جشنواره سی و چهارم، نوید بازگشت اعتبار به برند فجر

به گزارش خبرنگار تئاتر شبستان، کمتر از یک هفته ی دیگر به آغاز سی و چهارمین جشنواره بین المللی تئاتر فجر باقی مانده. جشنواره ای که در نیمه ی چهارمین دهه ی فعالیت خود باید نشانه ی حیات تئاتر ایران باشد اما به دلایلی که بر اهل فن پوشیده نیست، هنوز به بلوغ نرسیده است.

اگر چه مشکلات ده سال گذشته در مدیریت و برگزاری جشنواره تا حدی از اعتبار برند «فجر» کم کرده، امید می رود برنامه ریزی سعید اسدی و همکاران وی این رویداد مهم را به اعتبار سابق برگرداند. بی برنامه گی سالیان قبل و ترجیح کمیت جشنواره بر کیفیت آن از سوی مدیران، به حضور انبوهی نمایش بی کیفیت و نارس در جشنواره منجر می شد که این سادگی حضور، از دلایل کاهش اعتبار فجر است.

جشنواره ی مهمی که انتظار می رود بعد از سی و چهار سال سرانجام به برنامه ریزی مشخص و اصول یگانه ای دست یابد که هرسال و با هر تغییر مدیریتی دستخوش تغییرات تازه نشود. بی شک اگر جشنواره ی فجر روال و برنامه ریزی مشخصی داشته باشد و دبیر جشنواره بتواند نه برای یک سال که دست کم برای یک دهه برنامه ریزی کند، آنچه که برای بالندگی فجر آرزو داریم به تحقق نزدیک خواهد شد.

از ویژگی های دوره ی سی و چهارم، آغاز تدارک جشنواره در اردیبهشت ماه بود. جایی که بر خلاف سالیان قبل ده ماه پیش از برگزاری این رویداد، دبیری جشنواره را دکتر سعید اسدی بر عهده گرفت.

دبیری که در نخستین نشست خبری جشنواره ی سی و چهارم در اردیبهشت ماه برنامه های خود را به رسانه ها معرفی کرد. برنامه هایی نظیر پایبندی به زمان بندی، تاکید بر کیفیت نمایش ها با کاهش تعداد آثار نهایی پذیرفته شده و مهم تر از آن تکیه بر تولیدات نمایشی که نه برای جشنواره که برای اجرای عمومی آماده می شدند. رویکردی که برگزاری جشنواره ای امیدوارکننده را نوید می داد.

یکی از آفت های جشنواره های تئاتر ایران، بی برنامه گی در زمان بندی است. آفتی که بلای جان نمایش ها می شود و کیفیت آثار را کاهش می دهد. جایی که گروه اجرایی تا واپسین روزها از سرنوشت اثرش بی اطلاع است و سرانجام کار را به جایی می رساند که اغلب اجرای جشنواره، اولین اجرا با نور، لباس و طراحی صحنه است.

از اقدامات قابل توجه ستاد برگزاری جشنواره ی سی و چهارم، اهمیت زمان بندی جشنواره بود تا گروه های نمایشی برای برنامه ریزی تمرین و اجرا با مشکل مواجه نشوند. مسئله ای که سعید اسدی بر آن تاکید کرده و می گوید: «زمان کافی برای تمرین و سامان دهی لوازم اجرا در اختیار گروه ها قرار گرفته است. زمانی بیش از 180 روز که فرصت کافی برای تولید نمایش است. ضمن اینکه تعداد کمی از آثار، برای جشنواره تولید شدند و این زمان برای تدارک حضور سایر گروه ها مناسب است.»

در حالیکه انتخاب نهایی نمایش ها معمولاً به دی ماه کشیده می شد و گروه ها تا واپسین روزهای مانده به جشنواره اطلاع دقیقی از شرایط اجرای آثارشان نداشتند، در فرایند انتخاب آثار نهایی دوره ی اخیر هم، فرصت مناسبی برای گروه ها در نظر گرفته شد. زمانی که به گفته ی اسدی در حدود 90 روز بوده است. یعنی گروه های نمایشی از نیمه ی پاییز از حضور در جشنواره باخبر بوده اند. زمانی که برای آماده سازی دکور، لباس و نیازهای دیگر نمایش کافی به نظر می رسد. مسئله ای که جشنواره را از اتهام تاثیر در بی نظمی اجرای نمایش ها و نپختگی آثار، تبرئه می کند.

نکته ی دیگر تعداد بالای آثار راه یافته به جشنواره بود، آثاری که گاه کیفیت لازم را نداشتند و همین بی کیفیتی از عوامل لطمه خوردن نام فجر به حساب می آمد. جایی که احساس می شد حضور در مهمترین جشنواره ی تئاتر ایران با نمایش های دم دستی و ناپخته هم امکان پذیر است.

دبیر جشنواره ی سی و چهارم در پاسخ به این سئوال که آیا رویکرد کاهش کمی آثار در کیفیت جشنواره موثر واقع شده، اذعان می کند: «تا حدود زیادی این اتفاق افتاده. این یک آرزوست. یک برنامه و خط مشی است که در یک سال هم قطعاً محقق نمی شود. نمی خواهم ادعای صد در صد کنم اما به این سمت حرکت کرده ایم که کارهایی که به جشنواره می آیند، از نظر کیفی اقناع کننده باشد. ضمن آن که چیزی که در جشنواره نمایش داده می شود، ماحصل تولید تئاتر ایران است. در واقع جشنواره کیفیت را ایجاد نمی کند، آثار با کیفیت را پیدا می کند و نمایش می دهد.»

