خبرگزاری شبستان- سرویس قرآن و معارف: خیلی جالب است پیامبر در خطبه آغازین این ماه فرمودند: کسی که در این ماه آمرزیده نشود، شقی است، این مطلب را با إنّ تحقیقیّه هم فرمودند. فرمودند: «فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِيمِ»، شقی فقط به عنوان بدبخت بودن نیست؛ یعنی خیلی پست است. دیدید به بعضی‌ها هر چه لطف و محبّت می‌کنید و دست نوازش بر سرشان می‌کشید، باز هم بر علیه تو کار می‌کنند، با این که یک بار، دو بار، ده بار هم می‌گذری، امّا باز هم به کار خود ادامه می‌دهد؛ چنین کسانی را شقی می‌گویند؛ یعنی خیلی پست هستند." آنچه در ادامه می آید بخش اول از بیانات آیت الله روح الله قرهی اندیشمند دینی و مدرس اخلاق در جلسه اول از شرح دعای ابوحمزه ثمالی در شب دوم ماه مبارک رمضان است.
چه کسانی، ماه مبارک را به حقیقت درک می‌کنند؟
اوّلاً بالجد هیچ‌کس ادراک به این ماه مبارک رمضان ندارد، إلّا در مرحله‌ی أولی، آقا جانمان، حضرت حجّت(روحي له الفداء و عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف) و بعد هم اولیاء خدا، همان‌ها که قرآن فرمود: «وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُور»[1] و ادراک این‌ها نسبت به ماه مبارک رمضان، نسبی است.
ماه باعظمتی که با عناوین مختلف و روایات شریفه از روز نخست، پیامبر عظیم‌الشّأن انذار داد، هشدار داد و فرمود: مراقب باشید. از جمله این که فرمودند: این ماه، ماه غفران و آمرزش است و بالصّراحه فرمودند: اگر کسی در این ماه مبارک رمضان آمرزیده نشود، از رحمت خدا دور است. بارها بیان کردیم که پروردگار عالم، تمام خلقتش را در بستر رحمت قرار داده است. دلیل هم دارد که چرا کسی که در این ماه، آمرزیده نشود، از رحمت خدا دور می‌شود؟
اوّلاً این روایت را بیان کنیم و بعد دلیل این مطلب را عرض خواهیم کرد. پیغمبر اکرم، محمّد مصطفی(صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) می‌فرمایند: «مَنْ أَدْرَكَ شهر رمضان فَلَمْ يُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّه تبارک و تعالی»[2]، آن کس که ماه مبارک رمضان بیاید و آن را درک کند - که در این‌جا به معنی ورود به ماه مبارک رمضان و ادراک ظاهریّه است - یعنی به ماه مبارک رمضان ورود پیدا کند، امّا ادراک حقیقی پیدا نکند و آمرزیده نشود؛ پس خداوند او را از رحمتش دور گرداند. یعنی دیگر بعید است که به رحمت خدا برسد. چرا؟
پروردگار عالم ایّامی را برای بازگشت بندگانش قرار می‌دهد
بارها بیان کردیم: پروردگار عالم ایّامی را برای بازگشت بندگانش قرار می‌دهد. چون مع‌الأسف انسان درک موقعیّت انسانی خودش را نمی‌کند که من انسان هستم، اشرف مخلوقاتم، خلیفه‌الله و مسجود ملائکه هستم. لذا آن انسان أحسن «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ في أَحْسَنِ تَقْويم»، به انسان أسفل «ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلين» مبدّل شد. وقتی این‌طور شد و ادراک مقام خود را نکرد که من انسان هستم، حسب روایات شریفه که در شب‌های قدر ماه مبارک ماضیه‌ی رمضان بیان کردیم، پروردگار عالم خودش فرموده: من نسبت به بندگانم دلسوزتر از مادر هستم. همان‌طور که می‌دانید مادر از همه برای انسان دلسوزتر است، نه ماه فرزندش را حمل می‌کند و از شیره‌ی وجودی خود به او می‌دهد و ولو گاهی به اشتباه فرزندش را لوس می‌کند، امّا دوستش دارد. حال، خدای متعال می‌فرماید: من از مادر هم به شما مهربان‌تر هستم.
