خبرگزاری شبستان- ایلام: یلدا نام طولانی‌ترین شب سال، آخرین شب پاییز و آغاز فصل زمستان است، شبی که دگرگونی دیگری در فصل‌های سال انجام می‌شود و پاییز برگ‌ریزان می‌رود و جای خود را به زمستان سرد می‌دهد، شب یلدا پیشینه‌ای دیرینه چند هزارساله در تاریخ ایران دارد و از آن دوران تاکنون موردتوجه ایرانیان و بهانه‌ای برای دیدوبازدید، صله‌رحم و دورهمی خانوادگی بوده است.
شب یلدا به‌عنوان بلندترین شب سال به زمان مابین غروب آفتاب از تاریخ 30 آذر یعنی آخرین روز فصل پاییز تا طلوع آفتاب یکم دی‌ماه یعنی نخستین روز زمستان گفته می‌شود، این زمان، مصادف با انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی زمین است و به همین علت است که پس از شب یلدا به آهستگی طول شب کوتاه‌تر و طول روز بیشتر می‌شود تا زمستان سپری و به فصل بهار می‌رسد.
ایرانیان از دیرباز شب یلدا را پاس می‌داشتند و مردم ایران و دیگر کشورهای فارسی‌زبان، دارای آداب‌ورسومی در این شب مرز پاییز و زمستان هستند که مهم‌ترین این آداب‌ورسوم گردهمایی و دورهمی اعضای خانواده، فامیل و آشنایان در خانه بزرگ خانواده و فامیل، پدر و یا مادر است، شب‌نشینی و دورهمی در شب یلدا نخستین آداب این شب است که نقش مهمی در ایجاد مهر و عطوفت، شادی و نشاط اعضای خانواده و در کنار هم بودن در آغاز فصل سرد سال است، گرچه پاییز هزار رنگ پایانه یافته و آدمی سوز سرمای زمستان را در این شب‌ها و روزها احساس می‌کند اما شب یلدا بهانه‌ای برای پیشوازی از فصل سرد بادلی آکنده از گرمای محبت اعضای خانواده، فامیل و ایل‌وتبار و ساکنان یک محله بلکه یک کشور است.
مردم سرزمین کوهستان‌های سر به فلک کشیده زاگرس ازجمله استان ایلام شب یلدا را بانام «شب چله» می‌شناسند که از گذشته‌های دور این شب مأمنی برای گردهمایی اعضای خانواده، ایل‌وتبار و حتی مردم یک روستا در منزل بزرگ فامیل و خانواده بوده است که علاوه بر دیدار، دیدوبازدید موجب پیوند عمیق عاطفی و ایلی و عشایری در بین مردمان این سرزمین می‌شده است. مردمی که با طبیعت، کوه و دشت، جنگل‌های بلوط، برف و سوز سرمای کوهستان عجین بوده و هستند.
مردم این سامان از دیرباز تاکنون این شب را گرامی می‌داشتند و درگذشته‌های نه‌چندان دور، در زیر سیاه‌چادر و کنار گله‌های گوسفند و زمین کشاورزی خود و یا در خانه روستایی، به دور «کو ِنگ» یا همان آتشدان و در زمان‌های اخیر بخاری ذغالی و علاءالدین گرد هم جمع می‌شدند و با پذیرایی ساده اما با همدلی و بیان خاطرات این شب را گرامی می‌داشتند.
در این میان شیرینی‌های محلی با عطر و بوی خاص منطقه ازجمله کَله کُنجی «بِژی بِرساق»، «گَنمه شیره» و انواع تنقلات و تخمه، هندوانه و انار، موز و سیب، پخت برخی شیرینی‌های خانگی، شادی‌بخش محفل و مجمع خانوادگی و ایلی و تباری مردمان این سامان در شب یلدا بوده است.
