حجت الاسلام علی محمد باقی، کارشناس علوم دینی و استاد حوزه در گفت و گو با خبرنگار مهدویت خبرگزاری شبستان در رابطه با دلیل توصیه نسبت به خواندن دعای ندبه در روز عید فطر و ندبه و استغاثه کردن در این روز، اظهار کرد: «عید» در لغت به معنای «عود و بازگشت» است و این بازگشت چند نوع دارد، گاهی بازگشت به یک مکان، گاهی بازگشتِ به یک زمان و گاه بازگشت به یک شخص است.
وی افزود: در بحث عید بازگشت به مکان مدنظر نیست، مگر با این توجیه که برخی آن را «بازگشت به وطن اصلی» معنا می کنند. یعنی انسان به آن مکان و موطن اصلی خود باز می گردد. «من ملک بودم و فردوس برین جایم بود ... آدم آورد در این دیر خراب آبادم» اینکه ما از آنجا بودیم و به آنجا باز می گردیم، همان تعبیری که مولوی مطرح می کند: «از نیستان تا مرا ببریده اند ... از نفیرم مرد و زن نالیده اند» یعنی در عید شخص به آن وطن اصلی خود بازمی گردد.
کارشناس علوم دینی تصریح کرد: معنای دوم «عید» بازگشت به زمان است چراکه انسان زمانی پاکِ پاک بوده است همچنان که خداوند فرمود: «ما انسان را در احسن تقویم خلق کردیم» زمانی روح انسان، تقدس، طهارت و پاکی خاصی داشت. در عید نیز انسان به آن زمان طهارت و پاکی و قداست بازمی گردد.
بازگشت ما در عید باید به سوی امام باشد
حجت الاسلام باقی در بیان معنای سوم «عید» گفت: معنای دیگر عید، بازگشت به یک شخص یا شیء است که این معنا از همه دقیق تر است. در عید انسان به «خود» بازگشت می کند. اما بازگشت به «شخص» نیز به چند معنا است؛ نخست: «بازگشت به خویشتن» بازگشت به آن عهدی که خدا با او بسته، میثاقی که خدا در ازل با انسان بسته است: «در ازل بست دلم با سر زلفت پیوند ... تا ابد سر نکشد از سر پیمان نرود»؛ خداوند یک عهد ازلی با ما بست و ما همه «بلی» گفتیم. انسان در عید باید به خویش باز گردد.
این استاد حوزه معنای دوم از «برگشت به شخص» را «بازگشت به امام» دانست و بیان کرد: معنای دوم «بازگشت به امام» و معنای سوم «بازگشت به خدا» است که این سه معنا در راستای هم هستند. یعنی کسی می تواند به «امام» بازگردد که قبل آن به «خود» بازگشته باشد و کسی می تواند به «خدا» برگردد که قبل از آن به «امام» بازگشته باشد. همچنان که در زیارت جامعه کبیره می فرماید: «مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِكُمْ وَ مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْكُمْ وَ مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِكُم؛ هر كه خدا را بخواهد،از شما آغاز مي كند و هر كه بخواهد با حقيقت توحيد آشنا شود، از شما مي پذيرد و هر كه بخواهد رو به خدا كند، رو به شما مي آورد».
حجت الاسلام باقی در توضیح ارتباط دعای ندبه با روز عید فطر ابراز کرد: همه این معانی در دعای ندبه جمع شده است به همین جهت در آغاز دعای ندبه بحث از حضرت آدم علیه السلام و زندگی بهشت و اشاره به اصل انسان می شود، سپس پیامبران از حضرت عیسی و موسی (ع) تا نبی مکرم اسلام صلوات الله علیهم اجمعین و اهل بیت(ع) و در مرحله آخر می فرماید: «أيْنَ السَّبَبُ الْمُتَّصِلُ بَيْنَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ».
جایی که دعای ندبه معنا می شود
کارشناس مرکز تخصصی مهدویت در ادامه با اشاره به هدف نهایی خلقت انسان تصریح کرد: هدف آخر و نهایی آن است که ما از طریق امام(ع)، به آن بازگشت نهایی و عالی برسیم که همان بازگشت به خدا است و سیر انسان نیز اینجا معنا می شود: «إِنّا إِلَیهِ رَاجِعُونَ» یعنی سیر انسان در هدف خلقتش در آخرین بازگشت او به خدا معنا پیدا می کند. سیر انسان در هدف خلقت ِ او، رجوع به خداست به همین جهت در آیه شریفه نمی فرماید: إنّا إلیهِ ذاهبون؛ به سمت خدا می رویم و بلکه می فرماید: «راجعون».
