به گزارش خبرنگار خبرگزاری شبستان؛ تبیین جایگاه منابع روایی و حدیثی در باب نشر و گسترش فرهنگ و اندیشه حسینی و نیز راهکارهای بررسی و تمیز قرار دادن، بین منابع روایی و تاریخی صحیح از منابع نامعتبر در راه نشر و تشریح واقعه سترگ عاشورا، مقؤلاتی هستند که ما را بر آن داشت تا گفت وگویی با حجت الاسلام و المسلمین مصطفی صادقی کاشانی، استاد حوزه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ترتیب دهیم که مشروح آن در ادامه از نظرتان می گذرد:
شما نقش منابع تاریخی و روایی را در باب واقعه عاشورا و نهضت حضرت سیدالشهدا(ع) چگونه ارزیابی می کنید؟
در این رابطه باید گفت تمامی مطالب و رویدادهای مربوط به واقعه عاشورا و نهضت امام حسین(ع)، همگی مبتنی بر نقل و روایات هستند و پایه و اساس نقل آنها نیز، منابع تاریخی است. حال اگر مطلبی که نقل می‌شود از منبع معتبری بیان شود، قابل توجه خواهد بود؛ چنانکه علم تاریخ، بلکه عقل نیز می‌گوید: نقل قول باید از جایی منشعب شود که به آن اطمینان داشته باشیم. اما در این میان، کتاب‌هایی هستند که چندان معتبر نیستند و نمی توان به آنها اطمینان کرد. چه اینکه فاصله آنها با زمان واقعه عاشورا، زیاد است. مانند این که چندین قرن از وقوع این رویداد گذشته است و این آثار به نگارش در آمده اند و یا اینکه بعضاً در دروان معاصر نگاشته شده است. اگر این منابع، مبتنی بر همان منابع معتبر و متقن قابل قبول نباشند، نمی توان به مطالب آنها اطمینان کرد و همچنین اگر نویسنده یا مؤلف این منابع، نامشخص و ناشناخته باشند.
در هر صورت نقش منابع و آثار روایی، در بیان واقعه کربلا، بسیار مهم و تأثیرگذار است، چون ما هر چه داریم از همین منابع است. بنابراین ما باید به سراغ بهترین آنها برویم، یعنی آنهایی را که در میان عالمان این فن شناخته شده تر و معتبرتر هستند را برگزینیم و توجه داشته باشیم که مؤلفان این آثار نیز باید مورد قبول جامعه علمی باشند.
واقعه عاشورا در منابع تاریخی و روایی سایر مذاهب اسلامی و بخصوص منابع اهل سنت، چگونه تبیین شده است؟
وقوع این رویداد عظیم، در منابع سایر مذاهب اسلامی با منابع شیعی تفاوت چندانی ندارد. بلکه بسیاری از آنچه شیعه می‌گوید، همان هایی هستند که در منابع اهل سنت هم آمده است. چون آنهایی که به اعتبار منابع توجه می کرده‌اند، چه شیعه و چه از اهل تسنن، از آثار اولیه ای مانند «مَقتل ابو مخنّف» نقل کرده‌اند و این مَقتل در میان اهالی و عالمان شیعی و اهل تسنن مورد قبول است و هر دو گروه از این منبع، نقل روایت کرده‌اند. به طور مثال، در کُتب شیعه زیدی، نیز شبیه همین مطالبی نگاشته شده است که در کتاب «لهوف ابن‌طاووس» آمده است و بلکه این علمای شیعه بوده اند که از این منابع الهام گرفته اند. بنابراین بین منابع اهل تشیع و اهل تسنن در باب واقعه عاشورا، تفاوت ماهوی وجود ندارد، اگر تفاوتی هم وجود داشته باشد، ناشی از نقدهای تاریخی هستند و کمتر به اختلاف مذاهب، مربوط می شود.