اما از همه مهم‌تر آنچه این شب‌نشینی را بیش از همه مهیج‌تر می‌کرد، قصه‌گویی «مَتل» پدربزرگ‌ها و مادربزرگ برای کودکان و نوجوانان بود که بزرگ خانواده که معمولاً (باپیره و داپیره) بودند از خاطرات و قصه‌هایی که در سینه داشتند برای مهمانان و اعضای خانواده نقل می‌کردند و بیش از همه کودکان از این قصه‌ها لذت می‌بردند و تا مدت‌ها نقل محفل و سرگرمی خردسالان می‌شد.
یکی دیگر از این آداب‌ورسوم خواندن شاهنامه کُردی و برگزاری جلسه مشاعره با نام «چِل سِرو» بوده است که در افرادی که سواد داشتند و به زبان کردی مسلط بودند، شاهنامه کردی می‌خواندند و یا آیین «چل سِرو» را اجرا می‌کردند که یادگار شیرینی از شب‌های مهربانی و صفای گذشتگان است و در این آیین شعرهای کُردی، لَکی و لُری در شب یلدا حلقه وصل مهمانان و پیر و جوان می‌شود و گرمای شعر، سرمای زمستان را به فراموشی می‌سپرد.
آیین «چِل سِرو» به‌این‌ترتیب بود که این آیین، از چهل بیت شعر تک‌بیتی تشکیل‌شده که بسیار مفاهیم بلند و پرمحتوایی را در خود جای‌داده است و مفهوم بیت چهلم یا آخر، نتیجه فال خواهد بود که «چل سِرو» در تاریخ و آداب شفاهی نقش مهمی در انتقال مفاهیم و معانی به‌صورت سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل دیگر داشته و همین امر نیز موجب تقویت پایه‌های شعر در میان این مردمان شده است.
اما در بین مردمان این سامان در آن روزگاران که نه اینترنتی، تلفن همراهی و رادیو و تلویزیونی وجود داشت، شب یلدا بهانه‌ای برای بازی‌های بومی و محلی ازجمله «پرقوچ» (گل یا پوچ)، «چیزان» و دیگر بازی‌های مرسوم محلی به‌ویژه در میان جوان‌ترها بوده که شب یلدا را با شادی و رقابتی سالم همراه با گرمای مودت سپری کنند.
در زمان‌های قدیم‌تر هم‌زمان با شب چله شماری از جوانان و نوجوانان به‌صورت دسته‌جمعی به درب منازل مردم می‌رفتند و پس از دق‌الباب ابیات زیر را می‌سرودند: «شلی ملی، خالی ده قولی، ده س کی وانو وه خیر بی پی لی» سلام علیکم، دست کدبانویی که خال (سعادت) بر پا دارد سخاوتمند و سعادتمند باد، «ئی مشهو ئه وه ل وه هاره خیر ده حونه ت بی واره» امشب آغاز بهاره امیدواریم باران خیر و برکت خونه شما رو فرا بگیرد، صاحب‌خانه نیز بلافاصله با شنیدن این اشعار که به‌صورت دسته‌جمعی و موزون خوانده می‌شد، مقداری پول، قند، خرما، شیرینی یا تنقلات برای آنها می‌آورد.
شب یلدا یا همان «چله» نقش مهمی در زدودن کدورت‌ها و تقویت وحدت و همدلی میان افراد قوم و فرزندان و خانواده‌ها داشته است و امروز نیز جا دارد که با احیای سنت‌های ارزشمند، به‌دوراز هیاهوی شبکه‌های اجتماعی، موجبات پیوندهای عمیق‌تر و صله‌رحم خانواده‌ها را فراهم شود و این روزها که شرایط اقتصادی و تحریم‌های ظالمانه نظام استکباری، بر مردمان سرزمین ایران اسلامی فشار می‌آورد، شب یلدا بهترین زمان برای احوال جویی از نیازمندان و فقراست، حواسمان باشد که دلی را شاد کنیم و دلگرم به گذران زمستان سرد شود که به امید خداوند متعال و همدلی مردم ایران‌زمین، زمستان سرد تحریم‌ها و شرایط اقتصادی به بهاری سرسبز و پر از آبادانی ختم خواهد شد.
نظر شما