به گزارش خبرنگار تئاتر شبستان، سی امین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، عصر روز گذشته در حالی به پایان رسید که تغییرِ محسوسی در سهمِ اندک کتاب های تخصصی تئاتر از بازار نشر، نسبت به سال های گذشته مشاهده نمی شود. در واقع، آن چه که در انتقال محل برگزاری نمایشگاهِ کتاب از مصلی تهران به شهرِ آفتاب تغییر نکرده، سهمِ اندکِ کتاب های تئاتری از ویترین چند انتشاراتی محدود در میانِ غرفه های پرشمار نمایشگاه است. جایی که نشرِ کتاب های تئاتری وام دارِ چند انتشاراتی نام آشناست و بخشِ قابل توجه ای از ظرفیتِ نهادهای فرهنگی کشور در این زمینه همچنان مورد غفلت است.
مسئله ی مهمی که درباره ی سهمِ تئاتر در فضاهای فرهنگی وجود دارد، اتفاق نظرِ کارشناسان تئاتر و مسئولین فرهنگی در اثرگذاری این هنر برای کاهش بحران های فرهنگی جامعه است. یعنی این سهمِ اندک تئاتر از نشر و سایر امکاناتی که نهاد های فرهنگی می توانند ایجاد کنند، در حالی است که هیچ فردی اثرگذاریِ فرهنگی تئاتر را انکار نمی کند. در بازار کتاب، سهمِ عمده ی انتشار کتاب های تخصصیِ تئاتر اعمِ از چاپِ نمایشنامه ها و کتبِ آموزشی بر عهده ی ناشرانِ خصوصی است و در سال های گذشته نهادهای دولتی و حکومتی معدودی مثلِ انتشارات نمایش مرکز هنرهای نمایشی و یا انتشاراتِ سوره ی حوزه ی هنری سازمان تبلیغات اسلامی، به وظیفه ی خود درباره ی این مهم عمل کرده اند.
ضرورتِ توجه نهاد های فرهنگی به حوزه ی تئاتر از جمله نیاز اقدام به چاپِ کتاب های تخصصی و آموزشی از چند منظر قابل بررسی است. نخست اینکه تئاتر، در هیچ یک از کشورهای جهان بدونِ کمک های حمایتی دولت ها و شهرداری ها اداره نمی شود و کارورزانِ تئاتر همواره نیازمندِ حمایت های دولتی هستند. اگرچه حمایت از تئاتر در کشورهای پیشرفته، سازوکار متفاوتی دارد و از طریق کمپانی های حرفه ایِ خصوصی انجام می شود، اما آن چه غیر قابل انکار است، نیاز تئاتر به حمایت های بیرونی است. اگرچه در سال های اخیر علاوه بر اداره کل هنرهای نمایشی، برخی شهرداری ها و سازمان هایی نظیر حوزه ی هنری فعالیت سامان یافته و مشخصی در جهت رشد و گشترش نمایش داشته اند اما با توجه به تقسیمِ بودجه ی فرهنگی کشور که تنها به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی محدود نمی شود، ضروری است سایر نهادهای بهره مند از بودجه ی فرهنگی از ایفای نقش خود غافل نباشند. نکته ی قابل توجه دیگر این است که صرفِ برگزاری جشنواره هایی که عمدتا برای تک دوره ها برنامه ریزی می شوند و یا نشرِ نمایشنامه های ناپخته ای که باید در قفسه ی انجمن های نمایش خاک بخورند، توجه به تئاتر نیست. این مهم می تواند با حمایت از گروه های نمایشی و یا تماشاخانه ها در اجرای عمومی آثار و یا چاپِ کتاب های مرجع و تخصصی روی دهد.
مسئله ی دوم، انتظارِ منتقدان درباره ی حل مسائل فرهنگی از تئاتر است. هرگاه بحثِ ناهنجاری های فرهنگی پیش می آید، تناتر یکی از اهدافِ پیکانِ نقد منتقدانی است که معتقدند این هنر سهمِ خود را در کاهشِ ناهنجاری ها ایفا نکرده است. این در حالی است که عمدتاً به بودجه ی نحیفِ تئاتر و عدمِ توجه سایر نهادهای فرهنگی به وظایف خود، اشاره نمی شود. اینکه بخشِ خصوصی همچنان به نشر کتاب های تئاتری روی خوش نشان می دهد، اتفاق مبارکی است که نشان از علاقه مندی خیلِ کارورزان و دانشجویان این رشته دارد. باید در نظر داشت که شرایطی نظیر گرانی کاغذ، مسائلی درباره ی واردات اقلام چاپ و قدرت خرید مردم در کمیت چاپ آثار و اینکه برای مثال کتاب های امتحان پس داده منتشر شوند، اثر مستقیم دارد. این درست همان جایی است که باید بودجه ی فرهنگی صرفِ نشرِ آثار نویسندگان و مولفان تجربه گرا به ویژه دانشجویان شود. اگرچه ناشرانِ بخش خصوصی همواره اقدامات قابل توجه ای در نشر نمایشنامه ها و کتاب های تخصصی و آموزشی داشته اند، ریسکِ خطر کردن برای چاپ آثاری که علیرغم کیفیت محتوا، ممکن است بازگشت سرمایه نداشته باشند بر عهده ی سهم بران از بودجه ی ملی فرهنگ است.
مسئله ی سوم وابستگی کیفیت اجرایی تئاتر به بُعد تخصصی و آموزشی است. نگاهی به شمار دانش آموخته های تئاتری و متقاضیان اجراهای نمایش در سالن های مختلف و همچنین اعضای انجمن نمایش های سراسر کشور، بیانگر اهمیت توجه به لزوم نشر چنین آثاری است. اگر ریشه ی بی کیفیتیِ آثاری را که به ویژه در شهرستان ها تولید می شوند، پیگیری کنیم به کم سوادی و کم بهره گی خیل مشتاقان تئاتر از تخصص لازم خواهیم رسید. تا زمانی که وضعیتِ کتاب های مرتبط با تئاتر چه در نشر، چه در توزیع و چه در تسهیل شرایط خرید برای عموم مردم بهبود نیابد، امیدی به رشد کیفی نمایش های تولیدی نمی توان داشت.
گزارش از علی یزدان دوست
نظر شما