صنایع دستی؛ هنر دستانی که با چتر حمایت مسئولان ماندگارتر می شود

خبرگزاری شبستان _ خراسان شمالی؛ صنایع دستی، نوعی کار است که در آن لوازم تزئینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می‌شود. معمولاً این کلمه به روشهای سنتی ساختن کالاها اطلاق می‌گردد. استادکاری مخصوص هر یک از این موارد، مهم‌ترین ملاک است. چنین چیزهایی اغلب از لحاظ فرهنگی و یا مذهبی فوق العاده هستند. لوازمی که به صورت تولید انبوه و یا با ماشین آلات مختلف ساخته می‌شوند جزء صنایع دستی نیستند. آنچه مقولهٔ صنایع دستی را از هنر کاردستی متمایز می‌سازد، هدف از ساخت آنهاست. صنایع دستی لوازمی هستند که قرار است مورد استفاده قرار گرفته و کهنه، پوسیده و غیره شوند و مورد استفاده آنها بیش از یک تزئین ساده ‌است.

صنایع دستی اغلب کارهای فرهنگی و رسومی تری تلقی می‌شوند زیرا به عنوان بخشی از ملزومات زندگی روزمره مطرح هستند. در حالی که هنر و کاردستی بیشتر یک فعالیت سرگرمی گونه و یک ارائه بی نقص از یک تکنیک خلاقیت است. از جنبه‌های عملی انواع مختلف صنایع دستی به دلیل شباهت مورد استفاده همپوشانی زیادی دارند. در ایران سازمان میراث فرهنگی متولی این بخش هنری است که صنایع دستی معروف ایرانی شامل گلیم، فرش، گبه، قلمزنی، شیشه گری، منبت کاری، مینا کاری، سفال و چوب است و در حال حاضر پایتخت صنایع دستی ایران شهر اصفهان است. ۱۰ ژوئن مصادف با بیستم خرداد به نام روز جهانی صنایع دستی نام گرفته است.

علی عابدی، معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی هفدهم دی ماه سال گذشته در جلسه هم اندیشی واحدهای تولیدی در زمینه صنایع دستی، ضمن مطلوب خواندن وضعیت صنایع دستی استان در سال های اخیر، گفت: در حال حاضر صنایع دستی استان در 51 رشته مختلف فعال است.

وی با بیان اینکه نباید صنایع دستی فقط جنبه تزئینی داشته باشد بلکه باید در سبد خانوار گنجانده شود، از پیگیری ورود رشته های جدید صنایع دستی به استان خبر داد و گفت: تلاش داریم از پتانسیل خوب استان در زمینه های مختلف از قبیل تراش سنگ های قیمتی به دلیل نزدیکی به معادن بهره بگیریم.

عابدی با اشاره به وجود مشکلاتی در رابطه با بازرگانی داخلی، خاطرنشان کرد: هم اکنون کارها در این زمینه آهسته انجام می شود در حالی که باید تلاش شود تولیدات داخلی بیشتر به فروش برسد ولی متاسفانه با قیمت کم از طریق واسطه ها به نام خود آنها به فروش می رسد.

معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی بابیان این که در حوزه صنایع دستی استان تاکنون 32 اثر مهر اصالت ملی و یونسکو دریافت کرده، اظهارداشت: حدود 30 اثر برای داوری نیز از استان ارسال شده که امیدواریم بخشی از آنها بتواند مهر یونسکو را دریافت کند.

در ادامه این مطلب به مناسبت 20 خرداد روز جهانی صنایع دستی به معرفی اجمالی فعالیت های چند تن از فعالان عرصه صنایع دستی استان می پردازیم که پیش از این، گزارش های کامل آنها در خروجی شبستان منتشر شده است.

اراده و همت؛ هنری که در هیچ قابی نمی گنجد

مریم علی اکبری، فارغ التحصیل رشته صنایع دستی که در حال حاضر در رشته کاشیکاری سنتی فعالیت دارد، می گوید: در عین کارمند بودن، کارگاه کاشیکاری سنتی را مدیریت می کردم ولی علاقه شدید من به این کار باعث شد تا از شغل خود استعفا داده و تمام وقت خود را صرف این کارگاه کنم.

وی با بیان اینکه ساخت اولیه کارگاه کاشیکاری را با سرمایه 20 میلیون تومانی آغاز کردم، ولی متاسفانه در شروع کار به دلیل تجربه کم در ساخت کوره و همچنین ظرافت و حساسیت این هنر، حدود 10 میلیون تومان متضرر شدم، ادامه داد: این ضرر هرچند برای من سخت بود اما علاقه و اشتیاق به این کار مانع از دلسرد شدنم شد و دوباره روی پا ایستادم.

