یارانه دردسر ساز برای جامعه/صدرنشینی ایران در تخصیص یارانه انرژی در جهان

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری شبستان، یارانه های انرژی اقداماتی هستند که قیمت را برای مصرف کنندگان زیر قیمت بازار و یا برای تولید کنندگان بالاتر از سطح بازار حفظ می کند یا هزینه های مصرف کنندگان و تولید کنندگان را کاهش می دهد.

یارانه های انرژی ممکن است انتقال مستقیم نقدی به تولیدکنندگان، مصرف کنندگان یا سازمان های مربوطه و همچنین مکانیسم های حمایت غیرمستقیم مانند معافیت های مالیاتی و تخفیف، کنترل قیمت ها، محدودیت های تجاری و محدودیت دسترسی به بازار باشد. توسعه عمده صنایع انرژی مدرن امروزه همه بر حمایت یارانه ای قابل توجهی متکی بوده است.

بر اساس برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی میزان یارانه انرژی ایران در سال ۲۰۱۶ حدود ۳۴ میلیارد دلار بوده که بیشترین مقدار در جهان بعد از چین با چند برابر جمعیت است. همچنین ایران دارای رتبه اول در اختصاص یارانه به سوخت‌های فسیلی (گاز، بنزین، گازوئیل و...) بوده است.

این آمار در حالی از میزان شدید یارانه انرژی در ایران در سال ۲۰۱۶ خبر می‌دهد که با توجه به رشد نرخ دلار در ایران از ابتدای سال جاری و همچنین افزایش قیمت انرژی در بازارهای جهانی طی دو سال گذشته می‌توان برآورد کرد که در حال حاضر میزان یارانه‌ای که دولت به انرژی می‌دهد به مراتب بیشتر از ارقام ذکر شده در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی است.

بنابراین گزارش، دولت سالانه رقم بسیار بالایی را به عنوان یارانه برای تثبیت قیمت انرژی صرف می کند و تایید این ادعا را می توان در بودجه پیشنهادی دولت در سال 98 دید که در لایحه بودجه سال آینده، مجموع یارانه اختصاص یافته به حوزه انرژی به 900 هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم 2 برابر کل بودجه عمومی دولت است.

حالا در جدیدترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی درباره تخصیص یارانه انرژی در جهان ایران با جمعیت 80 میلیون نفری در سال 2017 در پرداخت یارانه انرژی از چین با جمعیت یک میلیارد و 386 میلیون نفر نیز سبقت گرفته و به صدر جدول صعود کرده است.

تارنمای اطلاع رسانی اتاق بازرگانی ایران بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی این نهاد بین‌المللی نوشته است: «در 2017 میلادی مجموع یارانه‌ای که در کل جهان به حوزه انرژی تخصیص یافته است 300 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال پیش از آن 30 میلیارد دلار افزایش نشان می‌دهد. نکته قابل‌تأمل این است که 11 میلیارد دلار از این افزایش 30 میلیارد دلاری (معادل 37 درصد) به ایران تعلق دارد.»

براساس آمار اعلام شده، ایران در سال 2017 میلادی با پرداخت سالانه 45 میلیارد دلار یارانه پیدا و پنهان در حوزه انرژی، 15 درصد از کل یارانه انرژی پرداخت شده در جهان را به خود اختصاص داده است و بعد از آن، چین با پرداخت 38 میلیارد دلار یارانه در رتبه دوم قرار می‌گیرد. ایران و چین رتبه اول و دوم جدول تخصیص یارانه انرژی در جهان را به خود اختصاص می‌دهند اما با توجه به اینکه جمعیت 17 برابر چین نسبت به کشورمان، سرانه یارانه تخصیص یافته در ایران 20 برابر از یارانه تخصیص یافته در چین بیشتر است.

بررسی آمارها نشان می‌دهد سرانه سالانه تخصیص یارانه انرژی در ایران به 556 دلار و در چین به حدود 28 دلار یعنی یک‌بیستم ایران می‌رسد. عمق فاجعه به حدی است که به نظر می‌رسد متولیان امر چاره‌ای جز ساماندهی ماجرای یارانه انرژی ندارند؛ ماجرایی که جدای از اتلاف سنگین منابع ملی، عملاً صرفه سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی‌های پاک را نابود کرده و باعث شده ایران در قرن 21 همچنان وابستگی شدیدی به انرژی فسیلی داشته باشد.

بر اساس آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی، یارانه انرژی پرداخت شده در ایران معادل 10 درصد تولید ناخالص داخلی است درحالی‌که این رقم در چین با وجوداینکه رتبه دوم را دارد تقریباً به صفر می‌رسد زیرا 38 میلیارد دلار یارانه تخصیص داده شده به یک میلیارد و 386 میلیون نفر چینی در مقایسه با تولید ناخالص داخلی این کشور اصلاً رقمی به‌حساب نمی‌آید.

البته در این گزارش برای محاسبه میزان یارانه انرژی، اختلاف قیمت‌های داخلی برای هر گروه با متوسط قیمت‌های بین‌المللی استفاده می‌شود و تغییر قیمت‌های جهانی، روی رقم پرداختی یارانه کشوری مانند ایران که همواره قیمت انرژی را ثابت نگه می‌دارد بیشتر است.