نمی شود که خدا ما را دوست نداشته باشد
لذا پروردگار عالم مناسبت‌هایی از جمله شب جمعه قرار می‌دهد تا انسان‌ها برگردند؛ چون خودش بندگانش را دوست دارد. ما مع‌الأسف امکان دارد که خدا را دوست نداشته باشیم، چون اگر دوستش داشتیم، او را اطاعت می‌کردیم؛ امّا پروردگار عالم نمی‌شود ما را دوست نداشته باشد و این یک قاعده است. چون ما هر چه باشیم، مخلوق او هستیم و او ما را خلق کرده است.
بارها مثال زدم، مانند پدر و مادری که چند فرزند دارند، امکان دارد فرزندی بسیار بد و نخاله باشد، امّا نمی‌شود او را دوست نداشته باشند. عتاب می‌کنند، حتّی گاهی نفرین هم می‌کنند، امّا ته دلشان نیست و دلشان می‌خواهد بچّه‌شان خوب باشد.
پروردگار عالم هم می‌خواهد ما این‌طور باشیم، لذا شب‌های مخصوصی را قرار می‌دهد، ولی وقتی برنمی‌گردیم، یک ماه را قرار می‌دهد.
برای همین است که اگر کسی جدّی در این ماه که در بستر رحمت قرار گرفته، آمرزیده نشود، معلوم است که پروردگار عالم، دیگر او را از رحمتش دور کرده است، «مَنْ أَدْرَكَ شهر رمضان فَلَمْ يُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّه تبارک و تعالی».
تمام لحظات ماه مبارک رمضان، لحظات اجابت دعاست
یک ماه فرصت داد، آن هم ماهی که لحظه به لحظه آن زمان اجابت دعاست. چون برای اجابت دعا، بعضاً اوقات خاصّی مانند نزول باران، بعد از نماز، بعد از خطبه‌ی عقد و ... است، امّا تمام لحظات ماه مبارک رمضان، لحظات اجابت دعاست و این‌طور نیست که فقط وقت غروب و ... این‌طور باشد. البته زمان‌هایی از این ماه فضیلتش بسیار بیشتر است، امّا هر لحظه، اجابت دعاست. همین الآن شما دعا کن، مستجاب است، صبح دعا کن، مستجاب است، بعدازظهر دعا کن، مستجاب است، وسط روز دعا کن، مستجاب است. تمام آن، لحظات اجابت دعاست.
آن‌وقت اگر کسی وارد ماه مبارک شود، امّا آمرزیده نشود، از رحمت خدا دور است. پیامبر اکرم فرمود: «إِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ لَتُفَتَّحُ فِي أَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثُمَّ لَا تُغْلَقُ إِلَى آخِرِ لَيْلَةٍ مِنْه»، پروردگار عالم، ابواب آسمان (همه‌ی درب‌‌ها را، نه یک باب و دو باب) را در شب اوّل ماه مبارک می‌گشاید و دیگر تا آخرین شب آن، بسته نمی‌شود. معلوم است اگر کسی متوجّه نشود، دیگر واقعاً باید از رحمت خدا دور شود.
لذا در مرحله‌ی أولی، فقط حضرت حجّت(روحي له الفداء و عجّل اللّه تعالي فرجه الشّريف) است که ادراک حقیقی به این ماه مبارک دارد، «وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُور» و یک عدّه از اولیاء خدا که هر جا می‌نشینند، بلند می‌شوند، می‌خوابند و حرف می‌زنند، متّصل به پروردگار عالم هستند و می‌دانند که همه امور متعلّق به خداوند است و خودش هیچ‌کاره است.
اگر در ماه مبارک آمرزیده نشویم؛ دیگر خدا ما را از از رحمتش دور می‌کند
لذا شاید به همین خاطر است که در این دعای روز اوّل ماه رمضان اشاره می‌شود که روزه و قیام ما روزه‌ی صائمین حقیقی و قیام‌کنندگان حقیقی باشد؛ یعنی ادراک داشته باشیم. بارها بیان کردم که این دعای روز اوّل را هر روز و هر زمانی که یادتان آمد بخوانید، «اللَّهُمَ اجْعَلْ صِيَامِي فِيهِ صِيَامَ الصَّائِمِينَ وَ قِيَامِي فِيهِ قِيَامَ الْقَائِمَيْنِ وَ نَبِّهْنِي فِيهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِينَ وَ هَبْ لِي جُرْمِي فِيهِ يَا إِلَهَ الْعَالَمِينَ وَ اعْفُ عَنِّي يَا عَافِياً عَنِ الْمُجْرِمِينَ». اگر این‌طور شود، آن‌وقت انسان می‌فهمد چه خبر است.
