آداب و رسوم همدانی ها در یلدا/ آغاز شب چله در خانه پدر بزرگ

به گزارش خبرگزاری شبستان از همدان، یلدا لغت سریانی است به معنی میلاد و چون شب یلدا، با میلاد مسیح تطبیق می‌كرده، از این رو بدین نام نامیده‌اند، البته این شب در بین مردم این سرزمین به " شب چله" معروف است.

ایرانیان باستان به این باورند که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند .

"حاج باقر خوشکلام" از همدانی های اصیل است که در خصوص آداب و رسوم گذشتگان در شب یلدا این چنین می گوید: در قدیم الایام در بین گذشتگان برخی آداب و رسومی انجام می شد که بر شیرینی و خاطره انگیزبودن این شب می افزود به طوری که کوچکتر ها با حضور در خانه بزرگترها و جمع شدن بر زیر یک کرسی(میزی که در زیر آن زغال قرار می دادند و بر روی آن پتویی می انداختند و افراد خانه با قرار دادن پاهای خود بر زیر پتو احساس سردی نمی کردند) و ریختن انواع شیرینی ها، حلواها بادام و گردو، سنجد، انار، هندوانه، به ، سیب بر روی کرسی وخوردن آنها و تعریف کردن خاطره ها و ضرب المثل گفتنها آن شب را می گذرانیدند.

"متل خوانی" در شب یلدا

وی ادامه داد: یکی دیگر از رسوم های زیبای گذشتگان در شب یلدا، "متل خوانی" بزرگترها برای کوچکترها بود؛ اگر چه در آن روزها در کمترخانه ای تلویزیون پیدا می شد اما برگزاری این رسم و رسومات موجب صمیمی تر شدن افراد خانواده ها با یکدیگر و همچینین به جای آوردن صله رحم در بین فامیل ها می شد که متاسفانه امروزه اگر چه این دید و بازدیدها و به جای آوردن صله رحم در دیگر ایام سال بسیار کم رنگ شده است، در این شب به یادماندنی نیز بیشتر دیده می شود که کوچکترها با آوردن بهانه هایی از بهره مندی از لذت ها و خاطره های این شب سر باز می زنند.

وی همچنین به غذای مخصوص این شب در قدیم اشاره کرد و تصریح کرد: در قدیم غذای مخصوص این شب "کوفته" بود و اگر در هر خانه ای حضور می یافتی این غذا را بر سر سفره همه مشاهده می کردی اما اکنون این سنت دیرینه کمرنگ شده و برنج جای آن را گرفته است.

بردن "کادویی شب چله برای عروس"

وی به مراسمی که برای نوعروسان از سوی خانواده داماد گرفته می‌شد، اشاره کرد و گفت: در این شب خانواده داماد برای خانواده عروس "شب چله " می‌برند که در داخل سینی  آجیل شور میفرستند به اضافه مرغ وماهی ویک قواره پارچه . اینها را توی سینی واگر زیاد باشد توی خوانچه می گذارند و با شیرینی به خانه عروس می فرستند . عروس هم در عوض چیزی مانند پارچه پیراهنی یا پارچه لباسی یا جوراب برای داماد می فرستد همراه با یک جعبه شیرینی شب چله می گویند ومی خندند وشبچره می خورند وتفریح می کنند و تا نصف شب می نشینند و شادی می کنند که از فردا دیگر روزها بلند خواهد شد.

آغاز اولین مرحله شب‌نشینی فصل زمستانی از شب یلدا و در خانه پدر بزرگ

در شب چله تمام اقوام در خانه پدربزرگ گرد هم جمع می شوند و اولین مرحله شب‌نشینی فصل زمستانی از شب یلدا و در خانه پدربزرگ آغاز می‌شود.

بعد از آیین قصه‌گویی و شاهنامه خوانی، سخنوری و مشاعره نوبت به بازی‌های سرگرم‌کننده فصل زمستان می‌رسید .

میوه های شب یلدا

قبل از آمدن یلدا، خانم های همدانی با تدارکات زیادی از قبیل بند کردن انگور و آویزان کردن به سقف منازل، تهیه و همچنین دعوت اقوام و خویشان و آماده کردن انواع آجیل از دیگر آداب آماده شدن برای شب یلدا بود.

از جمله میوه‌هایی که در گذشته شب یلدا را بیشتر می آراست تنها انار، هندوانه بوده و اثری از بازار گرم میوه‌های رنگارنگ و متداول امروز نبود و اینچنین این جشن را با خوشی و صمیمیت هر چه تمام تر برگزار می کردند.

 انار، انجیر خشک، شاهدانه، نخود، گردو ، بادام، گز، مویز، شانی، کشمش سبز، انگور بند، توت خشک، گندم، تخمه هندوانه و خربزه بو داده از تنقلات و خوراکی‌های خوشمزه‌ای بود که مردم همدان در ظرف‌های ویژه ریخته و در جلوی میهمانان قرار می‌دهند.

جشن یلدا در پیاده ‌راه اکباتان همدان

 این برنامه با همکاری شهرداری همدان در راستای ایجاد نشاط و شادی در جامعه و معرفی آداب و سنت‌های استان‌ها به یکدیگر و اقوام ایران زمین بر گزار خواهد شد.

این جشنواره از 25 تا 30 آذر از ساعت 10 صبح تا 22 شب به همراه جُنگ شادی با حضور هنرمندان مطرح کشوری و هنرنمایی خواننده معروف "علی اصحابی" در پیاده‌راه اکباتان همدان برگزار می‌شود، صنوف شیرینی، شکلات، تنقلات، غذا، نوشیدنی‌ها و سوغات می‌توانند در این جشنواره شرکت کنند.

  جشن یلدای اکباتان به مدت 3 شب از شبکه استانی همدان و یک شب از شبکه ملی جام جم پخش خواهد شد.

کلام آخر، اینها همه آیین و سننی هستند که از سالهای دیرین در همدان کهن برگزار می شد اما با وجود این همه زیبایی در این آداب و سنن متاسفانه بیشتر این رسم و آداب به ورطه فراموشی سپرده شده است.

گسترش ارتباطات جمعی، کوچک شدن خانواده ها و ماشینی شدن زندگی مردمی و گاهی چشم و هم چشمی و اختلاف بین خانواده ها در این سالها موجب شده آیین های شب یلدا به آن زیبایی سالهای گذشته برگزار نشود.

این دلبستگی شدید جوانان به حضور در فضای مجازی فرصت با هم بودن در کنار خانواده را به شدت کاهش داده که تأثیرات نامطلوب آن در آینده ای نزدیک قابل مشاهده خواهد بود.

در این شب جوانان می توانند در فضایی حقیقی و صمیمی در کنار خانواده عشق و محبت واقعی را درک کرده و شبی ماندگار را هم برای خود و هم برای سایر اعضای خانواده رقم بزنند.

گزارش از: اشرفی طاهرپور