خداوند هدایت بشر را در کلمات قرآن قرار داده است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان اصفهان، کرسی ترویجی، عرضه  و نقد ایده علمی نظام گزاره های اخلاقی قرآن در موسسه آموزش عالی فاطمه الزهرا اصفهان برگزار شد.

در این کرسی حجت الاسلام  سراج زاده به عنوان ارائه دهنده و حجت الاسلام حسینی به عنوان منتقد بحث و حجت الاسلام ناجی به عنوان دبیر علمی در جلسه حضور داشتند.

حجت الاسلام سراج زاده در ابتدا با توجه به اینکه قرآن خودش را به عنوان کتاب هدایت معرفی کرده "هدی للناس" "هدی للمتقین" ،اشاره کرد: هدایت قرآن برای انسان و متقین در عرصه های مختلف اخلاقی، فقهی، و سایر عرصه های زندگی انسان وجود دارد و هدایت ما را خداوند در قالب کلمات و جملات در متن قرآن ارائه کرده است.

وی در ادامه افزود: اگر بخواهیم هدایت را از متن قرآن استفاده کنیم؛ آیات اخلاقی قرآن با آیات فقهی وحقوقی را باید چه کنیم ؟ آیا میتوان بعد از تشخیص آیات اخلاقی و جملات قرآنی،به فهم گزارههای اخلاقی دست پیدا کرد؟ آیا نظامی برای این آیات می¬توان پیاده کرد؟ چه ساختار منطقی ارائه باید بدهیم؟ قطعاً از پاسخگویی قرآن خیلی بهتر میشود استفاده کرد و میتوانیم خودمان و جامعه را با سنگینی اخلاقی قرآن بسنجیم و تکلیف خود را معین کنیم. پس با نظام مندی، بهره مندی ما از قرآن بیشتر می شود و ثانیاً هدایت خود و نقاط ضعف و قدرت خود را محک میزنیم. 

وی بامعرفی چند کتاب بیان کرد: کتاب «ساختارگزاره های اخلاقی با رویکرد معناشناسی» از خانم صدیقه مهدوی کنی، به دسته بندی گزاره های اخلاقی پرداخت است، کتاب «احیاءالعلوم» از غزالی که رویکرد قرآنی دارد و مباحث قرآنی را نظام کرده است و کتابهایی که اخیراً در حوزه قرآن نوشته شده است. نظام میتواند معنای خاص و عام داشته باشد و در این جلسه معنای عام استفاده می شود. 

حجت الاسلام سراج زاده در بیان اینکه نظام مجموعه ای از اعضا به هم پیوسته است که برای رسیدن به یک هدف با هم هماهنگی دارند؛ یا مجموعه¬ای نظامند است که سه رکن اساسی مبانی ، اصول و هدف دارد گفت: مبانی اخلاق قرآن مثل معادشناسی، خداشناسی، فلسفه و هستی شناسی قاعده هرم می¬باشد. رأس هرم، اهداف اخلاقی است و منظور از نظام، ساختار با این ارکان است. 

وی اذعان داشت: منظور از گزاره، جملاتی است که یا در قالب اخباری یا انشایی ارائه میشود. اگر جمله ای موضوعش صفات اختیاری انسان و محمول کلمه خوب یا بد، باید و نباید اخلاقی، درست یا نادرست، و یا وظیفه و مسئولیت بود، این جمله گزاره اخلاقی است، گاهی هم در صیغه امر و نهی می آید، مثل لَا تَقُل لَّهُمَا أُفٍّ و اتق الله که جملات انشایی هستند، این مبنای نظام گزاره های اخلاقی قرآن است. 

وی در ادامه بیان کرد: انسان با چهار «خ» رابطه دارد: خداوند، خود، خلق، خلقت و گزاره های اخلاقی را با این روابط چهارگانه تقسیم بندی می کنیم.نظام اخلاق بندگی ـ نظام اخلاق فردی ـ نظام اخلاقی درباره جهان پیرامون و عوالم هستی.
وی افزود: انسان صفاتی را که در مقابل خداوند باید داشته باشد در اخلاق بندگی جای می گیرد.به عبارت دیگر گزاره اخلاقی، صفاتی است که انسان باید در خودش داشته باشد (صفات اخلاقی) و صفاتی که نباید در وجودش باشد(رذائل) (این نظریه افراد اخلاق فضیلت است که اخلاق را «فضیلت ها» می دانند.) 

