آیت‌الله سید احمد (مسعود) قاضوی، عضو دفتر آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی، امام جماعت مسجد امام جعفر صادق (ع) (خیابان خاوران، خیابان نفیس) و مدیر سابق حوزه علمیه آیت‌الله شاه‌آبادی تهران در پاسخ به سوال خبرنگار مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان که مهم‌ترین اصول تربیت مسجدی و دینی فرزندان را چه می‌دانید، 13 اصل کاربردی را تقریر کردند که در ادامه می‌آید.
سخن نخست
نظر به اینکه بعضی از مومنین می‌گویند چه کنیم که فرزندان ما خوب و اهل طاعت شوند، ما خیلی می‌گوییم ولی قبول نمی‌کنند، تکلیف ما چیست؛ همچنین مشاهده می‌شود عده‌ای هستند که خودشان مقید به سه وعده نماز جمات در مساجد هستند ولی فرزندانشان خیلی اهل مسجد نیستند و بعضا مخالف هستند. جستار پیش‌رو دلایل این موضوع را جستجو می‌کند.
البته استثنائات ملاک نیست. ممکن است در بین چند فرزند یکی بد شود، مانند پسر حضرت نوح و بعضی از فرزندان امامان معصوم (ع) مانند عبدالله افطح فرزند امام صادق (ع)؛ که حضرت موسی بن جعفر (ع) درباره او فرمود «یُریدُ عبدُالله اَن لا یُعبَدَ الله: اراده کرده عبدالله که عبادت خدا نشود». یا جعفر کذاب فرزند امام دهم (ع).
۱۳ اصل تربیت مسجدی
بنابراین با اقتباس از آیات و روایات، تذکرات و راهنمایی‌هایی با هدف تربیت صحیح فرزندان و حضور مستمر آنها در مساجد بیان می‌شود. البته قبل از شروع اصل مطلب، توجه مومنین را به چند آیه جلب می‌کنم:
1- «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْليکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ عَلَيْها مَلائِکَةٌ غِلاظٌ شِدادٌ لا يَعْصُونَ اللَّهَ ما أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ: ای کسانی که ایمان آورده اید ، خودتان و کسانتان را از آتشی که سوخت آن، مردم و سنگهاست حفظ کنید: بر آن [آتش] فرشتگانی خشن [و] سختگیر [گمارده شده] اند. از آنچه خدا به آنان دستور داده سرپیچی نمی کنند و آنچه را که مأمورند انجام می دهند» (سوره تحریم، آیه 6).
2- «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَيْها لا نَسْئَلُکَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُکَ وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوي: و خانواده خود را به نماز خواندن وادار، و در امر نماز شکیبایی نما، ما روزی دادن کسی را به عهده تو نمی گذاریم بلکه تو خود روزی خور مایی، وسرانجام نیک از آن پرهیزکاریست» (سوره طه، آیه 132).
3- «وَ الَّذِينَ هُمْ لاَِماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ: از علایم مومنین آن است که برای امانات و عهد و پیمان خود رعایت کنندگانند» (سوره مومنون، آیه 8).
تکالیف الهی و قرآن و اهل بیت (ع) امانت‌های الهی هستند، مال مردم و نوامیس دیگران و اسرار مردم از مصادیق امانت اند و یکی از مصدایق مهم امانت، فرزندان هستند که نزد پدر و مادر امانت می باشند و آنها وظیفه دارند از این امانت الهی خوب مواظب کنند و همان گونه که در رابطه با جسم آنها مسئول اند در رابطه با روح آنها نیز مسئول می باشند و باید بدانند با زیاد گفتن و کتک زدن کاری از پیش نمی برند و گاهی نتیجه عکس می گیرند بلکه باید با اقتباس از آیات و روایات، شیوه خوب تربیت کردن را یاد بگیرند و با عمل و گفتار، روح اطاعت و عبادت را در فرزند زنده کنند که او با رغبت احساس مسئولیت فردی و اجتماعی نماید لذا تذکرات خود را با امداد از ارواح مقدسه 14 معصوم پاک، در 13 بند خلاصه می‌کنم.
1- باید سعی شود از حرام پرهیز گردد و غذای حلال مصرف شود زیرا نطفه و شیر و غذایی که از حرام به وجود بیاید اثر خود را می گذارد.
گهر پاک بباید که شود فابل فیض ورنه هر سنگ و گلی لولو و مرجان نشود
2- پدر و مادر افکار خود را متوجه خداوند متعال نمایند، مخصوصا هنگام انعقاد نطفه و چنانچه قدری قرآن بخوانند و به بستر بروند و بسم الله بگویند اثر بسزایی دارد و مادر در هنگام حمل، افکار ناپاک نداشته باشد و معصیت نکند و از غذای حرام پرهیز کند و بیشتر قرآن و دعا و نماز بخواند.
