که در حال شخم بهاره بجار هستند.

مسافر دیگری اهل رضوانشهر است و ناراحت است از اینکه نمی‌تواند به یاری پدر پا به سن گذاشته‌اش برود که تنهایی موتور شخم را به بجار برده است. به‌راستی چند درصد از بجارهای گیلان، به روش مکانیزه کاشت و برداشت می شود؟ و چند درصد از زیرساخت‌های کشت مکانیزه در گیلان مهیا شده است؟

نشای برنج که تمام می‌شود، وجین کاری را چه باید کرد؟ این کار را که عمدتا زنان با مهارت و حوصله انجام می‌دهند، چگونه می‌توان در اوایل اردیبهشت به انجام رساند؟ ویروس کویید ۱۹، به‌قول وزیر بهداشت، مهمان خود خوانده‌ای بود که معلوم نیست چه زمانی دست از سر جهان بر می‌دارد و ممکن است سال‌های آتی هم در لایه‌های پنهان زمین زنده بماند.

این ویروس به خوبی نشان داد که کوتاهی در الکترونیکی کردن خدمات و کسب و کار و مکانیزه کردن کشاورزی، قربانیان وسیع‌تری می‌گیرد و با فلج کردن تتمه اقتصاد مفلوج، بیش از همه ساختارهای معیشت را با اشکال مواجه می‌کند.