اسدی همچنین درباره ی آنچه که در جشنواره ی پیش رو می تواند کمک به بازگشت اعتبار تئاتری فجر باشد، توضیح می دهد: «حضور نسل های مختلف، ویژگی جشنواره ی امسال است که از تنوع اندیشه ها، افکار، گونه ها و شکل های نمایشی خبر می دهد.»

اسدی معتقد است برنامه های تیم اجرایی او در انتخاب آثار از جمله نمایش های بخش بین الملل می تواند در کیفیت جشنواره موثر باشد. وی در این باره می گوید: «در جشنواره ی امسال از گونه های مختلف نمایشی انتخاب کرده ایم. از تئاتر ایرانی با منش نمایش ایرانی، تا تئاترهای مدرن با دیدگاهِ به روز جهانی. در انتخاب نمایش های بین الملل ضمن انتخاب درام کلاسیکی نظیر «هملت» از کشور آلمان، کوشیدیم به مسئله ی تکنولوژی اجرا توجه کنیم. یعنی نمایش هایی را که جذابیت های بصری، حرکتی و نمایشی بیشتری دارند به جشنواره بیاوریم. چرا که تکنولوژی امکانات فوق العاده ای برای اجرای تئاتر ارائه می کند. رویکردی که می تواند به کسانی که به استفاده از تکنولوژی در تئاتر علاقه مند هستند، کمک کند.»

دیگر ویژگی جشنواره ی سی و چهارم در بخش بین الملل، برگزاری هفته ی تئاتر لهستان در آذرماه بود که اسدی در این باره توضیح می دهد: «کوشش ما در بخش تئاتر ملل، معرفی تئاتر ملت های دیگر به مخاطب ایرانی بود. چرا که دانستن اینکه در تئاتر سایر کشورها چه اتفاقی میفتد، کمک می کند بتوانیم وضعیت تئاتر ایران را بسنجیم و متوجه شویم که چگونه باید باشیم. تلاشی که بخشی از آن در هفته تئاتر لهستان محقق شد. جایی که بخشی از قابلیت های تئاتر این کشور را با دو، سه اجرا و همچنین سخنرانی هنرمندان مهمان به مخاطبان ایرانی ارائه کردیم. »

دکتر اسدی در ادامه به دشواری های انتخاب نمایش در بخش بین الملل هم اشاره و اذعان کرد: «شرایط انتخاب بخش بین الملل از لحاظ فرهنگی، اقتصادی، هماهنگی زمانی و امکانات طرفین و چیزهای دیگر خیلی دشوار است. مسائلی که در انتخاب تاثیر می گذارند اما با این همه کوشیده ایم کارهای انتخاب شده از جذابیت لازم برخوردار باشند.»

استفاده از تمام امکانات نمایشی شهر تهران و گسترش جشنواره ی تئاتر فجر از محدوده ی چهارراه ولیعصر به سایر نقاط، از جمله آرزوهای اهالی تئاتر است که به گفته ی اسدی با برنامه ریزی می توان در سال های پیش رو به این مهم دست یافت. اگرچه طرح «به علاوه ی جشنواره ی فجر» در دوره ی فعلی در راستای تحقق این ایده کمک می کند. بخشی که با همکاری 6 تماشاخانه خصوصی عملیاتی شده است.

در حالیکه مجموعه ی «پردیس تئاتر تهران» در مجاورت فرهنگسرای خاوران یکی از امکانات مناسب نمایشی شهر تهران است، به دلایای از جمله جغرافیای فرهنگی و دوری از مرکز در جشنواره خواهان ندارد. به طوری که اسدی می گوید: «برخی دوستان حتی برای تمرین هم حاضر نیستند به آنجا بروند. اگر چه پردیس تئاتر تهران امکانات قابل قبولی دارد اما گروهی حاضر به اجرا در آن مجموعه نبود.»

وی همچنین درباره ی دلایل عدم استفاده از تالار استاد ناظرزاده ایرانشهر هم توضیح می دهد: «بر اساس برنامه ریزی مجموعه ی ایرانشهر، این تالار همزمان با برگزاری جشنواره، تعهد اجرای عمومی داشت. البته در مجموع کارهایی که به ما رسیده بود عمدتاً بلک باکس نیاز داشتند. یعنی حتی برای تالار هنر و تالار سنگلج هم که سالن قاب دار هستند، متقاضی کمتر بود. در واقع اکثریت تولیدات تئاتر امروز و سلیقه ی تئاتری ها، سالن بلک باکس است.»

از دیگر مسائل مهم برگزاری جشنواره ی فجر بی نظمی همیشگی در ورود تماشاگران به سالن های نمایشی است که امسال با یکپارچگی بلیت های الکترونیک و اختصاص سهمیه ی کنترل شده به اهالی رسانه و سایر مهمانان، امید می رود که حاشیه های کمتری رقم بزند.

با این همه، امیدواریم مجموع تلاش های دبیر سی و چهارمین جشنواره ی تئاتر فجر به رغم همه ی مشکلات اقتصادی و فرهنگی به نحو شایسته ای به ثمر برسد تا نویدبخش فصل تازه ای برای تئاتر ایران باشد. جشنواره ای که منظم برگزار شود و عمده ی آثارش کیفیت قابل قبولی به تماشاگران ارائه کند.

علی یزدان دوست