این بانوی کارآفرین که در حال حاضر برای حدود 30 جوان خطه خراسان شمالی زمینه اشتغال را فراهم کرده و از سال 90 تا 92 به عنوان کارآفرین برتر انتخاب شده، فعل خواستن را صرف کرده و با همت و اراده والای خود مرز بین خواستن تا شدن را درنوردیده تا جایی که بیش از 10 ساعت کار شبانه روزی نه تنها او را از انجام وظیفه مادری و همسری ناتوان نکرده بلکه همسر این بانوی پرتلاش را نیز به شور و شوق آورده و به جمع اعضای کارگاه اضافه کرده است.

 این بانوی هنرمند و کارآفرین که لطف و عنایت خداوند، حمایت همسر و تلاش و پشتکار را عامل موفقیت خود بیان می کند، از نذری زیبا سخن می گوید و می افزاید: با توجه به قداست این هنر و عشق و علاقه ام به این کار، نذر کرده ام در حد توان، سردرب مساجد روستاهای دورافتاده را بدون دریافت هیچ هزینه ای طراحی و کاشیکاری کنم.

وی از انجام 900 پروژه از جمله کاشیکاری محراب، گلزار شهدا، سردرب مساجد و همچنین اتمام کاشیکاری 15 مسجد مسکن مهر در استان خبر می دهد و در خصوص قبول سفارش از دیگر استان ها می گوید: با وجود اینکه از دیگر استان ها نیز متقاضی داریم اما به دلیل حجم گسترده کار و کوچک بودن فضای کارگاه موجود در حال حاضر از پذیرفتن سفارش های خارج از استان معذوریم.

وی با بیان اینکه دوسال پیش بیمه فعالان صنایع دستی لغو شده، این موضوع را مهم ترین دغدغه برمی شمرد و با اشاره به مظلومیت هنر در رشته های مختلف، اظهار می کند: عدم ارائه تسهیلات به منظور توسعه این هنر نیز از دیگر مشکلات و دغدغه های فعالان این حوزه است که باید مسئولان نگاه عمیق تری نسبت به توسعه این بخش که به تبع آن به توسعه استان می انجامد، داشته باشند.

علی اکبری در حال حاضر 14 ساعت تدریس در رشته صنایع دستی در دانشگاه دولتی بجنورد را بر عهده دارد.

نقشی که بانوان در اقتصاد مقاومتی ایفا می کنند

"نارنج شاکری" دیگر بانوی کارآفرین بجنوردی است که در حوزه تابلو فرش و گلیم بافی فعالیت می کند و علاوه بر اینکه توانسته است با همت و اراده، گلیم خود را از آب بیرون بکشد، باعث اشتغالزایی ده ها بانوی دیگر هم شده است.

این هنرمند در خصوص نحوه آشنایی و ورود به این فعالیت می گوید: از سال 76 با آموزش هایی که فرا گرفتم، بافت تابلو فرش را شروع کردم و سال 80 نیز کارگاه بافندگی خود را راه اندازی کردم و علاوه بر آموزش به کارآموزان، به تولید و فروش محصولات خود مشغول شدم.

وی با بیان اینکه سرمایه ابتدایی من در سال 80 برای راه اندازی کارگاه، 85هزار تومان بود، گفت: آن زمان با پنج بافنده کار خود را شروع کردم که با رونق گرفتن فعالیت و تلاش و پشتکار، در حال حاضر تعداد بافنده ها به 60 نفر رسیده است.

وی با اشاره به اینکه قبل از راه اندازی کارگاه، در اداره میراث فرهنگی بخش مانه و سملقان خدمت می کردم، اظهارداشت: به دلیل تعدیل نیرو مجبور شدیم به فکر فعالیت دیگری باشیم که با توجه به علاقه ای که به کارهای تولیدی و همچنین تجربه ای که در صنایع دستی داشتم، وارد این حرفه شدم.

این بانوی هنرمند می افزاید: صنایع دستی و تابلو فرش، یک فعالیت بومی است و به خانواده ها برای کسب درآمد، کمک زیادی می کند، چرا که باعث می شود کشور از اقتصاد متکی به نفت دور شود و علاوه بر آن، ارزش و قیمتش مانند نفت در گذر زمان تغییر نمی کند.

وی می گوید: فعالیت خانم های خانه دار در این حرفه، به دلیل آنکه در خانه هم می توانند سفارش بگیرند و به بافندگی مشغول باشند و هم کارهای خانه را انجام دهند، کمک خوبی به اقتصاد خانواده می کند، همانطور که در همین کارگاه، خانم هایی هستند که از این راه زندگی خود را می چرخانند.

وی در خصوص درآمد و سود حاصل از بافت تابلو فرش و گلیم هم می گوید: درآمدی که حاصل می شود، بستگی به نوع بافت دارد و اگر بخواهیم تابلو فرش را مستقیما به فروش برسانیم، سود خوبی دارد.