وی تصریح کرد: بعضی ها به رفتارها تکیه کردهاند و منظورشان از گزاره اخلاقی، رفتارها است، مثل نظریات آیت الله مصباح که بیشتر بررفتارها تکیه کرده است، مثل ناشکری و شکر کردن در مقابل داده هاو ندادههای خداوند نتیجه آنکه اخلاق فقط صفات و رفتار نیست؛ بلکه فرد باید پنج بُعد را رعایت کند تا انسانی اخلاق مدار باشد: 1. بعد معرفتی،    2. بعد عاطفی، 3.بعد ارادی، 4. بعد فعلی، بعد منش و شخصیت که در این ابعاد باید روابطش را تنظیم کند.

وی در پایان گفت: در قرآن ضمن مباحثی که درمورد ابعاد وجودی انسان آمده، درمورد شاخص خاص هم صحبت کرده است مثل فرعون یا همسرش آسیه باید آیات قرآن را طبق پنج بعد معرفی شده دسته بندی کنیم تا بهتر بتوانیم از گزاره های اخلاقی قرآن استفاده کنیم ، اگر چهار دسته از محورهای انسان را با این پنج بعد دسته بندی کنیم چهل گزاره اخلاقی به دست میآوریم که بسیار قابل استفاده می¬باشند. و در این صورت قرآن را خیلی بهتر میتوانیم به دیگران معرفی کنیم.

در ادامه جلسه حجت الاسلام حسینی در نقد و بررسی صحبت های حجت الاسلام سراج زاده گفت: ابتدا باید روشن کنیم که نظام سازی و کشف نظام چیست. نظام درپشت آموزه های دینی وجود دارد، اگر هم اثبات کنیم با پیش فرض جایگاه «وحی» است، تکلیف دانش پژوه کشف نظریه و مستندکردن به آیات و روایات و دلایل عقلی و فلسفی است. 

وی اذعان داشت: افراد متعددی به این بحث ورود کردهاند ولی در حد برداشتن چندگام و کسی عمیقا وارد این بحث نشده است، همه کسانی که آموزههای اخلاقی را نظم داده¬اند، ناخواسته به دلیل اضطرار به این نگرش، یک گامی برداشتند. مثل کتابهایی که اخلاق و عرفان باهم آمیخته شده است. نگاه سیستمی یا نظام واره یعنی مجموعه بهم پیوسته معنادار معرفت و دانش یا حقیقت تکوینی .

وی افزود: وقتی از نظام اخلاقی قرآن صحبت می کنیم، بین الزام ها ـ هنجارها ـ ارزش های اخلاقی مثل دروغ، سخاوت، ایمان و ... صحبت نمی کنیم؛ بلکه کشف رابطه هاست؛ . این به معنای رابطه فضائل و کشف رفتارهای اخلاقی است، مثلاً بین غیبت و تهمت رابطه است. یا مثلاً بین قرض دادن و انفاق رابطهای است وقرض دادن بهتر از انفاق است. بنابراین، بین انتظام گزاره های اخلاقی و رابطه بین گزاره های اخلاقی فرق وجود دارد .

حجت الاسلام حسینی تصریح کرد: اخلاقی که در رابطه با طبیعت مطرح می شود، اخلاق زیست محیطی نام دارد و بهتر است از اصطلاح رابطه انسان با خلقت که آقای سراج زاده در دسته بندی به آن اشاره کرده است، بین کشف و جعل تفکیک قایل بشویم؛ زیرا نگاه ما کشف کردن است نه جعل نظام اخلاقی، ما می¬خواهیم نظام را کشف کنیم نه اینکه جعل کنیم.قرآن از آن جهت که کتاب آسمانی است باید بررسی شود که چه نکتههای منحصر به فردی در آن است که در منابع و ستون دیگر دینی وارد نشده است.

وی در پایان گفت: بررسی کنیم که چرا مثلاً قرآن برای واژه خوب 20 واژه با همین معنی آمده است و باید تفاوت واژه ها و اهداف ذکر آن را بیان کرده است، واژه تقوا چه بار معنایی دارد که خداوند مکرر در قرآن فرموده "اتقوالله" و واژه تقوی چه بار معنایی خاصی دارد، بهتر است گستره موضوعات گزاره های اخلاقی به صورت مبسوط ذکر نشود؛ بلکه در پاورقی و ملحقات بحث به آن اشاره گردد و لازم نیست در متن مقاله باشد. در عین حال، نظریات اخلاقی قرآن، غایت گرایانه است که باید به آن اشاره شود.