به گزارش خبرگزاری شبستان، روز رخداد زمین لرزه بم، زلزله‌ای با بزرگی ۶.۶ در ساعت ۵:۲۶ بامداد روز جمعه ۵ دی ۱۳۸۲، یکی از غمبارترین روزهای تاریخ رخداد مخاطرات طبیعی در ایران است. طبق آمار قابل‌اتکا بین ۳۰ تا ۳۱ هزار نفر در این زمین‌لرزه کشته شدند و از تاریخ وقوع این زلزله تا ماه‌ها بعد از آن همانگونه که غباری از گرد و خاک بر روی نخل‌های زیبای بم نشسته بود، غباری از غم و اندوه بر روح و روان ایرانیان نشست، که آثار حزن‌انگیز آن هنوز هم بعد از گذشت ۱۶ سال از خاطره بازماندگان آن واقعه بیرون نرفته است. در کشور ما به همین مناسب روز ۵ دی ماه، روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شد تا یادمان نرود که خطر زلزله در کشوری که بیش از ۳۰۰ گسل فعال و لرزه‌زا دارد، خطر بالائی است و هرگز نباید مورد غفلت و فراموشی واقع شود.
بر مبنای مستندات بین‌المللی و گزارشات ملی، در بازه زمانی ۱۹۹۰-۲۰۱۴، ۹۲ درصد تلفات جانی مخاطرات طبیعی را رخداد زلزله‌ها در کشور موجب شده است. بیش از ۳۰ درصد خسارت اقتصادی نیز بر اثر رخداد زلزله‌ها به کشور تحمیل شده و از نظر فراوانی نیز این مخاطره با ۴۷ درصد رخداد بیش از سایر حوادث و سوانح طبیعی در کشور تاثیرگذار بوده است. برمبنای برآوردهای کلی بطور متوسط ریسک خسارت احتمالی سالانه زلزله در کشور حدود ۴۲۰۰ میلیون دلار تخمین زده شده است که هزینه گزافی بر پیکره اقتصادی کشور وارد می‌کند.
در نقشه پهنه‌بندی خطر زلزله کشور(نقشه پیوست آئین‌نامه ۲۸۰۰)، حدود ۹ درصد پهنه سرزمینی ایران در زون با خطر بسیار بالا و حدود ۶۷ درصد مساحت از خشکی‌های کشور در زون با خطر بالا قرار دارند. هرچند که مساحت زون با خطر بسیار بالا در کشور کمی کمتر از ۱۰ درصد مساحت سرزمینی کشور بوده اما جمعیتی در حدود ۲۷ درصد جمعیت کل کشور در زون با خطر بسیار بالا زندگی می‌کنند که میزان بالای در معرض قرارگیری جمعیتی و ارقام بالای ریسک لرزه‌ای را نشان می‌دهد. تعداد جمعیت ساکن در زون با خطر بسیار بالا و زون با خطر بالا بیش از ۸۰ درصد کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد. از طرفی دیگر برمبنای آمار ۱۳۹۵، حدود ۴۳ درصد واحدهای مسکونی کشور فاقد اسکلت بوده و مقاومت پائینی در برابر زلزله‌های بزرگ دارند، تخریب ساختمان‌ها موجب تلفات جانی، مهاجرت، لطمات اقتصادی و ... می‌شود که در تجربه زلزله‌های بزرگ ایران زمین مشاهده شده است.
