زنگ خطر برای محیط زیست؛ سه تالاب بین المللی گلستان خشک شد

به گزارش خبرگزاری شبستان از استان گلستان، تالاب ها به عنوان مجموعه ای با ارزش که با سوء مدیریت در حال نابودی هستند. مجموعه هایی که به عنوان برترین اکوسیستم های دنیا ثبت جهانی شده اند. و زمانی نه چندان دور کریدور اصلی مهاجرت پرندگان روسیه به آفریقا به شمار می آمدند.

در این میان، تالاب های آلاگل، آلماگل، آجی گل و گمیشان از مجموعه تالاب های بین المللی کشور در دشت ترکمن صحرا و در نزدیک مرز ایران و ترکمنستان از مناطق مهم دیدنی استان بودند که سالانه طبیعت گردان و گردشگران زیادی را به خود جذب می کردند، ولی امروز زمین دهان بازکرده ترک های آن دل هر دوستدار طبیعتی را می لرزاند.

تغییر رژیم آبی اترک دلیل اصلی خشکی تالاب های گلستان

این گنجینه های ارزشمند طبیعت که نقش موثری در حفظ محیط زیست، اقتصاد مردم بومی و گردشگری منطقه داشته و دارند، متأسفانه در سال های اخیر مورد بی توجهی قرار گرفته اند. همچنین تغییر رژیم آبی رودخانه اترک به عنوان تنها منبع تغذیه این تالاب ها و ساخت سد در استان های خراسان رضوی و شمالی، این اکوسیستم منحصر به فرد را در معرض نابودی کامل قرار داده است. مجموعه ای که اگر روند فعلی ادامه داشته باشد، می میرد و دیگر احیاء نمی شود.

این سه تالاب بین المللی در شمال گنبدکاووس قرار گرفته و با وسعت سه هزار و 27 هکتار، محل زمستان گذرانی پرندگان آبزی و کنارآبزی است که از شمال سیبری به این تالابها مهاجرت می کنند و نیز زیستگاه برخی پرندگان بومی به شمار می رود. هم چنین مجموعه ماهیانی که در این تالاب ها زیست می کنند نیز منحصر به فرد است.

ورود و خروج تالاب های اینچه برون در لیست مونترو

مجموعه این سه تالاب به عنوان تالاب های حلقه ای در فهرست کنواسیون تحقیقات بین‌المللی پرندگان آبزی و مهاجر ( کنوانسیون رامسر) در سال 1350 به ثبت رسیده است.

این تالاب ها در چندسال گذشته نیز دچار کم آبی و خشکی شدند که همین امر نیز باعث شد از لیست اصلی کنوانسیون رامسر خارج شده و در لیست مونترو قرار بگیرند. البته دو سال قبل طی سفر نماینده این کنوانسیون به مجموعه تالاب های اینچه برون، با توافقات صورت گرفته بخشی از آب سد شیرین دره در خراسان شمالی برای احیای مجدد آن رهاسازی شد که خوشبختانه آن زمان نتیجه مطلوب داد و این مجموعه از لیست قرمز خارج و به لیست اصلی آن برگشت.

خشکی مداوم تالاب ها

ولی شرایط این اکوسیستم با ارزش در حال حاضر بسیار ناراحت کننده و اسفبار است. تالاب آجی گل مدت دو سال است که خشکی را به جان خریده و جز ترک و شوره زار چیزی از آن باقی نمانده است.

تالاب آلاگل به عنوان بزرگترین دریاچه گلستان و یک تالاب آب شور بوده که در کنار شهر اینچه برون واقع است. آلاگل 25 کیلومتر مربع مساحت و حداکثر 2٫5 متر عمق داشت. این تالاب یک دریاچه آب شور بوده و به همین جهت پرورش ماهیان آب شور زی دریای خزر به‌ ویژه ماهی سفید و کپور در این تالاب رونق زیادی داشت که آنهم متأسفانه بدلیل رعایت نکردن حقابه های این تالاب و بروز خشکسالی در استان کاملاً خشک شده است. و اما تالاب آلماگل نیز در آستانه خشک شدن قرار دارد و بیش از 80 درصد این تالاب از بین رفته است.

خشک شدن این تالاب ها علاوه بر اینکه تعادل را در محیط زیست از بین می برد باعث افزایش بیکاری در منطقه، از بین رفتن کشاورزی، از بین رفتن جاذبه های منحصر به فرد گردشگری و طبیعی، از بین رفتن موجودات و جانوران ارزشمند (که بعضاً نیز در معرض خطر انقراض قرار دارند ) و افزایش خاک های شور استان می شود. که باید برای جلوگیری از وقوع این مشکلات تدابیر لازم اندیشیده شود.