شاکری در خصوص وضعیت فروش تابلو فرش ها هم می گوید: بازار استانی برای فروش تابلو فرش مناسب نیست و در واقع اکثر خریداران داخلی از تهران و یا مشهد هستند و بازار خارجی فرش دستباف هم بیشتر کشورهای حوزه خلیج فارس، ترکیه، روسیه و ژاپن است.

وی با تاکید بر اینکه حمایت از تولید کننده، حمایت از اقتصاد ملی است، می گوید: ما در حوزه فعالیت خود و در بخش فروش تولیدات، با مشکل بازاریابی و نبود تقاضا برای عرضه فرش ها و تابلو فرش های خود مواجه هستیم.

شاکری، مشکلات بیمه بافندگان را نیز مورد تاکید قرار می دهد و می گوید: وقتی مأمور بیمه تامین اجتماعی برای بازدید می آید، به اینکه بافنده کار خود را به اتمام رسانده و یا در حال گرفتن سفارش جدیدی است، توجه نمی کند و چون بافنده در آن زمان قالی نمی بافد، بیمه اش قطع می شود که این منصفانه نیست.

دل و چوب؛ پیوندی که آوازه هنر می شود

حامد سلیمی، جوان 34 ساله بجنوردی و یکی از هنرمندان حوزه مشبک کاری نیز در خصوص هنر خود می گوید: از سن هشت سالگی وارد این حوزه هنری شدم و تا کنون آثار هنری بیشماری را خلق کرده ام.

وی در خصوص علاقه خود به هنر مشبک کاری و نحوه آشنایی با این هنر، اظهار می کند: زمانی که من هشت ساله بودم یک برنامه آموزش مشبک کاری از شبکه خوزستان پخش می شد، که من تمام مراحل آموزشی آن برنامه را گام به گام و با تمام جزئیات اجرا کردم.

سلیمی با اشاره به اینکه آموزش این هنر از تلویزیون 10 جلسه بیشتر نبود، از کشف علاقه خود به هنر مشبک کاری گفت و بیان کرد: با یک سال تمرین مستمر تا حدودی به این هنر مسلط شدم و از آن به بعد تا کنون با هنر مشبک کاری انس عجیبی گرفته ام و از کار در این حوزه بسیار لذت می برم.

وی در خصوص خلق اولین اثر هنری خود افزود: اولین کار من تابلوی « وَ إِن يَكَاد»  بود که در ابعاد 50*35 آماده شد و آن را به معلم کلاس دومم هدیه دادم.

این هنرمند مشبک کار که تمام آثار خود را با موضوعات قرآنی انجام می دهد، دلیل اختصاصی کردن این هنر را خیر و برکت نهفته در مفاهیم قرآنی  اعلام می کند و می گوید: اعتقاد من این است که کار در حوزه قرآنی برکات وصف ناپذیری دارد و مهم تر از آن تأثیر گذاری آن است.

وی با بیان اینکه این کار هم به عنوان یک کار هنری و هم به عنوان منبع درآمد زندگی ام است، اظهار می کند: با توجه به ظرافت کار و لزوم دقت بسیار در انجام مراحل کار، نه تنها چشمان من ضعیف نشده بلکه حافظه ام نیز تقویت شده و این مزیت کار اختصاصی من در حوزه قرآنی است که بسیار از این موضوع خرسندم.

وی در خصوص دوره های آموزشی ارائه شده به علاقه مندان گفت: در سال 87 برای 30 هنرآموز در دانشکده علوم قرآنی، در شاهرود در مرکز امید سبز برای کم توانان ذهنی و در سال 86 برای مددجویان کانون اصلاح و تربیت بجنورد دوره های آموزشی را برگزار کردم.

این هنرمند مشبک کار در خصوص طرح های کار شده در تابلوهای خود با بیان اینکه تا کنون بیش از 6 میلیون تومان برای خرید طرح هزینه کرده ام، می گوید: اکثر طرح های قرآنی که من کار می کنم طرح های خریداری شده از استاد سعید بصیرت که با قلم درشت کار می کند، بوده و یا برخی طرح ها را از سایت های مختلف جمع آوری می کنم.

سلیمی، از نذر کار خود نیز گفت و از اینکه از چهار سال گذشته نذر کرده سالانه برای چهار مسجد در مناطق محروم و دو سید دوگوهره تابلو قرآنی تهیه کند که تا کنون 24 تابلو به مساجد و هشت تابلو به سید دوگوهره اهدا کرده است.

این هنرمند در سخن آخر خود خواستار حمایت میراث فرهنگی از فعالان و صنعتگران استان شد و کمترین کمک از این حوزه را خریداری آثار هنرمندان اعلام کرد.