خبرگزاری شبستان// مازندران
در گذشته ورود به ماه رمضان، ماه رحمت خدا، مقدماتی داشته است که یکی از آنها تطهیر ظاهرِ فردی و محیط زندگی او بوده است. در نواحی مختلف ایران، خانه تکانی یک رسم پیشوازی مهم برای رمضان بوده است و همه خانواده ها به خانه تکانی کامل قبل از رمضان مانند شب عید نوروز اهتمام داشته اند.
این خانه تکانی، شامل منازل، حجره ها، کاروان سراها، تیمچه ها، بازارها و شست و شوی اسباب و وسایل منزل و کار بود. رسومی از این دست، خاصه در شهرهای بزرگ، رونق بیشتری داشته است.
مردم مومن استان مازندران نیز ماه مبارک رمضان را فرصتی مغتنم برای عبادت، خودسازی و تهذیب روح و جان دانسته و این عبادت را با آداب ویژه برگزار می کنند.
نظافت اماکن عمومی، تکایا، مساجد و غیره نیز رسم دیگری بوده که اگر چه امروز از آن آثاری باقی است (نظافت مساجد)، اما در گذشته بیشتر رونق داشته است. مراسم «گِلکاری» مساجد نیز، که در ایام قبل از رمضان برگزار می شد و طی آن ظاهر مسجد را پیراسته و با نوعی گل و گچ می اندودند، یک سنت ثابت در گذشته بوده است.
گرفتن «روزه پیشوازی» نیز از آیین های دیگری بود که برای ایجاد آمادگی در افراد جهت ورود به ماه رمضان مرسوم بود و امروز هم البته هنوز باقی است اما یک تفاوت عمده آن با روزه پیشوازی امروز، این بود که افطار روزه دار در روزه پیشوازی، فقط آب و خرما بود و غذای افطار یا افطاری برای وی تدارک نمی شد و در واقع روزه او باید با غذای سحری روز اول رمضان گشوده می شد و در حقیقت، این روزه جز مقداری آب و خرما تا سحر روز اول رمضان ادامه داشت.
شروع ماه رمضان و رویت هلال ماه، در همه دوره ها، آیین های ویژه ای داشته است و درست است که امروزه مردم در شب ماه رمضان از طریق تلویزیون و رادیو مطلع می شوند که فردا شروع رمضان است یا نه و رویت هلال توسط مراجع تقلید صورت گرفته و مسلم شده یا خیر، اما در گذشته، شروع ماه و رویت هلال، آیین های ویژه ای داشته است که امروزه به کلی از بین رفته اند.
در شهرهای بزرگ، رویت هلال توسط «عالمِ بلد» انجام می شد. «عالم بلد»، یا خود، مجتهد جامع الشرایط بود و سخنش مورد قبول همه و یا نماینده مجتهدی از این دست بود . به هر حال، رویت هلال باید برای«عالم بلد» مسلم می شد و او حکم به حلول ماه رمضان می داد البته آیین های پیوسته با رویت هلال نیز توسط خود مردم انجام می شد. مردم از غروب روز آخر شعبان به بام ها و نقاط بلند می رفتند و در جستجوی هلال ماهِ نو، چشم به آسمان می دوختند.
بعد از مسلم شدن حلول ماه و ابلاغ حکم آن، رسماً ماه رمضان اعلام می شد و خبر شروع ماه، با صدای اذان، شلیک توپ، صدای نقاره، و یا جار زدن به همه جا پخش می شد.
در مجموع همه مراسم فوق، در شب قبل از شروع ماه انجام می شد که به آن «شب نیت» می گفتند؛ شبی که مردم نیت می کردند تا یک ماه را در طاعات و بندگی خدا سپری نمایند. عمده آیین های «شب نیت»، اکنون با ورود لوازم و تکنولوژی جدید به فراموشی سپرده شده است. آیین هایی مثل جمع شدن در خانه «عالم بلد» یا مسجد و سخنرانی وی، اهدای قرآن و مشخص کردن پیش نماز و مکبر برای محلات و «فیض» گیری از مالداران برای خرج در ماه رمضان برای افراد بی بضاعت و ….