3- از ریا و خودنمایی و نفاق در برابر خداوند پرهیز کنند و طوری نباشد که در حضور مردم جوری عمل کنند که گویی خیلی به خدا و قیامت معتقد هستند و در منزل چیز دیگری بگویند و جور دیگری عمل کنند. باید بچه ها درک کنند که واقعا پدر و مادر معتقدند بلکه در منزل بهتر باشند و از نفاق در مقابل مردم هم کاملا پرهیز کنند مثلا به کسی برند یا کسی به منزل بیاید خیلی تعارف کنند و تملق بگویند و پشت سر از او بدگویی کنند. این عمل، تمام معادلات ذهنی بچه را که قلبی پاک دارد بهم می ریزد که عجب، چرا پدر و مادر من این طور کردند و این اثر سو دارد.
4- از دروغ پرهیز کنند و فرزندان را به دروغ وادار نکنند مثلا چنانچه تلفنی بشود و نخواسته باشند جواب بدهند به بچه نگویند بگو نیست و چنانچه جواب ندادن ضروری یا شرعی باشد به اتاق دیگر بروند و به فرزند بگویند قصد کن که در این اتاق نیست که بچه بداند دروغ گفتن خیلی بد است و باید بدانیم اکثر یا همه گناهان، مستقیم یا غیرمستقیم با دروغ ارتباط دارد و در پناه دروغ انجام می شود.
5- به شخصیت فرزند اهمیت بدهند و از بی احترامی به او پرهیز کنند و حرف های زشت به او نزنند. باید پدر و مادر بدانند که گرچه، بچه به ظاهر کوچک است ولی او یک انسان است و حتی بزرگی طلبی و مورد توجه بودن، اولین حس و اولین غریزه انسان است و تا آخر عمر برای انسان باقی است و لذا باید خیلی مورد توجه مربیان باشد. روایتی است از امام حسن مجتبی (ع) که فرمود اگر فرزند خطایی کرد پدر با او قهر کند ولی زیاد طول نکشد.
6- فرزندان را از سوءظن و تجسس در رفتار و گفتار دیگران جدا منع کنند و خودشان هم این کار را نکنند.
7- غیبت و تهمت را در منزل ممنوع اعلام کنند و بدانند طبق روایات، غیبت از زنا بدتر است. در تهمت هم دو گناه کبیره نهفته است؛ یکی دروغ و دیگری غیبت. در مجالس، دیگران را هم از غیبت کردن منع کنند. شخصی به شیخ بهایی (ره) گفت فلانی از شما غیبت کرد، ایشان فرمود تو چه وظیفه ای داشت که این خبر را به من بگویی و چرا گفتی و دل مرا نسبت به او چرکین کردی، غیبت کننده وقتی فهمید خبر به شیخ بهایی رسید، عذرخواهی کرد. شیخ بهایی به او فرمود نه، تو نسبت به من خدمت کردی زیرا گناهان من زیاد بود که در نامه عمل تو نوشته شد و این اعمال خیر من کم بود که از نامه عمل تو به من منتقل شد.
8- از فاش کردن اسرار مردم پرهیز کنند و فرزندان را از این کار منع نمایند زیرا آثار سوء فرهنگی و اجتماعی دارد. این عمل دلالت می کند بر کوچکی دل و نداشتن ظرفیت و این دو از آثار ضعف ایمان است. در اینجا ناگزیرم روایتی از امام صادق (ع) نقل کنم که فرمود ان المذیع لیس کقاتلنا بسیفه بل هو اعظم وزرا بل هو اعظم وزرا، افشاکننده اسرار مسلمین نیست مانند قاتل ما با شمشیرش بلکه او گناهش بالاتر است و این جمله را سه بار تکرار فرمود (تحف العقول) بعضی ها شمر و یزید و ابن زیاد را لعنت می کنند در حالی که توجه ندارند عمل شان بدتر از آنهاست.
9- فرزندان را از نمامی و سخن چینی و حرف کسی را به دیگری رساندن باز دارند و خودشان هم به این دستور عامل باشند که بسیاری از اختلافات و دعواها از همین جا سرچشمه می گیرد.
10- پدر و مادر در حضور فرزندان با یکدیگر یا با دیگران روایت بخوانند و داستان های اسلامی را تعریف کنند و آثار سوء گناهان را بگویند که این، تربیت غیرمستقیم است.
11- کتاب هایی تهیه کنند و به منزل بیاورند که حالات علما و عرفا و اولیای خداوند متعال را نوشته اند که چه کشف و کراماتی داشتند و بعد از فرزندان یا پدر و مادر از یکدیگر سوال کنند که چه شده اینها به این مقامات رسیده اند تا آنها جواب بگویند یا خودشان جواب دهند که خوب اینها واجبات شان را انجام دادند، به موقع نماز خواندند، گناه نکردند، مال مردم نخوردند، دروغ نگفتند، غیبت نکردند، تهمت نزدند، چشم چرانی نکردند تا به این مقامات رسیدند و ما هم می توانیم اینچنین باشیم.
