آتشی که دامان خاورمیانه را گرفته سوغات تشریع بدون تعقل است

به گزارش خبرنگار اندیشه خبرگزاری شبستان، آیت الله مصطفی محقق میرداماد، استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی در همایش روز بزرگداشت حکیم ملاصدرا با عنوان «فلسفه و جهان عاری از فلسفه» که امروز شنبه، یکم خرداد در مجتمع آدینه تهران در حال برگزاری است با ایراد سخنانی با موضوع "تشرع بدون تعقل؟!" اظهار کرد: علم شریعت یا دانش فقه با متن زندگی و حیات اجتماعی جامعه دینی رابطه ناگسستنی داشته و هرگز در حاشیه زندگی نیست، بنابر این تاریخ نشان می دهد در مقاطعی جامعه اسلامی دارای نشاط، شکوفایی، ترقی و رشد بود اما وقتی تتبع می کنیم ریشه آن به یک تفکر فقهی و عقلانی باز می گردد.

وی ادامه داد: شاهد این مدعا قرون چهارم و پنجم بوده که دوره شکوفایی است. بنا بر آثار مانده همه می دانیم هنرمندان، فیلسوفان، دانش پژوهان، مهندسان، شیمی دانان، پزشکان نامدار و ... در این دوره برخواستند اما اندکی تتبع نشان می دهد نگاه باز عالمان شریعت در پیشرفت این علوم نقش مهمی داشته و در تمامی آنها ردّپای باز فقهی و عقلانی دیده می شود.

آیت الله محقق داماد با بیان اینکه ذبیح الله صفا در کتاب خود می نویسد مهمترین عناصر تمدن، علوم شرعی عقلی است، تصریح کرد: در این زمینه شواهدی وجود دارد که می تواند این ادعا را تایید کند. درست در نقطه مقابل در تاریخ مشاهده می کنیم به دلیل حاکمیت نوعی تفکر فقهی، سخت گیری ها و جدایی از عقلانیت، جامعه دچار مشکلاتی همچون جهل و خشونت است. شاهد آن تفکری فلسفی است که شاخه ای از تفکر فقهی بوده و فجایعی که به نام اسلام می آفریند، جای تاسف دارد.

وی با تصریح اینکه بوکوحرام یعنی حرام بودن تحصیل به روش جدید، تاکید کرد: آنها خواستار تعطیلی تمام مدارس و قانون شریعت در نیجریه شده اند ضمن آنکه موسس بوکوحرام محمد یوسف (سال 2002) است که به شدت با دموکراسی مخالف بوده و خود را تابع آرای ابن تیمیه می داند که محور اصلی اندیشه ابن تیمیه نیز مخالفت با تعقل و خردگرایی است.

وی با یادآوری این مطلب که مطالعه قرآن نشان می دهد تفکر غیرعقلانی اختصاص به اسلام نداشته و ریشه آن در یهود و دیگر ادیان بوده است، ابراز کرد: آیه 31 و 32 سوره مبارکه اعراف نشان می دهد قرآن در برابر روحانیون غیرعقلانی موضع می گیرد ضمن آنکه از این آیه مشخص می شود عده ای در پی دخالت و فضولی کردن در لباس و خوراک مردم بوده اند و معتقد بودند باید با لباس کهنه و مندرس به معبد رفت و آمد داشت این در حالی است که قرآن می گوید باید با لباس زینتی در معابد حضور پیدا کرد. این آیه نشان می دهد این افراد متاسفانه به نام خداوند این کار را انجام می داده و از کلمه حرمت استفاده می کردند.

آیت الله محقق داماد با بیان اینکه در قرآن در موارد زیاد دیگری رودررویی با یهود مستقیم است، تصریح کرد: یک روز در همین کشور ما هشت بار مدرسه میرزا حسن رشد به فتوای علمای قشری گرا خراب شد که جای تاسف دارد اما آنهایی که مستنبط در علوم هستند نزد خدا از مقام بالایی برخوردار بوده و هر کسی علمی را استنباط کرده و در کتابی مدون کند او نزد خداوند به منزله آدم برگزیده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در قرآن یک واژه استنباط است و یک تفقه در علم شریعت، بیان کرد: به نظر من استنباط اعم بوده و مطابق آیه قرآن عده ای ساده هستند و تا خبری را می شنوند فورا به آن عمل کرده و آن را پخش می کنند و استنباطی ندارند این در حالی است که مستنبط کسی است که خبری را ژرف نگری کرده و تحت ذره بین عقل آن را می سنجد.

وی با تاکید بر اینکه روایات واصله را نیز باید تحت ذره بین عقل سنجید، یادآور شد: چندی پیش در کنفرانسی خبری را شنیدم که با معیار کلامی ما تطبیق نمی کرد که اگر این خبر واقعیت داشت من که فردی مسلمان و سید هستم پیامبر آن دین را قبول نمی کردم ضمن آنکه حتی خداوند درباره قرآن کریم بیان می کند باید درباره این کتاب تدبر کرد.

وی در پایان سخنان خود یادآور شد: اگر ما علم شریعت را از عقلانیت جدا کنیم وضعیت ما همین است که امروز در خاورمیانه وجود دارد و به وضع بدتری می رسیم؛ اگر در روایت استنباط نداشته و در آیات تدبر نکنیم و تنها به ظاهر لفظ تمسک کنیم چنین وضعیتی خواهیم داشت که با دنیا سر خشونت داشته و میان خودمان نیز به خونریزی می پردازیم و این است نتیجه تشریع بدون تعلق.