لذا بوی این ماه با دیگر ماه‌ها تفاوت دارد و علّت آن هم، حال انسان‌هاست. البته گاهی می‌شود ماه مبارک رمضان بیاید و خدا ناکرده در شهری اصلاً بوی ماه مبارک رمضان نیاید. با این که روایت داریم که وقتی ماه مبارک رمضان می‌آید، رایحه‌ی خوشی می‌آید و آن باد ملایم بسیار خوشایند و روح‌بخش را که از سمت آسمان‌ها بر زمین می‌آید، انسان‌ها متوجّه می‌شوند. شما نگاه کنید موقعی که نزدیک افطار می‌شد، به خصوص در زمان‌های گذشته، حال و هوای عجیبی داشت و فضای معنوی خاصّی بود. با این که به ظاهر مردم برای خوردن طعام می‌روند، امّا باز هم رایحه‌ی خوشی حاکم بود.
ایّام ماه مبارک حتّی اگر در روزهای طولانی تابستان هم باشد، به سرعت می‌گذرد. می‌دانید این ماه مبارک رمضان در صدساله‌ی اخیر، به ظاهر طولانی‌ترین ماه مبارک رمضان است، امّا مع‌الأسف بسیار زود می‌گذرد.
امّا آن موقع‌ها که سرعتش هم این‌گونه نبود، حال دیگری داشت. این رایحه‌ی خوش از آسمان به زمین، محسوس و ملموس برای زمینیان و انسان‌ها بود. برای این که آن‌طور بشود، یکی این است که انسان‌ها حرمت ماه را نگه دارند. لذا این که فرمودند: اگر کسی در این ماه آمرزیده نشود، از رحمت خدا دور می‌شود، همین است، «مَنْ أَدْرَكَ شهر رمضان فَلَمْ يُغْفَرْ لَهُ فَأَبْعَدَهُ اللَّه تبارک و تعالی». چون یک روز و دو روز هم نیست، پروردگار عالم یک ماه را قرار داده است. یک شب جمعه تا غروب جمعه نیست، یک ایّام البیض که آن هم فقط برای یک عدّه خاص(معتکفین) می‌باشد، نیست. بلکه برای همه، یک ماه را قرار داده است.
آمرزیده نشدن در ماه مبارک؛ نشانه پستی و شقاوت انسان است
لذا خیلی جالب است پیامبر در خطبه آغازین این ماه فرمودند: کسی که در این ماه آمرزیده نشود، شقی است، این مطلب را با إنّ تحقیقیّه هم فرمودند. فرمودند: «فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِيمِ»، شقی فقط به عنوان بدبخت بودن نیست؛ یعنی خیلی پست است. دیدید به بعضی‌ها هر چه لطف و محبّت می‌کنید و دست نوازش بر سرشان می‌کشید، باز هم بر علیه تو کار می‌کنند، با این که یک بار، دو بار، ده بار هم می‌گذری، امّا باز هم به کار خود ادامه می‌دهد؛ چنین کسانی را شقی می‌گویند؛ یعنی خیلی پست هستند.
پروردگار عالم به لسان نبیّ مکرّمش می‌فرماید: به تحقیق، شقی، آن کسی است که این ماه بسیار باعظمت بگذرد، آن‌وقت از رحمت و غفران خدا محروم بماند. دیگر خدا چقدر لطف و محبّت و بزرگواری کند؟! انسان یک عمر نعوذبالله در لجن‌زار گناه و کثافت‌کاری و پلیدی‌ها باشد، امّا باز هم خداوند می‌گوید: عمرت را نمی‌گیرم، بفرما این هم یک ماه مبارک دیگر. بعد آن‌وقت آمرزیده نشود! این دیگر معلوم است خیلی پست است.
شاید کسی بگوید: حالا خدا یک روز را قرار داده، من هم همان یک روز غفلت کردم، حالا یک شب جمعه در فلان جا بودیم، حواسم نبود و ...، امّا خداوند این بار می‌فرماید دیگر یک شب جمعه نیست، یک ماه است، پس هر کس در این ماه هم آمرزیده نشود، دیگر پست و شقی است «فَإِنَّ الشَّقِيَّ مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِي هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِيمِ» و از آدمیّت خیلی دور شده است.
نظر شما