شاهکار بشر در مدیریت منابع آب/ قنات هزار ساله بلده فردوس در یونسکو ثبت جهانی شد

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ ‌قنات یا کاریز یکی از شگفت‌انگیزترین کارهای دسته‌جمعی تاریخ بشری است که برای رفع یکی از نیازهای مهم و حیاتی جوامع انسانی، یعنی آب‌رسانی به مناطق کم آب و تأمین آب شرب انسان، حیوان و زراعت و با کار گروهی و مدیریت و برنامه‌ریزی به وجود آمده است.

این شاهکار و پدیده‌ی شگفت‌انگیز آب‌رسانی از دیرباز نقش کلیدی و مؤثری در نظام اقتصادی و حیات اجتماعی کشور داشته و موجب شکوفایی اقتصاد کشاورزی و ایجاد کار و فعالیت‌های متعدد شهری و روستایی و باعث آرامش مردم بوده است.

قنات بلده فردوس از ارزش‌ها و مفاخر منطقه فردوس و خراسان جنوبی به شمار می‌رود. قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی «مربوط به دوره‌ساسانی» است. این مائده الهی همیشه جوشان در کنار کویر تشنه، آن چنان برکاتی را از خود به جای گذاشته است که زمین‌های منطقه فردوس از آب آن مشروب می‌شود و به دلیل داشتن گل و لای و خواص شیمیایی، بهترین و مفیدترین آب برای کشاورزی شناخته شده است.

قنات بلده فردوس متشکل از 27 رشته قنات است که از اعصار گذشته در دل کوه‌های شرقی فردوس حفر شده و حداکثر دبی آب آن حدود 300 لیتر بر ثانیه است که بر اثر خشکسالی چند سال اخیر کاهش یافته است و امروز فقط ۱۶ رشته آن فعال و از این ۱۶ قنات، ۱۲ رشته اصلی و ۴ قنات دیگر فرعی هستند.

تاریخ احداث این قنات به طور دقیق مشخص نیست، ولی به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دوره ساسانی است. ناصر خسرو در سفرنامه خود آن را به "کی‌خسرو" نسبت می‌دهد.

حدود ۴۰۰ سال پیش، تعداد زیادی از مالکان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود ۳ هزار فنجان از آب این قنات بدون مالک مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی که همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می‌رفت، از تون (فردوس آن زمان) گذشت و هنگام ورود او میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست که این آب را وقف چهار طبقه «سادات، علما، فقرا و صلحا» کند و شاه عباس آب‌ها را بین همین ۴ طبقه وقف کرد.

نظام مدیریت سنتی آب بلده سیستمی بسیار پیچیده دارد، همه چیز تعریف شده و برای همه‌ی مسائل راهکاری اندیشیده شده است. حجم آب زیاد موجب شده تا آب استحصال شده را به دو جو تقسیم کنند به طوری که در هر ۸ شبانه روز یک بار باغ‌ها مشروب شود.

ارزش‌های اجتماعی، دانش سنتی و مدیریت سنتی آب بلده سبب شد تا این اثر تاریخی هزار ساله در پرونده ثبت جهانی قنوات ایرانی قرار گیرد.

قنات بلده فردوس در قالب زنجیره پرونده 11 قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از 2500 تا 200 سال در شش استان،خراسان رضوی،خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان به عنوان بیستمین میراث فرهنگی ایران در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.