اعجازهای علمی جوادالائمه(ع)؛ از شکست حریفان تا تربیت عبدالعظیم‌ها

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: امام جواد(ع) در آخرین روز ذی القعده سال 220 هجری قمری به دست معتصم عباسی به شهادت رسیدند. یکی از مسایلی که در مورد حضرت(ع) مطرح می شود، خدمات حداکثری است که در طول عمر کوتاه خود داشتند. امام جواد(ع) علمی جایگاه والایی داشته و علی رغم آنکه در شرایط بدی از نظر سیاسی و اجتماعی به سر می بردند اما با درایت معارف دین را مطرح کردند به گونه ای که میراث علمی و عملی امام جواد(ع) جامعه مسلمین را دگرگون کرد.

از این رو، در سالروز شهادت جانگداز آن امام همام(ع) به منظور بررسی این میراث علمی و عملی، با «سعید طاووسی مسرور»، پژوهشگر سیره اهل بیت(ع) گفت وگویی داشته ایم که در ادامه می آید:

با توجه به شرایط حساس و سخت سیاسی اجتماعی حیات امام جواد(ع) و نیز به امامت رسیدن آن حضرت(ع) در کودکی، چگونه هدایت جامعه را انجام داده و بر مشکلات فائق آمدند؟

برای پاسخ به این پرسش مقدمه ای را بیان می کنم. امام جواد(ع) در سن هشت سالگی به امامت رسیدند در حالی که شیعیان چنین تجربه و سابقه ای را نداشتند که یک معصوم در سنین قبل از بلوغ به امامت برسد؛ لذا برخی شیعیان دچار حیرت و حتی شک شدند و سوالاتی برایشان ایجاد شد از جمله اینکه چگونه ممکن است امامی که هنوز به بلوغ نرسیده  به ولایت و امامت برسد؟

البته باید دقت کنیم که امامت دست خدا است و سن در این مساله موضوعیت ندارد و امام نباید با افراد عادی قیاس شود، برای مثال حضرت عیسی(ع) در کودکی به نبوت رسید. حضرت امیر(ع) وقتی 10 ساله بودند از سوی پیامبر(ص) به اسلام فراخوانده شدند یا در روز مباهله، پیامبر(ص) حسنین(ع) را همراه خود بردند و حتی یک نفر از بزرگان و اصحاب را با خود همراه نکردند.

از سوی دیگر امام رضا(ع)، فرزندشان امام جواد(ع) را به امامت تعیین کرده بود اما از آنجایی که برای برخی افراد پذیرش امامت حضرت سخت بود و در واقع به نوعی عقل شان به چشم شان بود یا شاید می خواستند دلشان قرص شود، سوالاتی مطرح کرده و یا واکنش های متفاوتی نشان دادند، لذا طبق اخبار و روایات امام جواد(ع) برای اثبات امامت خویش کراماتی را نشان دادند.  برای مثال از القاب حضرت «نادرة الدهر» و عیسی ثانی بود که مشابهی در آن زمان نداشته است. همچنین به حضرت «اعجوبه اهل بیت(ع)» نیز گفته می شد.

به نمونه هایی از این کرامات اشاره کنید.

در روایات برخی کرامات ایشان شبیه به حضرت عیسی(ع) بیان شده است، مثل شفای بیماران، اطلاع از اسرار درونی افراد و طی الارض. چنان که امام جواد(ع) برای دفن پدرشان امام رضا(ع) با طی الارض به خراسان آمدند.

 در آن شرایط سخت سیاسی اجتماعی جوادالائمه(ع) از نظر علمی چه فعالیت هایی داشتند و به بیان دیگر سیره علمی حضرت(ع) چه کیفیتی داشت؟

اساسا یکی از راه های تشخیص امام از سوی شیعیان، علم لدنی بود، این امر از وصیت و اشاره امام قبل هم مطمئن تر بود چراکه ائمه(ع) در شرایط تقیه زندگی می کردند، دشمنان بسیار داشتند و تنها گاهی این امکان وجود داشت که جانشین خود را علنا معرفی کنند و در اغلب اوقات امام بعد را تنها به خواص معرفی می کردند، چراکه اگر جانشین امام(ع) شناخته می شد ممکن بود ملعونان شجره امامت را از میان ببرند.

در این میان در مورد امام جواد(ع) حساسیت بیشتری وجود داشت چراکه از نظر اکثر منابع موجود و نَسَب شناسان، امام رضا(ع) فرزند پسر دیگری نداشتند و به همین دلیل در روایت آمده «برای ما اهل بیت فرزند و مولودی مبارک تر از جواد متولد نشد»، علت هم آن بود که امام جواد(ع) ادامه مسیر امامت بود.  

