خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: هنر زنگوله‌سازی به عنوان تنها رشته بومی فعال در شهرستان سرایان است که آوازه و شهرت زنگوله‌های دست‌ساز آهنگران سرایان از مرزهای استان فراتر رفته است. هرچند که در گذشته نه چندان دور بیشتر مردمان سرایان در کنار کشاورزی و دامداری به این حرفه مشغول بودند و صدای چکش آهنگران سرایانی هنوز در بازار قدیمی کاروانسرای سرایان طنین انداز است.
«غلامرضا باغبان» از آهنگران فعال که نسل اندر نسل مشغول آهنگری بوده اند و در حال حاضر نیز دو فرزند و نوه هایش نیز به این حرفه مشغولند می گوید: این هنر در حال حاضر به 25 کاگاه فعال در شهرستان محدود شده است که اکثرا از آهنگران قدیمی هستند و سهم چندانی را از اشتغال نسل جدید به خود اختصاص نداده است.
به گفته وی خوشبختانه در حال حاضر رد پای نوجوانانی را در کنار پدر در دکان‌های چلنگری مشاهده می شود ولی با توجه به نیاز روز بازار به تولیدات این هنر بسیار کمرنگ است و باید این موضوع اسیب شناسی شود.
«علی باغبان» برادر این صنعتگر که سال‌هاست در کنار برادرش به این حرفه فعالیت دارد به درآمد حاصل از این شغل با توجه به سرمایه پایین مورد نیاز اشاره و اظهار می کند: محصولات تولیدی هنر چلنگری سرایان از رونق بازار بسیار زیادی برخوردار است و بیشتر به کشورهای خارجی صادر می شود.
وی با بیان یک خاطره از تماشای برنامه تلویزیونی که از یکی از کشورهای خارجی درخصوص پرورش دام در ماه گذشته پخش شد، گفت: تماشای زنگوله های سرایان و صدای دلنوازشان خستگی را از تنم خارج کرد و با اشتیاق بیشتر به این حرفه ادامه داده و حتی فرزندانم را تشویق به پرداختن این حرفه متنوع هنری کردم.
وی گفت: صدای زنگوله های تولیدی سرایان، حتی از فاصله 9 کیلومتری شنیده می شود و این ویژگی توانمندی و مهارت دستان نرمند زنگوله سازان سرایانی است.
به اعتقاد علی باغبان این هنر قدیمی و بومی سرایان در عصر امروزی هم مشتریان فراوانی دارد تاحدی که حاضر به پیش خرید محصولات تولیدی هستند.
این هنرمند جوان سرایانی ادامه داد: در شهرستان سرایان که بالاترین میزان بیکاری را در سطح استان دارد باید این هنر را بیشتر ترویج داد و با آموزش‌هایی که توسط میراث فرهنگی شهرستان ارایه می شود دامنه های آن در حوزه وسایل تزیینی بیشتر شود تا بتواند سلایق مختلف را به خود جذب کند.
وی ساخت قیچی آهن‌بر، قیچی پشم چینی گوسفندان و ابزار خاص قالی بافی و... را از دیگر تولیدات هنرمندان سرایانی در صنعت چلنگری نام برد که مشتریان خاص خود را از سراسر ایران به شهرستان سرایان جذب می کند.
باغبان بر ضرورت بکارگیری فرزندان در کنار پدرشان در کارگاه های تولیدی چلننگری با توجه به موج بیکاری در سرایان تاکید کرد و با اظهار تاسف می گوید: در حال حاضر مثل گذشته فرزندان به اشتغال در این هنر اشتیاق نشان نمی دهند و خانواده ها هم تمایلی هر اشتغال فرزندان در این صنعت ندارند و باید این موضوع آسیب شناسی و فرهنگ سازی شود.
وی که یکی از فرزندان جوانش را در کنار خود در این حرفه آموزش و مشغول بکار کرده است از درآمد نسبتا قابل توجه و سرمایه کم در این حرفه می گوید و اظهار داشت: سرمایه اولیه برای شروع کار در حرفه چلنگری حتی به کمتر از 5 میلیون تومان می رسد درحالی که حداقل درآمد ماهیانه اش کمتر از یک میلیون نیست.
هاشمی نیز به استعداد ذاتی شهروندان سرایانی در این صنعت اشاره دارد و می گوید: مسئولان باید مشوق‌های لازم برای جذب جوانان به هنر چلنگری را فراهم کنند.
وی ایجاد کارگاه های نسبتا کوچک صنعتی با رویکرد زنگوله سازی و چلنگری را یکی از راهکارها عنوان کرد و با استناد به توجیح اشتغال در این صنعت گفت: در صورت ساخت شبانه روزی، تولیدات این هنر باز هم جوابگوی نیاز مشتریان نیست و در کشورهای همسایه و حتی دورتر، از بازار بسیار مناسبی برخوردار است.