البته اهل سنت، نظرات و نوشته هایی دارند که مربوط به مقابله امام حسین(ع) با یزید (لعنه الله) است که طبعاً به لحاظ کلامی و دینی، با مذهب شیعه و مسئله امامت سازگار نیست. اما در مباحث تاریخی و روایی، کمتر اختلاف جدّی بین عالم تشیع و اهل سنت وجود دارد و بسیاری از مطالبی که شیعه قبول دارد، اهل تسنن نیز آنها را نقل کرده‌اند. به طور کلی می بایست اینطور بیان کرد که آنچه آنها نقل کرده اند شیعه هم پذیرفته است و در آثار خود گنجانده و به آنها استناد کرده است.
به عنوان مؤلف در این زمینه؛ بفرمایید راهکارهای تشخیص اخبار و روایات صحیح تاریخی در باب واقعه عاشورا و نهضت حضرت سیدالشهدا(ع)، چگونه قابل دست یابی است؟
ما به عنوان کسانی که مباحث عاشورا و قیام بزرگ حضرت سیدالشهدا (علیه السلام) را پیگیری می‌کنیم، به منابع و کتاب‌هایی که از قرن ششم و هفتم به بعد نوشته شده است، چندان اعتمادی نداریم. آخرین منبع معتبر در این زمینه را می توان، کتاب ارزشمند «لهوف» از «سید بن طاووس» دانست که در قرن هفتم نوشته شده است و البته آن هم از روی آثار پیش از خود به رشته تحریر در آمده است. اعتبار یک منبع تاریخی یا حدیثی به آن است که به واقعه یا کسی که خبر و حدیث را از او نقل می‌کند، نزدیک باشد. هر چه از رویداد واقع شده دورتر شویم، احتمال جعل و تحریف و اشتباه نیز بیشتر خواهد شد و بخصوص در موضوع واقعه کربلا و قیام حضرت سیدالشهدا(ع) که بخاطر شدت فاجعه و عاطفی بودن آن، انگیزه ساخت و پرداخت روایت و گزارش بیشتر است. به همین جهت بزرگانی همانند؛ محدث نوری(ره) و شهید مطهری(ره)، بر جعلیات و تحریفات عاشورا فریاد برآورده‌اند و بسیار بر این موضوع اهتمام و توجه داشته اند.
چگونه می توان جامعه را نسبت به باورهای نامتعارف تاریخی در باب نهضت حضرت سیدالشهدا(ع) واکسینه کرد و منابع صحیح را در اختیار مشتاقان قرار داد؟
بهترین راه در این جهت، اطلاع رسانی صحیح و مطالعه آثار صحیح و سفارش شده درباره این واقعه سترگ است. بحمدالله در دهه‌های اخیر، رویکرد های خوبی برای آگاهی دادن بهتر نسبت به رویدادهای واقع شده در حادثه عاشورا، به رشته تحریر و نگارش درآمده است. ولی باید این موضوع را نیز بیان کرد که این مناسبات کافی نیستند. شاید یک راه اصولی و متقن استفاده از منابع روایی معتبر در باب واقعه عاشورا این باشد که نویسندگان در این موضوع که علاقه زیادی هم به آن دارند، با متخصصان و خبرگانِ اهل فن مشورت کنند و دست کم قبل از انتشار آثار خود، آنها را به نظر و دید عالمان آگاه برسانند تا اگر اشکالی در آنها وجود داشت اصلاح شود و این برداشت های ناصحیح وارد جامعه نشوند.
برای آنهایی هم که اهل مطالعه و تحقیق و پژوهش نیستند، باید از راه رسانه‌ها و منابر و مجالس حسینی، اطلاعات درست و صحیح واقعه را بیان کرد که البته لازمه آن، اطلاع صحیح خود سخنرانان و ذاکران اهل‌بیت(ع) از نقل اصولی روایات واقعه کربلا است. متأسفانه، کسانی که به این جرگه وارد می‌شوند به هر کتابی اعتماد کرده و هر خبری را نقل می کنند که قطعاً این رویه و منش، کار درستی نیست. باید مطالب را از منابع معتبر و شناخته شده روایت کرد و برای اطلاع از صحّت و سقم آن تلاش و ممارست داشت.
نظر شما