اما در مورد علم امام جواد(ع)، با وجودی که خفقان فراوانی وجود داشت سوالات و مسایل به ایشان می رسید و حضرت(ع) پاسخ می دادند، در تاریخ آمده است که 80 نفر از علمای شیعه بغداد و سایر شهرها نزد حضرت(ع) رفتند و دشوارترین مسایل فقهی را مطرح کردند و امام تمام و کمال پاسخ دادند و این جماعت بر علم امام و امامت ایشان اطمینان حاصل کردند.

از سوی دیگر شخصیت علمی امام جواد(ع) به اندازه ای بی بدیل و کامل بود که حتی برای بنی عباس و مخالفان مساله ای عجیب بود.

ازدواج حضرت (ع) با ام فضل، دختر مامون کاملا سیاسی بود؛ ازدواج های سیاسی با خاندان خلفا اجباری بود و رد آن نوعی مخالفت با خلیفه محسوب می شد.این مساله را از آن جهت مطرح کردم که بسیاری از مردم به مامون اشکال می کردند که چرا دخترت را به ازدواج شخصی در آوردی که جایگاه خاصی ندارد؟ در این میان هم خلیفه عباسی برای نشان دادن این مساله که امام جواد(ع) چه شخصیتی دارد مناظره ترتیب می داد اما هر دفعه امام(ع) سربلند از این جلسات خارج می شدند.

نمونه ای از این موفقیت های علمی حضرت(ع) در تاریخ ذکر شده است؟

در تاریخ آمده در دوره معتصم، شخصی به نام «یحیی بن اکثم» فقیه دربار عباسی، تعدادی سوال فقهی را طی جلسه ای مطرح کرد، امام جواد(ع) فرض های مختلفی را برای سوال مطرح شده بیان می کنند و بعد به تمامی آن فرض ها پاسخ می دهند به طوری که یحیی بن اکثم به کل عاجز می شود.

همچنین ماجرای مشهوری در مورد قطع انگشتان دزد و اینکه از کجا باید قطع شود وجود دارد؛ در میان جمع همه فقها نظرات خود را بیان کردند و امام جواد(ع) نیز در این مورد نظر خود را مطرح کردند و خلیفه نظر امام(ع) را پسندید. در این میان یحیی بن اکثم که به جهت شکست قبلی خود از امام جواد(ع) کینه داشت، خلیفه را وسوسه کرد که نباید نظر امام شیعه را به عنوان پاسخ برتر می پذیرفتید، و خلیفه را تشویق کرد که امام(ع) را به شهادت برساند و برخی محققان نظرشان این است که امام جواد(ع) با توطئه یحیی بن اکثم به شهادت رسید.

جوادالائمه(ع) در بعد شاگردپروری چه مجاهداتی داشتند و میراث شان برای شیعه و جهان اسلام در این باره چیست؟

مجموعه روایاتی که از امام جواد(ع) به ما رسیده،  220روایت است و نکته جالب اینکه 120 راوی از حضرت روایت کردند که این نشان می دهد که حضرت حداقل 120 شاگرد و راوی داشته اند.

برای مثال حضرت عبدالعظیم حسنی که از افتخارات سادات است و حتی سادات غیر دوازده امامی مثل زیدی مذهبی ها نیز به ایشان  احترام می گذارند، از شاگردان و تربیت شدگان مکتب جوادالائمه(ع) است. جالب آنکه عبدالعظیم حسنی از امام جواد(ع) از نظر سنی بزرگ تر بوده است.

همچنین ابوهاشم جعفری، از نوادگان جعفر طیار از جمله شاگردان امام جواد(ع) بوده است. «احمد بن محمد بن عیسی» که از خاندان اشعری و رئیس حوزه قم در زمان خود بود و نیز «احمد بن محمد بزنطی»، از بزرگان و اصحاب امام هشتم(ع) نیز جزء شاگردان حضرت(ع) به شمار می رفتند.

این قضیه را هم خوب است اشاره کنم که امام صادق(ع) فرزندی به نام علی بن جعفر دارد که جد سادات «عُرَیضی» است، او زمان امام جواد(ع) 90 سال سن داشت اما وقتی که حضرت(ع) وارد به مکانی می شدند جلو ایشان می ایستاد و زمانی که می گفتند چرا تو که پیرمردی نود ساله هستی جلو یک پسر هفت هشت ساله می ایستی، پاسخ می داد: خداوند در او چیزی دیده که امامت را به او سپرده و در من 90 ساله ندیده است ... لذا به او احترام می کنم.

حضرت جوادالائمه(ع) چنین جایگاه علمی ای داشتند که نه تنها بزرگان، سادات و علویان بلکه حتی غیرعلویان به آن معترف بودند.