وی تصریح کرد: خرید محصولات تولیدی هنرمندان زنگوله سازی به حدی رونق دارد که حتی محصولات تولیدی توسط همکارانشان به صورت نقدی در محل کار خریداری می شود.
وی ادامه داد: با افزایش تولیدات این هنر می توان اقدام به تشکیل تعاونی خرید و فروش محصولات کرد که اشتغال نسبتا خوبی را بدنبال خوهد داشت.
وی گفت: در حال حاضر محصولات تولیدی مازاد تولیدی شهرستان در مشهد خریداری و به سایر نقاط کشور و خارج از کشور صادر می شود.
«عباس منصوری» از هنرمندان دیگر سرایانی زنگوله‌سازی را از جمله تولیدات متعدد و متنوع چلنگری (آهنگری سنتی) توصیف می کند که هنوز در شهرستان سرایان اجرا می‌شود.
به گفته وی بیشترین کاربرد زنگوله‌ها برای حیواناتی از جمله سگ، گوسفند و شتر است به گونه‌ای که در جای جای میهن اسلامی صدای زنگوله‌های سرایان نوازشگر گوش‌های دامداران و چوپانان است.
وی با تشریح نحوه ساخت زنگوله می گوید: ساخت هر زنگوله سه مرحله اساسی دارد، در مرحله نخست ورق آهن مورد نیاز داخل کوره حرارت می‌بیند، مراحل تکمیلی بر روی آن انجام گرفته تا بدنه زنگ ساخته شود؛ در مرحله دوم تیرگذاری وسط زنگ و در مرحله بعد نیز صداگیری انجام می‌شود که مهارت خاص خود را می‌طلبد.
جوشکاری و نصب مناسب تیر وسط زنگوله، جنس مرغوب و صدای دلنواز زنگوله‌ها، مهارت خاص و منحصر به فرد زنگوله‌سازان سرایانی است.
اصم از زنگوله سازان جوان و با تجربه دیگر سرایان است که این هنر را از نیاکان خود به ارث برده است و تجربه زیادی از حضور در نمایشگاه های بین المللی در کارنامه خود به یادگار گذاشته است. این هنرمندان جوان می گوید: آوازه و شهرت زنگوله‌های دست‌ساز آهنگران سرایان از مرزهای استان فراتر رفته و در جای جای میهن اسلامی و به ویژه در شهرهای سبزوار، نیشابور، کاشمر، سرخس، تهران و تبریز نوازشگر گوش‌های دامداران و چوپانان است.
صدای زنگوله‌های سرایان حتی به برخی از کشورهای همسایه نیز رسیده و قدمت آن با توجه به قدمت بازار قدیمی میثم به دوران صفویه تا قاجار می‌رسد.
«علی پور» هم که همراه فرزندانش در بازار قدیمی میثم مرکز سنتی هنر چلنگری به فعالیت مشغول است به ویژگی‌های یک زنگوله خوب اشاره و می گوید: ساخت هر زنگوله به طور کلی در چند مرحله صورت می گیرد که داشتن صدای خوب یکی از ویژگی‌های خاص زنگوله است.
وی ابزار مورد استفاده در صنعت زنگوله‌سازی شامل سندان (پایه‌ای معمولا از جنس سنگ یا آهن که در زیر کار قرار می‌گیرد)، سمبه، انواع انبر، کوره، چکش، قیچی، آهن، برنج، تنوکار (ماده شیمیایی سفید رنگ برای جوش دادن قطعات)، زغال سنگ، زغال معدنی و یا زغال چوب معرفی می کند.
«محمد عرب» مسئول میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان سرایان هم از این هنر در حال حاضر به عنوان تنها رشته صنایع‌دستی بومی فعال در شهر سرایان یاد می کند و به وجود بالغ بر 25 کارگاه چلنگری و زنگوله سازی و آهنگری سنتی اشاره می کند که تعداد 9 کارگاه در بازار سنتی میثم واقع در کاروانسرای عباسی قرار دارد.
وی کاربرد این هنر را برای کارهای تزیینی به شرط تنوع تولیدات و کاربردی شدن آن دارای توجیه اقتصادی عنوان کرد که از بازار بسیار مناسبی برخوردار و مشکلی برای فروش تولیدات هم ندارد.
وی افزود: چلنگری، نام قدیمی آهنگری، هنری است که امروزه به نام فرفوژه معروف شده است.
عرب تامین سوخت مورد نیاز این کارگاه ها و کمبود اعتبار برای مرمت غرفه های بازارچه تاریخی آهنگران و تجمیع آنان از مشکلات فراروی این هنر و صنعت اعلام کرد.
به گفته مسئول میراث فرهنگی سرایان چلنگری (زنگوله‌سازی) سرایان در هفتمین اجلاس شورای سیاستگذاری ثبت آثار کشور، که در بهمن ماه سال 91 در استان سمنان برگزار شد، به ثبت میراث معنوی (فنون و دانش سنتی و صنایع دستی) کشور رسید.
نظر شما