به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: نشست علمی_خبری «هزاره ابوریحان بیرونی» عصر امروز (شنبه، 18 اسفند ماه) در تالار آینه انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.
حسن بلخاری در این نشست طی سخنان کوتاهی اظهار کرد: امروز دوم رجب ۱۴۴۰ قمری است و بنا به روایات غالب و به ویژه تحقیقات انجام شده، ابوریحان در تاریخ دوم رجب ۴۴۰ قمری وفات کرده است و امروز هزارمین سالگرد وفات اوست، بر این اساس تصمیم گرفته شد که در سال آینده، هزاره ابوریحان را برگزار کنیم و در این قلمرو حامی اصلی دانشگاه آزاد است.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: در این راستا یک سری همایش ها سال آینده برگزار می شود و همایش اصلی در همین تاریخ و در سال آینده برگزار می شود. همچنین 10 جلد کتاب در مورد ابوریحان نیز منتشر می شود و آثاری را که انجمن چاپ کرده را تجدید چاپ خواهیم کرد و امیدواریم که بتوانیم مسابقه ای را میان هنرمندان برگزار کنیم تا تندیس ابوریحان نیز ساخته شود، همچنین آرامگاه ابوریحان در غزنین را نیز تعمیر می کنیم.
گفتنی است به دلیل تاخیر در برگزاری این نشست حسن بلخاری قهی، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی امکان ارایه مباحث خود را پیدا نکرد اما انجمن متن سخنرانی وی را در اختیار خبرگزاری شبستان گذاشت که در ادامه تقدیم حضورتان می شود:
به مناسبت سالروز وفات ابوریحان بیرونی و آغاز هزاره دوم حیات او، داهی کبیر، ابوریحان بیرونی
الف. امروز روز دوم رجب 1440 هجری قمری و دقیقا مصادف با هزارمین سال فوت یکی از بزرگترین و بی نظیرترین دانشمندان ایرانی است. به تعبیر و روایت بسیاری از مورخان، روز وفات او دوم رجب 440 هجری قمری بوده است. بنابراین امروز دقیقا هزار سال از وفات این نادره دوران عصر خویش می گذرد.
ب.علامه فقید علی اکبر دهخدا، کتابی را با عنوان «شرح حال نابغه شهیر ایران، ابوریحان محمد بن احمد خوارزمی بیرونی» در سال 1324 شمسی منتشر کرده است. کتابی مختصر و البته بسیار دقیق و شرح حال کاملی از «اجله مهندسین و بزرگان علوم ریاضی و یکی از نوادر دهاة عصر و نمونه کامل ذکاء و فطنت و شدت عمل ایرانی» به دست می دهد. مرحوم دهخدا در پایان این اثر نکات ارجمندی دارد که برای آشنایی با یکی از بزرگترین ادیبان معاصر و زبان فارسی ابتدا شرحی به زبان ساده از آن ارایه داده و سپس اصل متن را می آورم.
از دیدگاه علامه دهخدا یکی از ویژگی های بی نظیر ابوریحان آن است که برای دریافت جوهر هر عملی زبان اصلی آن را فرا گرفته است، مثلا برای نگارش ماللهند زبان سانسکریت را و حتی برای ترجمه قصه وامق و عذرا، زبان یونانی را. بر خلاف ابن سینا و ابن رشد که کاملا از زبان ارسطو و جالینوس بی خبر بوده و به ترجمه های بعضا ناقص و غلط قناعت کرده اند:
«بیرونی برای اینکه زندگی در هندوستان را خوب تحقیق کند در ابتدا به فراگرفتن زبان سانسکریت پرداخت و این کار در نظر کسانی که به طرز فکر و عمل ملل شرقی به خصوص علمای آنان آشنایی دارند بسی عجیب می نماید. درست است که مسلمانان ترک زبان، علاوه بر زبان مادری خود فارسی و عربی نیز می آموزند ولی تصویر اینکه مسلمانی به منظور دست یافتن به ذخایر ملتی بیگانه به یاد گرفتن زبان آنان پردازد نزدیک به محال می نماید تا جایی که من می دانم هیچ یک از اعراب زبان ادبی یونانی را به منظور آشنایی با ادبیات یونان نیاموخته است و به طور قطع ابن رشد و این سینا کاملا از زبان ارسطو و جالینوس بی