آغاز ماه محرم با مراسم سنتی علم بندی در گیلان

خبرگزاری شبستان- گیلان، ماه محرم، ماه سوگواری ابا عبدالله الحسین(ع) فرا رسید و همه شهرها و روستاهای گیلان سیاهپوش عزای حسینی شد.

سرزمین گیل و دیلم از روزگاران گذشته آیین های مذهبی خاصی در عزاداری ماه محرم داشت که نسل به نسل منتقل شد و هنوز هم مردم این دیار با آئین های عاشورایی به عزاداری محرم می پردازند. آئین ها نمادی از اعتقادات ریشه داری نسل های پیشین است و علاوه بر اینکه بیانگر قدمت و پیشینه تاریخی جامعه مان است، گویای هویت فرهنگی نیز هست.

مراسم سوگواری و عزاداری محرم در گیلان با آئین سنتی علم بندان از شب اول محرم آغاز شده و این مراسم آغاز سوگواری محرم در این استان است.

 گیلانیان با برافراشتن علم در شب نخست محرم به سوگواری این ماه می‌روند. این آئین سنتی همه ساله با شور و هیجان خاصی در گیلان به ویژه شهرهای ماسوله و لاهیجان برگزار می‌شود.

در این آئین، سوگواران در میان حزن و اندوه که با نوحه خوانی مداحان اهل بیت (علیه السلام) همراه است، علم را که نماد عزاداری سالار شهیدان حضرت امام حسین(علیهم السلام) است از مساجد بیرون آورده و غبار روبی می‌کنند و در گوشه ایی از مسجد قرار می‌دهند و شرکت کنندگان با برگزاری مراسم سینه زنی در غم شهادت امام حسین (علیه السلام) به عزاداری می‌پردازند.

یکی از نشانه های مهم کربلا، علم و یا طوق است، علم در گذشته شامل چوبی بلند به ارتفاع پنج تا شش متر بوده که رأس آن را با پنجه‌ای فلزی از جنس برنج و پارچه‌های مشکی و رنگین می‌پوشانند که اغلب از پارچه‌های سبز به نشانه مظلومیت و محبوبیت امامان معصوم(علیهم السلام)، قرمز به علامت سرخی خون و شهادت آن بزرگواران و سفید که بیانگر سیمای نورانی آنان بوده استفاده می‌شد.

امروزه از علم‌های آهنی استفاده می‌شود که از لوله‌های بلند فلزی در قطرهای مختلف تشکیل شده و ارتفاع برخی از آنها به حدود 15  ‎متر می‌رسد که به علم‌های سه تیغ، پنج تیغ، هفت تیغ و حتی بیست و یک تیغ نیز تبدیل شده‌اند که تا چهلم امام حسین(علیه السلام) در مسجد برافراشته شده و بعد از این روز برای برافراشتن مجدد در محرم سال بعد پایین آورده می‌شوند.

در برخی شهرها به ویژه روستاها آئین علم بندی با پذیرایی از علم بندان و علمداران در وقت ظهر یا شب هنگام همراه است بدین گونه که زنان روستا از هر خانواده‌ایی گرد هم آمده و غذاهای مانند فسنجان، شیرین خورشت، کوکو، آلو قیصی، مرغ و برنج قوام را آماده کرده و در مجمع(سینی‌های بزرگ مسی)قرار داده و جوانی از همان خانواده مجمع را بر سر خود نهاده و پیاده به سمت مسجد می‌رود تا از شرکت کنندگان در این مراسم پذیرایی کند.مردان در مسجد گرد هم آمده و هر چند نفر دور یک مجمع نشسته و غذای نذری می خورند.

علم بندی ماسوله

علم بندی در ماسوله از آئین‌های بسیار قدیمی و معروف استان است که بنا بر روایات 800 سال قدمت دارد و هزاران نفر از سراسر استان و حتی برخی از استان‌های همجوار را به سمت خود می‌کشاند. این آئین غروب روز ششم محرم در امامزاده عون ابن علی از نوادگان حضرت علی(علیه السلام) برگزار می شود.