حفاظت از این تالاب ها وظیفه همه است

همه مسئولان و مردم در حفظ این ذخیرگاه های کره زمین، موظفند ولی متاسفانه برخی از سازمان ها و نهاد ها نسبت به این موهبت خدادادی بی توجه اند و نگاه یک سویه به فعالیت های خود دارند. شرکت آب منطقه ای گلستان، استانداری و معاونت های مختلف، سازمان حفاظت محیط زیست استان و همه مسئولان موظفند تا در قبال محیط زیست عاقلانه و منطقی عمل کنند. باید حقابه های این تالاب ها از آبی که وارد سد دانشمند در گلستان و یا شیرین دره در خراسان شمالی و یا سد های دیگری که بر روی اترک در استان های همجوار شده، داده شود.

کوچکترین دستکاری در تالاب ها، خسارت های جبران ناپذیری دارد

دکتر حمیدرضا رضایی، عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: تالاب ها پیچیده ترین اکوسیستم های در روی خشکی های زمین به شمار می روند.

وی افزود: تالاب ها به گونه ای شکل گرفته اند که کوچکترین دستکاری انسان در آن باعث خسارت های غیرقابل جبرانی می شود وخداوند می خواهد ضعف بشر را در مدیریت اکوسیستم ها به او نشان دهد.

دکتر رضایی با بیان اینکه تالاب ها محیطی بین خشکی و آب هستند، خاطرنشان کرد: به دلیل داشتن این خصیصه، تنوع موجودات در تالاب ها بسیار بالاست. موجودات آبزی، خشکی زی و کنارزی که زندگیشان به این تالاب ها وابسته است، از آن تغذیه می کنند.

بیشترین تولیدات جهان از طریق تالاب ها تأمین می شود

وی اضافه کرد: بیشترین تولیدات در سطح جهان در تالاب ها انجام می شود. نمی توان اکوسیستمی را یافت که با سخاوت تمام منابع خود را در اختیار جانوران و انسان ها قرار دهد.

دکتر رضایی اذعان داشت: مجموعه تالاب های حلقه ای گلستان ( آجی گل، آلاگل و آلماگل) در حدود 40 سال قبل به ثبت کنوانسیون رامسر رسیده اند و حفاظت و تأمین آب برای ادامه زندگی در آن بر عهده دولت گذاشته شده است. یا به نوعی مدیریت این تالاب ها برعهده دولت است.

عضو هیئت علمی گروه محیط زیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان تصریح کرد: این سه تالاب به رژیم آبی اترک و سر ریزهای آن و در فصل بهار و پاییز به سیلاب ها وابسته است و در صورت ایجاد خلل و کوتاهی در روند آبرسانی، حیات آنها با خطر مواجه می شود.

وی وجود سدها و عدم مدیریت صحیح منابع آبی را از مشکلات اصلی تالاب های استان دانست و اظهار داشت: همواره در اجرای پروژه های سدسازی ارزیابی اثرات توسعه انجام می شود ولی چون این ارزیابی ها برعهده خود دستگاه های مجری طرح است، یا بدلیل ضعف و یا اغماض نتیجه مطلوبی را در برندارد.

وی تأکید کرد: زمانی که سدی بر روی رودخانه احداث می شود باید حقابه های استان های همجوار و مجموعه هایی که در مسیر از آن تغذیه می کردند، حفظ شود.

خشک شدن تالاب ها نتیجه ضعف مدیریتی ماست

وی اذعان داشت: تالاب های بین المللی اینچه برون از زمره تالاب هایی هستند که گونه های کمیاب پرندگان و آبزیان پستاندارن حاشیه تالاب را خود جای داده است. گونه هایی مانند اردک سر سفید که در دنیا در معرض انقراض قرار دارد بیش از 600 قطعه از آن در آلاگل مشاهده شده است. یا اردک هایی مانند مرگوس سفید، اردک تاجدار، انواع پرندگان مانند زنگوله بال که آن هم در خطر انقراض قرار دارد و روباه و آهوی دشت ترکمن که بسیار کمیاب است نیز در حاشیه این تالاب ها ساکن هستند.