قرائت «ختم قرآن» از دیگر آیین های گذشتگان در ماه مبارک رمضان بود که در مسجد یا تکیه و حسینیه برگزار می شد. آموزش قرآن و ادعیه خوانی نیز در همین ماه سال به صورت جدی پی گیری می شد و بسیاری افراد نیز، آموزش قرآن و نماز به فرزندانشان را به همین ماه موکول می کردند و به آن اهتمام می ورزیدند.
در گذشته، علاوه بر آنچه امروز مرسوم است، سنت ها و آیین های فراوانی در شب های قدر رواج داشته است از جمله اینکه غروب یا بعد از افطار شب های احیاء، «غسل احیاء» انجام می شد و حتی المقدور از خوردن غذاهای سنگین که باعث خواب آلودگی و رخوت شود، پرهیز می شد.
ورود به مساجد در این شب ها، همراه بوده است با خواندن ادعیه مختلفی که مخصوص این شب ها وارد شده است: ادعیه ای مثل جوشن صغیر و جوشن کبیر، توسل، مجیر و ... که البته بر دعاهای معمول سایر شب ها اضافه می شده است.
آری، شب‌های قدر، عالی‌ترین لحظات برای پیوند بنده و خالق و بهترین فرصت برای اندیشه در جهت بازگشت به خویشتن در اوج غرق گشتگی در دنیای مادی است.
خواندن دعای گشودن قرآن و قرآن را روی سر گذاشتن از دیگر اعمال شب قدر بود به این نیت که عقل و اندیشه انسان با این عمل تقویت شده و با دانش‌های قرآن کامل شود و نور عقل با نور قرآن ضمیمه گردد. بنابراین در گذشته شب های قدر را تا وقت سحر در مساجد به مناجات می پرداختند.
قرائت قرآن، اذکار، ادعیه و غیره نیز از آیین های رایج این شب ها در گذشته بود که تا امروز نیز ادامه دارد و البته شب زنده داری را نیز باید به همه این موارد اضافه کرد.
سنت بسیار زیبای دیگری که در ماه رمضان دراین استان رایج بود، سنت «هدیه دادن به روزه داران خردسال» بود. کودکان یا نوجوانانی که در طول ماه، روزه های کله گنجشکی گرفته بودند، از سوی پدر و مادر یا اقوام بزرگتر خود، در روز عید فطر هدیه ای دریافت می کردند تا خاطره ای خوش از روزه داری در ذهنشان باقی بماند.
جشن گلریزان نیز یکی از سنت های بسیار اخلاقی و زیبا که در مساجد و یا زورخانه ها انجام می شد که طی آن سفره ای پهن می شد و مردم کمک های ناچیز خود را در یک گل یا دستمال منقش به گل در وسط سفره ای می انداختند، در حالی که به جهت حفظ آبروی افراد، فقط مرشد یا معتمد می دانست که کمک برای چه کسی است.
در سنت چراغ بندانی که بیشتر در نیمه مه مبارک و ایام میلاد امام حسن مجتبی(ع) انجام می شد، هر خانه ای که نذری می پخت (مانند: شیر، حلیم یا شله زرد)، یک چراغ (زنبوری یا فانوس) را سر در خانه خود روشن می کرد تا مردم را آگاه سازد. البته بعد ها با ورود برق، این سنت تبدیل به چراغانی شد.
در گذشته با توجه به اینکه ساعت زنگ دار یا رادیو و تلویزیون و همچنین سیستم های صوتی قوی در منازل و مساجد قدیم وجود نداشت، سنتی به نام دَم دَم سحر مرسوم بود که در آن همسایه ها و یا افراد خاصی که سحرخیز بودند، سایر افراد محل را بیدار می کردند که البته روش خاصی داشت.
همچنین از آنجایی که مردم قدیم رسم نداشتند که قهر و کدورت را با خود به ماه مبارک رمضان ببرند، بنابراین طی مراسمی به نام آشتی کنان یا گُل خندانی طرفین دعوا را با هم آشتی می دادند.
منابع:
امثال الحکم فرهنگ دهخدا
رمضان در فرهنگ مردم – جلد یک سروش سید احمد وکیلیان
آیین های معنوی در ایران – نویسنده نیک پی
تحقیق میدانی توسط خبرنگار شبستان
پایان پیام/
نظر شما