قرار گرفتن ایران در یکی از مناطق لرزه‌خیز جهان و احتمال وقوع زلزله‌های مخرب در همه نقاط کشور، شناخت ماهیت لرزه‌خیزی فلات ایران را با اهمیت کرده است. گستره ايران زمين، يكی از مناطق زلزله‌خيز جهان است كه در ميانه كمربند كوهزايی آلپ- هيماليا قرار دارد. كمربند مذكور از غرب اقيانوس آرام تا شرق اقيانوس اطلــس گسترش يافته و مهمترين نوار زلزله‌خيز درون‌قـاره‌ای محسوب مي‌شود، چين‌خوردگی، گسلش، خروج مواد ماگمائی، حركت و جابجائی قطعات زمين در امتداد گسل و به دنبال آن رويداد زمين‌لرزه از ويژگی‌های آن است. كشور ايران به عنوان بخشی از اين نوار لرزه‌خيز، بارها وقوع زلزله‌های مخرب و ويرانگر را تجربه کرده و تلفات و خسارات سنگينی را متحمل شده است. از زمین‌لرزه‌های دلخراش ایران در ۳۰ سال اخیر میتوان به دو زمین‌لرزه بم در سال ۱۳۸۲با بزرگی ۶.۶ با بیش از ۳۰ هزار کشته و زمین‌لرزه رودبـار و منجـیل در سال ۱۳۶۹ با بیش از ۴۰ هزار کشته اشاره کرد.
همچنین میتوان زمین‌لرزه سال، ۱۳۹۶ سرپل ذهاب، زلزله ورزقان، زلزله ۱۳۸۱ آوج، زمین‌لرزه سال ۱۳۷۶ اردکول، زمین‌لرزه سال ۱۳۷۵ جنوب اردبیل، زمین‌لرزه سال ۱۳۷۲سفیدابه، زمین‌لرزه سال۱۳۷۲ فیروزآباد فارس، زمین‌لرزه سال ۱۳۶۰ گلبافت کرمان، زمین‌لرزه سال ۱۳۵۸ قائنات و ... را نمونه‌هایی از زمین‌لرزه‌های بزرگ در ایران دانست که خسارات مالی و جانی زیادی داشته‌اند. این واقعیت که ایران در کمربند زلزله جهانی قرار دارد، استفاده از تجربیات دیگر کشورهای زلزله‌خیز و موفق در زمینه ساماندهی امور شهری و مقاوم‌سازی شهرها در مناطق زلزله‌خیز را ضروری می‌کند. اعتقاد جدی داریم در صورتیکه هزینه‌های گزاف امداد‌رسانی و جبران خسارت‌های مادی و معنوی حوادث طبیعی نظیر سیل و زلزله در مسیر بهسازی لرزه‌ای و ایجاد تغییرات بنیادی در حوزه شهرسازی و تمهیدات ضروری برای پیشگیری از حوادث غیر مترقبه قرار گیرد، نتایج به مراتب بهتر از گذشته خواهد بود.
برای کاهش مخاطرات لرزه‌ای در کشور، اقدامات ضروری و مرحله‌ای و منطقه‌ای مستمری لازم است. مجموع این اقدامات باید منسجم و مرتبط و جهت‌دار و در مسیر کاهش تلفات و خسارت‌های لرزه‌ای در کشور باشد. این اقدامات متنوع و در بازه‌های گوناگون، متکی بر داده‌ها و سامانه‌های اطلاعاتی بروز شده و مبتنی بر تحلیل خواهند بود. بر همین اساس لزوم وجود برنامه جامع کاهش خطرپذیری لرزه‌ای از مدت‌ها پیش احساس و بر تدوین آن تاکید می‌شد. در واقع میتوان گفت که مهمترین رویکرد ما در مدیریت بحران مخاطرات طبیعی، همانگونه که رخداد زلزله های بم، کرمانشاه، سیل‌های اول سال جاری و ... نشان دادند، اقدامات پیشگیرانه و اهمیت دادن به این اقدامات در کلیه برنامه‌های توسعه‌ای و عمرانی کشور است. بنظر نگارنده اگر بتوان سازوکار مدیریت بحران کشور را در امر پایش و کنترل اجرای برنامه‌های عملیاتی پیشگیرانه در حوزه مخاطرات طبیعی، متحول کرد، اطمینان وجود دارد که میزان خسارت‌ها و تلفات جانی مخاطرات در سرزمین پرمخاطره ایران‌زمین، بطور چشمگیری کاهش خواهد یافت.
نوشته: علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی./
نظر شما