شیوه خوانش فارابی، داوری را در گذشته محبوس نکرده است

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان، مراسم بزرگداشت دکتر رضا داوری اردکانی و رونمایی از کتاب «گاه خرد»، عصر روز گذشته سه شنبه، 28 دی ماه در سالن همایش های کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

در این مراسم شخصیت های مختلف حوزه فکر و اندیشه از جمله دکتر محمدرضا بهشتی، دکتر علی اصغر مصلح، دکتر بیژن عبدالکریمی، دکتر سید جواد میری، دکتر قاسم پورحسن، دکتر حسین کلباسی اشتری، دکتر نجفقلی حبیبی، حجت الاسلام دعایی، حجت الاسلام نقویان، دکتر محمدرضا تابش، نماینده مردم اردکان در مجلس شورای اسلامی حضور داشتند. همچنین بنا بود دکتر سیدجواد طباطبایی و آیت الله محقق داماد نیز در این مراسم حضور داشته و سخنرانی کنند که به علت کسالت این امکان میسر نشد.

بنابر این گزارش، در این مراسم دکتر سیدجواد میری، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی طی سخنانی گفت: در اینکه فارابی نقش مهمی در تاریخ اندیشه جهان بازی کرده است شکی نداریم ولی آنچه که در میان اصحاب علوم انسانی اتفاق نظری در موردش وجود ندارد، ماهیت نقش مهم فارابی است.

وی ادامه داد: به دیگر بیان سوال آن است که ما چگونه باید با این گفتمان های متفاوت درباره فارابی مواجه شویم، چراکه هر کدام از این مواجهه ها به نوعی روی تصوری که از فارابی و اهمیت آن برای ما در موضع و مقام ایرانی اکنون و اینجا تاثیر ژرفی خواهد گذاشت. معتقدم که فارابی را می می توانیم به سه گونه متفاوت خوانش کنیم که در اینجا به آن اشاره می کنم. در کتاب «گاه خرد» نگاه من معطوف به پرسش سوم بوده است.

میری تصریح کرد: هنگامی که به ادبیات مربوط به فارابی نظر می کنیم با سه فرم مختلف رو به رو می شویم که در هر فرمی هم به صورت نمادین نام فارابی به گونه ای متفاوت نوشته شده است شامل:

۱.فارابی در کسوت الفارابیوس

۲.فارابی در کسوت الفارابی

۳.فارابی در فرم ایرانی آن یعنی فارابی

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: البته این سه فرم فقط به شیوه نگارش نام فارابی در زبان های لاتین، عربی و پارسی محدود نیست بلکه  در واقع استراتژی گوناگون در فهم میراث فکری فارابی نیز محسوب می شوند. در نگاه اول که نام آن را گفتمان باستان شناسانه از فارابی گذاشته ام، اهمیت فارابی در یک قالب خطی در سیر اندیشه مدنظر است که از یونان آغاز و در غرب مدرن خاتمه می یابد.  در واقع اهمیت فارابی به عنوان یک حلقه مرتبط کننده بین  پاریس و آکسفورد و آمریکا در چارچوب فلسفه انباشت تاریخ مطرح می شود و در این شیوه فارابی را تا آنجا می پذیرد که به عنوان میانجی بین جهان هلنیسی و مسیحیت غرب توانسته است نقش ایفا کند.!

میری با بیان اینکه نگاه دوم به زعم او گفتمان تاریخی است، افزود: در این نگاه فارابی به صورت الفارابی به عنوان فیلسوفی مهم در تمدن اسلامی بی آنکه او را  به یک میانجی در منطق فهم تاریخی بین یونان و مسیحیت غربی و جهان یوروسنتریکی تقلیل دهند که از اهمیت والایی در تاریخ اندیشه فلسفه سیاسی برخوردار است مفهوم سازی می کنند اما برای مثال در نگاه چارلز باترورث دستگاه معنوی فارابی در عصر معاصر هیچ اهمیت نظری ندارد، بلکه در سیر تاریخ اندیشه مورد مطالعه قرار می گیرد اما اینکه فارابی چه اهمیتی می تواند برای مفاهیمی همچون اضطراب وجودی و ... قائل باشد در این رویکرد مورد اقبال قرار نمی گیرد. به زبان دیگر، فارابی به دلیل واقع شدن در عصر پیشامدرن نمی تواند در عصر مدرن محلی از اعراب داشته باشد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: اما در سومین خوانش که به نظر من داوری در این قالب می تواند مفهوم سازی شود و البته این رویکرد قابلیت ایجاد چرخش در فهم ما از موضع و مقام ایرانی در پهنه معاصرت را می تواند رقم زند، «استراتژی آلترناتیو» نام دارد که این نام را بر این خوانش گذاشته ام. در این خوانش از فارابی می توان برای مفهوم سازی در بستر پسا یوروسنتریک بهره برد ولی این نیازمند بینشی مجتهدانه است که از روایت های یوروسنتریکی فاصله بگیریم.

وی در پایان خاطرنشان کرد:‌ داوری فارابی و رابطه دین و فلسفه را نه در قالب های باستان شناسانه و نه در رویکردهای تاریخی (یعنی گذشته محور) خوانش نمی کند. به زبان دیگر، شیوه خوانش فارابی در رویکرد داوری او را محبوس در موزه یا گذشته نمی کند بلکه ما را در فهم خویش در بستر اکنون و از موضع و مقام ایرانی برای فرا رفتن از سپهر جهان یوروسنتریکی یاری می کند و این گام کوچکی نیست.