حجت الاسلام امیرعلی حسنلو، مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات حوزه در گفت و گو با خبرنگار قران و معارف خبرگزاری شبستان گفت: امام حسن عسكري علیه السلام در خانواده امامت رشد و نمو كرد و از علوم پدر بهرهها بُرد و بعد از شهادت پدرش به نص صريح پيامبرصل الله علیه وآله و ائمه به منصب امامت رسيد و رهبري شيعيان را بر عهده گرفت. وی تصریح کرد: كُنيهی امام یازدهم ما شیعیان، «ابو محمد» بوده است و از القابش ميتوان به «السراج»، «عسكري»، «خالص» و ... اشاره كرد.
حجت الاسلام حسنلو در تبیین دلیل شهرت آن حضرت به «عسکری» گفت: علت دادن این لقب به آن حضرت این است که آن بزرگوار در حصر وتحت نظر زندگی میکرد و دلیل این حصر نیز در چند مسئله خلاصه می شود. نخست؛ موضوع برتری علمی حضرت: امام عسكري عليه السّلام اگرچه بسيار جوان بود، ولي به دليل موقعيت برترعلمي و اخلاقي به خصوص رهبري شيعيان و احترام و اعتقاد شيعيان به حضرت، شهرت فراواني پيدا كرده بود، و مورد توجه خاص و عام بودند . برتری خانوادگی حضرت نیز یکی از دلایل توجه خاص به آن حضرت می شد. خاندان علوی از هرجهت ازعباسیان برتر بودند لذا حاکمان عباسی آنان را به عنوان رقیب دیده ودر حصرنگه می داشتند.
مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات حوزه، ولادت امام زمان علیه السلام را به عنوان یکی دیگر از دلایل حصر و مراقبت های ویژه امام عسگری علیه السلام برشمرد و گفت: عباسیان در اخبار پیامبر دیده بودند که مهدی(عج) از فرزندان فاطمه سلام الله علیها متولد خواهد شد؛ لذا از ترس به باد رفتن حاکمیت خود به حصرامام عسگری ودستگیری فرزندش چشم دوخته بودند. آنان با آوردن امام از مدینه می خواستند از آشوب مردم با هدایت و رهبری مردم پیشگیری کنند چون علویان از دیر باز درفکر قیام علیه عباسیان بودند .
وی در ادامه به زمینه های سیاسی واجتماعی ای که در آن روزگار موجب اختناق در جامعه شده بود اشاره کرد و افزود: مسایل مختلفی مانند ضعف حاکمیت خلفای عباسی ، وجود شورشها وقیامهای فراوان، قدرت یابی بردگان در دربار، قدرت گیری نظامیان وخارج شدن عملی کار از دست خلفا و عدم شناخت منزلت امام از سوی بردگان مواردی بود که شرایط دشوار آن دوره را سخت تر می کرد. بردگان تازه مسلمان ائمه را به خوبی نمی شناختند و بعضا بادیدن کرامت به مقام حضرات آگاه شده وایمان می آوردند.
این کارشناس تاریخ در ادامه به مهمترین موانع ومشکلات جامعه اسلامی درزمان امام عسگری و راه حلهای آن حضرت اشاره کرد و گفت: اختناق فرهنگی اجتماعی وسیاسی یکی از مشکلات امام در این دوران بود. به خاطر دشمني خلفاي عباسي با خاندان علوي و ترس از نفوذ اين بزرگواران در ميان مردم و همچنين براي تحت نظر گرفتن امام و آگاه شدن از تولد مهدي امت علیه السلام، آن حضرت همراه پدرش امام هادي، مدت طولاني در شهر سامراء تحت مراقبت مأمورين نظامي در پادگان بود و به همين خاطراین دو بزرگوارعسكريين ناميده شدهاند. سالهايي كه امام در شهر سامرا بود كاملاً‌تحت نظر بود و بارها زنداني شد. در واقع اقامت طولاني حضرت در سامرا نوعي بازداشت از طرف عباسيان بود. امام موظف بود براي اثبات حضور دائمي خود در سامراء مداوم هر دوشنبه و پنج شنبه در دارالخلافة حاضر شود. با این وضع سیاسی که تاثیر مستقیم در امر فرهنگ داشت روشن است که فرهنگ خاصی در این دوره در قبال فرهنگ اهل بیت ترویج می شد؛ مباحث علمی کلامی نیز با گرایشات کلامی اهل سنت رواج داشت.
وی ادامه داد: در چنين موقعيتي شيعيان براي ديدن امام مشكل داشتند؛ آن گونه كه يك بار، تنها موقعي كه خليفه براي ديدن «صاحب البصره» ميرفت، امام را نيز همراه خويش ميبرد، اصحاب امام در طول راه خود را براي ديدن امام آماده ميكردند و غیراز اين برقراري ارتباط مستقيم براي شيعه ممكن نبود.