خطر بوده اند و با اینکه آن دو تن از علوم یونانی بی نهایت استفاده کرده اند هرگز بدین فکر نیفتاده اند که از سرچشمه اصلی استفاده کنند بلکه به ترجمه های ناقصی که اعراب از ترجمه های سریانی کتب اصلی یونانی به عمل آورده بودند قناعت کرده اند، بنابراین از این لحاظ، بیرونی در تمام تاریخ تمدن مشرق اعجوبه به شمار می رود. این مرد با اصولی که شباهت به اصول عصر حاضر دارد سعی می کند که سدی را که اختلاف زبان بین ملل مختلف ایجاد کرده از میان بردارد بنابراین شروع به آموختن سانسکریت می کند و مساعی او را فقط کسانی که امروزه به انجام این امر کمر می بندند تقدیر توانند کرد... (شرح حال ابوریحان، ص83)
سپس مرحوم دهخدا از دست بی رحم زمان و همدست قصی القلب او یعنی حمله مغول و به آتش کشیدن و نابود کردن مدنیت ایرانی توسط این قوم وحشی ناله می کند که چگونه دست ما را از دامان بسیاری از آثار ابوریحان کوتاه کرد: «ناگفته نماند که برای شناساندن مکانت و منزلت رفیع و منیع ابوریحان در انواع علوم و فنون، احاطه بر همه آن علوم و فنون و نیز اطلاع بر مجموع تالیفات کثیره وی ضرور است و با فرض امکان وجود شرط اول، چون دست بی رحمی زمان و همدست قاسی تر او یعنی بلای مدنیت سوز هدم و حرق و اغاره قوم شوم مغول از آن همه منصفات ابوریحان جز معدودی بر جای نمانده است، هر فاحص و متتبع تتبع بصیر نیز، در تعریف شخصیت ادبی او از قناعت از حد به رسم و اکتفا از رسم نیز به ناقص آن ناگزیر است. با این همه همین بقیه قلیل الحجم و کثیر المعنی که در دسترس ماست بحد أولی، کافی از نمودن نبوغ و دهاء این اعجوبه شرق یا به قول خود ابوریحان غصن دوحه ایران است. (همان، ص84)
و در پایان همین بخش باقی مانده از آثار او و به دور مانده از غارت زمین و زمان را به حد وافی و کافی، بیانگر عظمت این اعجوبه شرق می داند.
نکته دیگر در مورد توجه علامه دهخدا تاکید مطلق بر پیشگامی ابوریحان یا به تعبیر او داهی کبیر بر کسانی چون «بیکن» در پایه گذاری روش استقرا در علوم است و نیز بالاتر و مهم تر بنای علوم طبیعی را بر ریاضی گذاشتن و پیش از کسانی چون «کوپرنیک» و «گالیله» آن هم در زمان پادشاهی متعصب و جرّا چون محمود غزنوی، بر متحرک زمین اصرار ورزیدن و به استخراج جیب درجه واحده توفیق یافتن همه و همه کافی است برای شناختن دانشمندی عظیم چون ابوریحان: « در هزار سال پیش بر دو تسطیح از تسطیحات چهارگانه کره متفطن گشتن، و نوع چاه آرتزین کشف کردن و به استخراج جیب درجه واحده توفیق یافتن و بالاتر از همه بنای علوم طبیعی را بر ریاضی نهادن و قرنها پیش از با کن باری حل معضلات علمی و فنی متوسل به استقرا شدن و صدها سال قبل از کوپرنیک و گالیله در مسمع و مرای پادشاهی چون محمود یعنی خونخواری جبار و مستبد و متعصب در ظواهر دین، در عقیده متحرک بودن ارض اصرار ورزیدن برای شناخت اجمال این داهی کبیر کافی است. (همان، ص84).
و پایان کلام مرحوم دهخدا ابراز و اظهار امید است که با تفحص در کتابخانه های شخصی و عمومی هندوستان، ترکیه اروپا آثار مکنون او کشف گردد. امید و استدعایی که انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز در آغازه هزاره ابوریحان از درگاه باری تعالی دارد و امید است که با تفحصکافی در کتابخانه های شخصی و عمومی هندوستان و ترکیه و اروپا، بعض دیگر از آثار این مرد بی بدیل دست آید و روشنی های دیگری بر حیات علمی و ادبی این وجود عدیم النظیر تافته و دنیای تمدت به تمتع از بهره های نوآوئین تری توفیق یابد.
نظر شما