به گزارش خبرنگار سینمایی شبستان، فیلم مستند «پایان محدوده قانونی شهر» به تهیه کنندگی و کارگردانی بلال الفت با دغدغه‌ای انسانی، اقدام به روایت بخشی از مصیبت های وارده به ایرانیانی که نزدیک به یک قرن پیش به عراق مهاجرت کردند و سپس در دهه های 50 و 60 هجری شمسی توسط احمدحسن البکر و سپس صدام حسین از عراق رانده شدند، می پردازد.
در این فیلم سه خانواده از سکنه باقی مانده در اردوگاه بین المللی ازنا، به تصویر کشیده می شوند. این اردوگاه زیر نظر سازمان ملل و برای اسکان معاودین ایجاد شده که از وضعیت مناسبی برخوردار نیست.
به گفته بلال الفت تهیه کننده و کارگردان، این فیلم مستند، در ابتدا 5 هزار نفر در این اردوگاه زندگی می کرده اند که در حال حاضر تنها حدود 20 خانوار باقی مانده اند که بهنا به دلایلی از قبیل علاقمندی به سرزمین اجدادی، ایران را دوست دارند و یا مشکلات دیگری برای مهاجرت به عراق دارند؛ از جمله اینکه بدلیل ازدواج با یک زن ایرانی، خانواده بعضی از آنها در ایران است و تمایلی به حضور در عراق ندارند.
نکته حائز اهمیت در مورد این افراد عدم صدور شناسنامه ایرانی و در نتیجه عدم امکان حضور ایشان در جامعه خارج از اردوگاه است. گرچه از میان این آوارگان تنها کسانی که پدرهایشان شناسنامه ایرانی داشتند موفق به گرفتن شناسنامه شدند، اما حتی افرادی که دارای مادری ایرانی و صاحب شناسنامه بودند، تا کنون نتوانسته اند دارای شناسنامه و هویت شوند.
اما در این فیلم شاهد نمونه متفاوتی هم هستیم. پیرمدری که به دلایل نامعلوم حاضر نیست از امکانات موجود برای اثبات ایرانی بودنش استفاده کند و در نتیجه فرزند و نوه‌هایش که با او در این اردوگاه به سر می برند نیز از نعمت داشتن شناسنامه و زندگی بهتری در موطن اصلی خود محرومند.
پر واضح است که در این فیلم شاهد سوژه ای بسیار ملتهب هستیم و شاید برای مخاطب ایرانی هضم این واقعیت سخت باشد. در واقع برادران الفت که کارگردانی مشترک این اثر را به عهده داشته‌اند، در محدوده ای وارد شده اند که به قول دکتر یاسر قزوینی عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه می توانست از سوی شبکه های معاند مورد توجه قرار گیرد.
گرچه از زمان سی دقیقه‌ای این که کاملا غیرمعمول است متوجه تنگناهای نمایش آن می شویم – این در حالی‌است که زمزمه هایی از کوتاه‌تر شدن آن هم به گوش می‌رسد- اما حرکت تحسین بر انگیز شبکه افق در زمینه سازی برای نمایش اثری که چند بعدی است و ضمن نمایش وضعیت بد عده‌ای مظلوم در برزخ بی‌هویتی در کشوری که اصالتا به آن تعلق دارند را نمایش می دهد، یک بار دیگر توجه مخاطبین را به ظلم حکام بعثی عراق پس از دسیسه‌های انگلیسی و تجزیه عثمانی و شکل دادن به کشوری جدید در دل خاورمیانه جلب می کند.
ساخت این فیلم در زمانی ساخته شده که بر اساس قوانین موجود، صدور شناسنامه ایرانی برای اعضای خانواده زن ایرانی که همسری خارجی دارد امکان پذیر نبوده و با توجه به محدودیت های فراوانش در تولید و عدم همراهی بسیاری از ارگان‌های ذیربط، از فرم نسبتا قابل قبولی برخوردار است، گرچه توقع اثری هنری از یک مستند روایی را هم نمی توان داشت. اما این فیلم تا حدی در بیان دغدغه های خود در چیزی به جز بیان مصایب این سه خانواده الکن است و در نهایت سوالات بی شماری را در ذهن مخاطب خود باقی می گذارد. شاید این سوالات به عدم اطلاع کافی مخاطبین بازگردد اما باید توجه داشت که اگر دایره مخاطب را عمومی تر از افراد یککشور بی غرض فرض کنیم، لزوم ارائه اندکی اطلاعات بیشتر از قبیل تصریح بیشتر تعلق اردوگاه به سازمان ملل بیشتر حس می شود.
موضوع ایرانیان رانده شده از عراق یا همان معاودین موضوع مهمی است که باید به آن پرداخته شود. موضوعی که به رغم التهاب ذاتی‌اش، بکر مانده و کمتر به آن اشاره شده است در حالی‌که نتایج بسیار متفاوتی داشته از آوراگانی همچون افارد موضوع فیلم مستند «پایان محدوده قانونی شهر» تا معاودینی که هم اکنون در زمره بزرگان و نخبگان کشور، منشاء اثر هستند.
در نهایت باید گفت که دغدغه مندی خالقان اثر قابل تحسین است و امید اینکه بتواند در جهتی مثبت و تصمیم سازی بار رفع مشکلاتی از این دست مثمر ثمر باشد.
یادداشت: محمد صالح حجت الاسلامی
نظر شما