12- پدر و مادر از اختلاف و دعوا در حضور فرزندان پرهیز کنند که بازتاب خوبی ندارد، آماری را چند سال قبل می خواندم که 70 درصد بزهکاران و جنایتکاران کسانی هستند که در خانه ای متولد شده و رشد پیدا کرده اند که پدر و مادرشان با هم دعوا داشته اند و بعضی از آنها هم کارشان به جدایی انجامیده است.
13- ارتباط فرزندان را با روحانیت اصیل و افراد صالح و دوستان خوب و با دیانت قطع نکنند و این عبارت (آخوندها چنین و چنانند) را استعمال نکنند.
روزی یکی از مومنین با وانت رسدیه و بنده را سوار کرد و گفت حاج آقا شما دیگر چرا سوار وانت می شوید، آخوندها که همه بنز آخرین سیستم دارند! گفتم برادر من، این خیابانی که در آن هستیم تا به خیابان اصلی که برسد دست راست تا اولین میدان حدود 35 تا 40 تا مسجد و حسینیه دارد، دست چپ هم تا اولین میدان هم همینطور، همه همه روحانی دارد. از این 70-80 روحانی، چند تا می شناسی که بنز آخرین سیستم و خانه های کذایی داشته باشند، جوابی نداد، گفتم شما می دانید که فردای قیامت بازخواست خواهی شد؟
باید اینهایی را گفتی ثابت کنی و چون نمی توانی عذاب داری چون اینگونه سخن گفتن تهمت به شخص نیست و لطمه به دین دارد و همانی است که دشمنان اسلام می خواهند و امام (ره) فرمودند اهانت و تهمت به مراجع و روحانیت، لطمه به دین است و توبه به آن آسانی ها نیست. بعد گفت حاج آقا، چرا جوان ها را نصیحت نمی کنید؟ گفتم چه شده؟ گفت پسر اول من بد نیست ولی پسر دومی، تا به او حرف می زنم فحش می دهد، می زند، می شکند، گفتم می دانی چرا؟ برای اینکه در دوران تربیت پذیری پسر اولت، خودت هنوز در راه بودی ولی در ایام پسر دومت با این حرف ها، ارتباط او را با روحانیت قطع کردی و کاری کرد که او با نظر بغض به روحانیت نگاه می کند، حال توقع داری که به مسجد بیاید و حرف های من در او اثر کند؟
شما فکر می کنید اگر ارتباط فرزندانتان را با روحانیت قطع کنید آمریکا و انگلیس و اسراییل، این جنایتکاران آدمکش فاسد می آیند و به بچه های شما درس دین و عفت و تقوی می دهند؟ آنها سعی می کنند با به فساد کشیدن مردم -مخصوصا جوانها- انسانیت بمیرد و و آنها به اهداف پلید خود برسند زیرا انسان است که در مقابل ظلم و جنایت و فساد فریاد می کشد. به فرمایش امام (ره) آنها از انسان می ترسند. وقتی مردمی غرق در فساد شدند غیرت و انسانیت در آنها می میرد و گاهی آنچنان برعکس می شود که فریادی که باید بر سر آمریکا و جنایتکاران دنیا بکشد بر سر روحانیت و اولیای خدا و اهل دین می کشد و فقط چشم دوخته به چند نفر از روحانیون و اهل دین که احیانا خطا کرده اند.
همین گرفتاری را امیرالمومنین (ع) که مظلوم اول عالم است داشت. فریادی را که باید بر سر معاویه می‌کشیدند بر سر علی (ع) کشیدند و انواع و اقسام تهمت‌ها و ناسزاها را نثار حضرت کردند. همین گرفتاری را همه انبیای عظام الهی و ائمه معصومین (ع) داشتند. البته مردم امروز ایران خیلی بهتر از مردم زمان حضرت علی (ع) هستند و تاکنون ثابت کرده‌اند. البته روحانیون با انتقادهای سازنده مومنین مخالف نیستیم؛ بلکه روی سخن با مفسدین و مغرضین است و آنهایی که آگاهی ندارند.
برآیند سخن
با توجه به سخنان پیش گفته باید دانست رفتار مطابق با گفتار و حفظ شخصیت و جایگاه فرزند، مهم‌ترین عوامل تربیت صحیح فرزندان هستند. بنابراین ائمه جماعات و دست‌اندرکاران مساجد باید با رعایت این اصول، زمینه‌ساز جذب جوانان، نوجوانان و کودکان به خانه‌های خدا و فراگیری آموزه‌های قرآن و عترت شوند.
هدف اصلی، گسترش آموزه‌های دین و تقرب بیشتر به درگاه الهی است، بنابراین باید تمام دانش‌ها، تجربیات، ابزارها، امکانات (از جمله فضای مجازی و سایت‌های اینترنتی) و تبلیغ چهره به چهره در اختیار این هدف متعالی قرار گیرند. و مطمئنا مساجد بهترین مکان برای تربیت صحیح فرزندان هستند.
نظر شما