وی در توضیح تفاوت این دو واژه گفت: فرق بین «ذاهب» و «راجع» این است که یک وقت شخص از جایی به جای جدید می رود، این «ذاهل» است؛ اما گاهی شخص به جای اول خود بازمی گردد و این «رجوع» است. قرآن درباره حرکت ما به سوی خدا نمی گوید شما به سوی خدا می روید بلکه می فرماید رجوع می کنید؛ برمی گردید؛ که این رجوع در عید معنا پیدا می کند.
حجت الاسلام باقی ادامه داد: اگر برای روز «عید» تعبیر «عید» به کار برده می شود به این خاطر است که انسان در آخرین مرحله به خدا باز می گردد و این بازگشت به خدا نیز حتما باید از طریق امام(ع) باشد. چون «امام» سبب اتصال بین زمین و آسمان است و بدون وجود امام(ع)، بازگشت به خدا امری محال است. همچنان که می خوانیم «السلام علیک یا سبیل الله الُذی مَن سََلک غیره هلک؛ سلام بر تو ای راه به سوی خدا، راهی که اگر کسی در غیر آن حرکت کند به هلاکت افتاده است»؛ پس در عید اگر قرار است به سمت خدا بازگردیم لاجرم باید از طریق امام(ع) حرکت کنیم و اینجاست که دعای ندبه معنا می یابد.
هر گریه ای از سر غم و افسردگی نیست
کارشناس مهدوی در تبیین معنای دعای ندبه و تناسب آن با عید فطر، اظهار کرد: «ندبه» یعنی توجه ما به سمت امام(ع)؛ دعای ندبه یعنی انسان به سوی امام(ع) باز می گردد؛ یعنی انسان از طریق بازگشت به سوی امام(ع)، مسیر حرکت خود را به سمت خدا ترسیم کرده و به هدف نهایی خلقت برسد. اما چرا با گریه و ندبه این کار را انجام می دهیم در حالی که عید روز شادی است؟
باقی در ادامه تصریح کرد: درست است که عید روز شادی است اما هر گریه ای هم گریه غم و افسردگی نیست. اگر گریه برای امور دنیایی باشد می شود افسردگی، غم، اندوه و حزن و اموری از این قبیل اما اگر برای امور آخرتی باشد یعنی گریه برای آن اصل و هدف انسانی؛ و این اوج طراوت و شادابی انسان است، چون انسان را به اصل خود باز می گرداند.
وی ادامه داد: کسی که از شوق دیدار مادر خود گریه می کند گریه اش در اوج لذت است چون در حال بازگشت به اصل خود است. کسی هم که برای بهشت گریه می کند این گریه برای او در اوج لذت و شوق است چون به اصل خود رجوع می کند به همین جهت مولوی می گوید: «از نیستان تا مرا ببریده اند ... در نفیرم مرد و زن نالیده اند».
گریه فراغ؛ حلقه وصل امام(عج) و منتظر
کارشناس مرکز تخصصی مهدویت ابراز کرد: من چون از اصل خود جدا شده ام گریه می کنم و این گریه مرا به آن اصل باز می گرداند و وقتی به این اصل برمی گردم تازه اوج طراوت و بهجت روحی من است. کسی که گم شده است وقتی به وطن باز میگردد وقتی اشک شوق می ریزد در واقع اوج ابتهاج و لذت روحی او است؛ پس اگر در عید فطر ندبه می خوانیم و برای امام مهدی(عج) گریه می کنیم چون این گریه مرا به اصل خود و به سوی امام(عج) برمی گرداند، امامی که جان ِجانان است.
وی یادآور شد: قرآن نسبت به نبی اکرم صل الله علیه وآله می فرماید: «النَّبِيُّ أَوْلي بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ؛ پیامبر از جان مومنان به آنها نزدیک تر است» به همین دلیل بازگشت به امام عصر(عج) از بازگشت به خود، قوی تر است. چون امام مسیر بازگشت ما را به خدا هموار می کند.
شهید مطهری در گریه برای شهید تعبیری دارند مبنی بر آنکه: «گریه بر شهید، نوعی اتحاد روحی انسان با آن شهید است»، درباره امام(ع) نیز همین گونه است. اشک ما برای امام حسین علیه السلام اتحاد روحی ما با ایشان است. گریه ما بر امام عصر علیه السلام، اتحاد روحی ما با امام است؛ و این یعنی بازگشت ما به سمت امام و این گریه برای فراغ از امام(عج) در حقیقت یک نوع وصل میان ما و امام(عج) و اتصال بین ما و اصل خودمان است.
نظر شما