دکتر رضایی افزود: دریای خزر با داشتن 100 کیلومتر عرض، مسیر مهاجرت پرندگان را بسته است و تنها کریدور غرب و شرق این دریا است. در شرق دریا که این تالاب ها واقع شده اند کریدور مهم و اصلی مهاجرت پرندگان روسیه به آفریقاست. هم چنین بسیاری از پرندگان شکاری نیز از این مسیر برای مهاجرت استفاده می کنند.
 

وی همه مشکلات تالاب ها را ضعف در عدم توجیه مسئولان آب منطقه ای و عدم پیگیری مسئولان سازمان محیط زیست برشمرد و گفت: نباید به مسائل کاری یک بعدی نگاه کرد. تالاب ها بخشی از اکوسیستم کشور است که باید از آن حفاظت شود چراکه حیات و زندگی بسیاری از گونه ها و موجودات به آن وابسته است.

دکتر رضایی تأکید کرد: مشکلات ایجاد شده برای تالاب های استان و خشک شدن آنها نتیجه فعالیت های حال و ضعف مدیریتی ماست.

آلماگل تنها بازمانده حلقه تالاب های اینچه برون در حال خشک شدن

مهندس رمضانعلی قائمی، کارشناس بازنشسته سازمان محیط زیست گلستان نیز گفت: متأسفانه روند خشک شدن این سه تالاب بین المللی در استان ادامه دارد و آلماگل نیز به عنوان تنها تالاب باقی مانده از این حلقه روبه خشکی می رود.

وی افزود: این تالاب ها که در زمره تالاب های بین المللی ثبت شده کنوانسیون رامسر هستند از آب رودخانه اترک و سایر منابع آبی تغذیه می کنند و بطور قانونی سهمی از این آب دارند که باید تأمین و حقابه های تالاب ها در نظر گرفته شود.

قائمی خاطرنشان کرد: سالیان سال این تالاب ها به حیات خود ادامه داده اند و منابع غذایی یکدیگر را تأمین می کرده اند. به طبع تمامی جانوارن از پستانداران حاشیه این تالاب ها تا خزه ها و جلبک های کف آن با خشک شدن آنها از بین می رود و دیگر احیاء نخواهد شد.

وی تأکید کرد: این تالاب ها محل زمستان گذرانی گونه های نادری از پرندگان مهاجر است که بر اثر خشکی مسیر مهاجرت خود را تغییر خواهند داد و این ضرر بزرگی را به اکوسیستم وارد می کند.

پمپاژهای غیرقانونی آب اترک، تهدید کننده حیات تالاب ها

قائمی اذعان داشت: ایجاد سد در استان های همجوار، وقوع خشکسالی کم سابقه در استان، پمپاژهای غیرقانونی آب در حاشیه اترک و آبگیری سد دانشمند، همه دست به دست هم دادند تا حیات را در این تالاب ها از بین ببرند.

وی تأکید کرد: آب مورد نیاز این تالاب ها براساس توافقات با محیط زیست باید در نظر گرفته شود ولی تابحال این کار اتفاق نیفتاده و به نظر می رسد از سازمان محیط زیست هم کسی پیگیر حل این مشکل نیست.

قائمی تصریح کرد: مساحت این تالاب ها در زمان پرآبی به 2 هزار و 500 تا سه هزار هکتار می رسد که در صورت ادامه روند خشکی، میلیون ها آبزی از بین می رود که ضرر هنگفتی را به استان و محیط زیست وارد می کند.

وی گفت: تا حیات در این تالاب ها از بین نرفته، مسئولین باید از طریق آب رودخانه اترک و رهاسازی آب از سد شیرین دره اقدام کنند و شرکت آب منطقه ای نیز باید سیاست درستی را در ارتباط با تالاب ها در نظر بگیرد.

خراسان شمالی قول داد اما...

معاون عمرانی استاندار گلستان با اشاره به ارائه گزارش از سوی محیط زیست در خصوص تالاب های استان، گفت: مشکل اصلی این تالاب ها تأمین نشدن حقابه های آنهاست که برای رفع این مشکل جلسات و نشست های متعددی با مسئولان وزارت نیرو و مدیران استانی خراسان و شمنان صورت گرفته است.

عبدالرضا دادبود اذعان داشت: استان خراسان توافق کرده بود که حقابه استان را از رودخانه اترک از طریق سد شیرین دره پیگیری کند ولی متاسفانه تاکنون این رهاسازی به جز در موارد اندک صورت نگرفته که جوابگوی نیاز های منطقه نیست.

وی اذعان داشت: نتیجه جلساتی که با معاون اول رئیس جمهور و وزارت نیرو برگزار شد، عدم احداث سد جدید بر روی اترک است.

پایان پیام/