آژانس بین‌المللی انرژی افزایش رقم یارانه انرژی در سال 2017 را ناشی از افزایش قیمت نفت در این سال می‌داند اما در شرایطی که قیمت نفت در آن سال 25 درصد رشد کرد، مجموع یارانه پرداختی توسط کشورهای مختلف فقط 12 درصد افزایش یافت این موضوع نشان می‌دهد بسیاری از کشورهای جهان هم‌زمان با افزایش قیمت‌های جهانی، قیمت‌های داخلی خود را حتی از افزایش قیمت جهانی نیز بیشتر بالا برده‌اند و از تخصیص بیهوده منابع به یارانه انرژی خودداری کرده‌اند اما در ایران با ثبات ماندن قیمت‌ها کل اثرات رشد نرخ جهانی انرژی در قیمت‌ها داخلی تخلیه شده است.

این یارانه که البته به نام حمایت از مردم و به‌ویژه اقشار کم‌درآمد تخصیص می‌یابد، در عمل وضعیتی ایجاد می‌کند که به افزایش شکاف فقیر و غنی منجر می‌شود و بهره‌ای اگر داشته باشد به‌صورت عمده نصیب ثروتمندان می‌شود. همچنان که آمارهای رسمی حاکی از این است که میانگین دهک پردرآمد در ایران (دهک دهم) حدود 18 برابر از میانگین درآمد دهک فقیر (دهک یکم) بیشتر است درحالی‌که بر اساس بررسی‌های کارشناسی، در ماجرای توزیع یارانه بنزین در ایران، دهک پردرآمد جامعه 12 برابر بیش از دهک فقیر از یارانه بهره می‌برد.

براساس این گزارش، ایران در پرداخت یارانه گاز، پیشروترین کشور در جهان است. طبق اطلاعات آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در سال 2017 میلادی، مجموع گاز مصرفی شهروندان در طول این سال را 16.3 میلیارد دلار ارزان‌تر از میانگین قیمت جهانی فروخته است. دومین کشور بعد از ایران روسیه با تخصیص 12 میلیارد دلار یارانه سوخت و در مقام سوم امارات با تخصیص یارانه 5.9 میلیارد دلاری قرار گرفته‌اند.

این سه کشور در حالی 34.2 میلیارد دلار یارانه گاز پرداخته‌اند که در سال 2017 در کل جهان فقط 57 میلیارد دلار یارانه گاز تخصیص داده شده است. بر این اساس در آن سال 29 درصد از کل یارانه گاز پرداخت شده در جهان را ایران به شهروندان خود پرداخته است.

همچنین ایران در پرداخت یارانه برق نیز وضعیت نامساعدی دارد؛ هرچند در این فقره پس از چین در رتبه دوم قرار گرفته اما بازهم به دلیل جمعیت 17 برابری چین، سرانه یارانه پرداختی در ایران بسیار بالاتر از چین قرار می‌گیرد. طبق آمارها، در سال 2017 چین با تخصیص 21.1 میلیارد دلار یارانه به مصرف برق در صدر جدول قرار گرفته و ایران با پرداخت 12.3 میلیارد دلار یارانه برق رتبه دوم را از آن خود کرده است.

بنابراین گزارش، یکی از بزرگ‌ترین ایراداتی که به پرداخت یارانه انرژی به خصوص سوخت‌های فسیلی گرفته می‌شود، تشویق به مصرف بیشتر است و با توجه به این رقم بالایی که از سوی کشور برای یارانه انرژی درنظر گرفته شده کارشناسان نگران تبعات دنباله‌دار روند کنونی یعنی واردکردن شوک‌های مکرر به اقتصاد، افزایش قاچاق، گسترش بی‌عدالتی و فقر عمومی و آلودگی محیط‌زیست هستند.

این در حالی است که در شرایط کنونی سازمان‌ها و موسسات بین‌المللی چون صندوق بین‌المللی پول بر این باور هستند که با تشویق به مصرف سوخت‌های فسیلی با ارائه یارانه، حق نسل‌های آینده از بین می‌رود چراکه مهم‌ترین‌ نتیجه افزایش مصرف سوخت‌هایی چون بنزین و گازوئیل انتشار گازهای گلخانه‌ای و گرم شدن کره‌ زمین است. این سازمان بین‌المللی بر این باور است که درصورت حذف یارانه سوخت‌های فسیلی به‌طور متوسط ۱۳ درصد از انتشار گازهای گلخانه‌‌ای کاسته می شود.

در کنار این موضوع کارشناسان بر این باورند که این یارانه ها به اهداف والای خود دست پیدا نکرده اند و بیشتر از آنکه حمایتگر قشر محروم باشند، برای بخش های ثروتمندتر از جمعیت که از سوخت بیشتری استفاده می کنند، سود رسان هستند از این رو باید دید با وجود این نگرانی ها دولت چه تدبیری را برای حل آن در نظر می گیرد./