از صبح روز ششم مردم ماسوله در حال آماده کردن شربت، چای دارچین، شله زرد، حلوا، شیر داغ و کلوچه محلی برای پخش میان عزادارن هستند تا شب هنگام، موقع علم بندان بااین خوراکی ها از مهمانان و عزادارن حسینی پذیرایی کنند.

هنگام غروب مردم با صدای سنج و طبل بر روی پشت بام‌ها جمع می‌شوند و اهالی محل با آغاز شب هفتم محرم در چهار محله «مسجد بر، خانه بر، کشه سر و اسد محله» جمع شده وسپس با مداحی و سوگواری با گذشت از کوچه و پس‌کوچه‌های ماسوله راهی بقعه عون ابن محمد بن علی از نوادگان حضرت علی(ع) می شوند و حیاط امامزاده توقف کرده و نوحه « ای اهل علم میل علمدار نیامد، میل علمدار کو، حضرت عباس کو، میل علمدارکو» را سر می‌دهند.

علم ها توسط هیات امنای هر محله که در داخل بقعه با نمادهایی عاشورایی ملبس شده‌اندو بر بالای علم پنجه ای فلزی که نمادی از دست بریده علمدار کربلاست از بالکن امام زاده تحویل بزرگان محله می شود و پس از سینه زنی محلات راهی کوی خود می‌شوند.

علم بندی یکی از سنت‌های کهن مردم لاهیجان

مراسم علم بندی در لاهیجان از شهرستان‌های شرق استان گیلان همزمان با ماه محرم در هفت محله این شهر توسط هیئت‌های مذهبی و به یاد علمدار دشت کربلا حضرت ابوالفضل العباس (علیه السلام) بر پا می‌شود.

شهرستان لاهیجان از روز آغاز محرم تا شب ششم محرم آئین علم بندی را هر شب در یک محل برگزار می‌کند که معروفترین آن آئین علم بندی شیخ زاهد، آقا امیر صادق و رودبنه است..

علم‌ها توسط جوانان محل به بیرون مسجد آورده شده و در حیاط مسجد با ذکر «یاحسین» و «یا ابوالفضل» عزاداران گردانده می شود و مشتاقان و نذرکنندگان از بقچه مخصوص علم، نوارهای باریک پارچه‌ایی سبز رنگ را گرفته و با گفتن نذر و خواسته خود آن را به علم گره زده و برخی نیز پارچه‌ها را تبرکی دانسته و نزد خود نگاه می‌دارند.

مساجد محلات دیگر به همراه علم به مسجد مورد  نظر می‌روند. علم مسجد میزبان بر دوش جوانان محل در ورودی مسجد به پیشواز علم مهمان آمده و به قول محلی‌ها مراسم خوش آمد گویی و سلام علم‌ها انجام می‌شود بدین ترتیب که علم مهمان به معنای سلام دو بار خم و راست شده و  سپس علم میزبان این کار را انجام می دهد.

در این آیین دهها رأس گوسفند که برای این روز نذر شده‌اند( که از آنها جهت پخت ناهار ظهر عاشورا استفاده می‌شود) در پای علم و اطراف آن ذبح شده و دیگر نذورات مردم از جمله آش، آب نخود، شله زرد و شربت بین عزاداران پخش می‌شود.

علم بندی در حرم مطهر آقا سید جلال الین اشرف

در آستانه اشرفیه نیز مراسم علم بندی در صحن مطهر آقا سید جلال الدین اشرف برگزار می شود بدین صورت که یکی از عزاداران در میان حزن و اندوه شرکت کنندگان علمی را که نماد عزاداری سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) است در قسمتی از حرم حضرت سلطان سید جلال الدین اشرف (ع) نصب می کند.

در ادامه این آیین که با سینه زنی و نوحه خوانی عزاداران حسینی همراه است، سوگواران با حرکت به سمت بقعه آقا سید محمد (علیه السلام) آستانه اشرفیه علمی را نیز در آن بقعه متبرکه نصب می کنند. برگزاری این آیین که بیش از یکصد سال قدمت دارد، نشان دهنده آغاز آیین های سوگواری ایام شهادت حضرت امام حسین (علیه السلام) است که همه ساله نیز با حضور پرشور عزاداران برگزار می شود.