حجت الاسلام حسنلو خاطرنشان کرد: امام عسكري عليه السّلام اگرچه بسيار جوان بود، ولي به دليل موقعيت برترعلمي و اخلاقي به خصوص رهبري شيعيان و احترام و اعتقاد شيعيان به حضرت، شهرت فراواني پيدا كرده بود، و مورد توجه خاص و عام بودند. سعد بن عبد الله اشعري نقل ميكند: در شعبان سال 278 هـجری قمری يعني 18 سال پس از شهادت امام حسن عسكري عليه السّلام در مجلسي نشسته بوديم كه سخن از علويون به ميان آمد، احمد بن عبيدالله در آن مجلس گفت: من كسي از علويان را چون حسن بن علي عسكري عليه السّلام در سامراء نديده و نشنيده بودم كه اين چنين به وقار و عفاف و زيركي و بزرگ منشي در ميان اهل بيت خود شناخته شده و پيش همه محترم باشد و حتي سلطان و وزير همه احترام آن حضرت را نگه ميداشتند ...» اين روايت طولاني اين نكته مهم را ميرساند كه با اينكه امام در محدوديت قرار داشتند و دشمنان سعي در تحقير آن حضرت ميكردند ولي جايگاه امام در بين مردم به حدي بود كه حتي دشمنان اهل بيت نيز به فضائل آن حضرت معترف بودند. خادم امام عسكري عليه السّلام ميگويد روزهايي كه امام به مقر خلافت ميرفت، شور و شوق عجيبي در مردم پيدا ميشد. خيابانهاي مسير آن حضرت از جمعيتي كه سوار بر مركبهاي خود بودند، پر ميشد.
وی یادآور شد: امام حسن عسكري معاصر با سه خليفه عباسي یعنی «المعتز»، «المهتدي»و «المعتمد» بود . امام به اقتضاي ويژگي و محدوديت اين دوره و گسترش سازمان وكالت، ارتباط خود را با شيعه از طریق وکلا برقرار ميكرد. وكلاي امام به صورتهاي غيرمعمول به عنوان مثال روغن فروشي و دست فروشي مسائل شيعه را به امام ميرساندند. وعثمان بن سعيد يكي از رابطين مورد اطمينان امام بود. داود بن اسود، خدمتگزار امام ميگويد: روزي امام مرا خواست و چوب مدوّر و بلند و كلفتي مانند پايه در به من داد و فرمود: اين چوب را بگير و نزد عثمان بن سعيد ببر و به او بده من چوب را گرفته روانه شدم و در بين راه در اثر برخورد چوب با بار يك رهگذر، چوب شكست و وقتي داخل چوب را نگاه كردم ديدم نامههايي در داخل چوب جاسازي شده است! بسرعت چوب را برداشته به منزل امام برگشتم... . اين پنهانكاري حكايت از اوج اختناق سياسي و اجتماعي اين دوره دارد.
حجت الاسلام حسنلو افزود: با اين وجود فعاليت علمي وفرهنگی امام برقرار بود. همچنين امام از شيعياني كه دچار مشكلات مادي و اقتصادي ميشدند حمايت ميكرد و شيعيان را براي دوران غيبت فرزند خود و امام دوازدهم آماده مي نمود. بنابراين امام عليه السّلام در سامرا بعد از شهادت پدر بزرگوراش امامت و رهبري شيعه را عهدهدار شده و به وظايف امامت در اين شرايط سخت عمل ميکرد. حضرت از موقعيت اجتماعي، علمي و معنوي بينظيري در سامراء برخوردار بود به گونهاي كه در تمام مشكلات حل نشدني اميدها به آن حضرت بسته بود.
وی خاطر نشان کرد: روشهای ارتباطی امام حسن عسكري(ع) با وجود همه اين فشارها و كنترلها و مراقبتهاي بيوقفه حكومت عباسي، در رابطه خود با شيعيان و نقاط شيعهنشين را می توان در چند مورد دسته بندی کرد : 1- ايجاد شبكه ارتباطي وكالت؛ در زمان امام حسن عسكري عليه السّلام تشيع در مناطق مختلف و شهرهاي متعددي گسترش و شيعيان در نقاط فراواني تمركز يافته بودند. شهرها و مناطقي مانند، كوفه، بغداد، نيشابور، قم، آبه (آوه) مدائن، خراسان، يمن، ري، آذربايجان، سامرا، جرجان و بصره از پايگاه هاي شيعيان به شمار مي رفتند.
این کارشناس تاریخ اسلام افزود: گستردگي و پراكندگي مراكز تجمع شيعيان، وجود سازمان ارتباطي منظمي را ايجاب ميكرد تا پيوند شيعيان را با حوزه امامت از يك سو و ارتباط آنان را با همديگر از سوي ديگر برقرار سازد، اين نياز از زمان امام نهم احساس مي شد و شبكه ارتباطي وكالت و نصب نمايندگان در مناطق گوناگون، به منظور برقراري چنين سيستمي، از آن زمان به مورد اجرا گذاشته شده بود. اين برنامه در زمان امام عسكري نيز ادامه یافت؛ به گواهي اسناد و شواهد تاريخي، امام حسن عسكري نمايندگاني از ميان چهره هاي درخشان و شخصيتهاي برجسته شيعيان، برگزيده، در مناطق متعدد منصوب كرده و با آنان در ارتباط بود و از اين طريق پيروان تشيع را در همه مناطق زيرنظر داشت.
حجت الاسلام حسنلو گفت: از جمله اين نمايندگان مي توان به «ابراهيم بن عبده»، نماينده امام در نيشابور و «احمد بن اسحاق بن عبدالله قمي اشعري» در قم اشاره كرد. در رأس سلسله مراتب وكلاي امام «محمد بن عثمان عَمَري» قرار داشت كه وكلاي ديگر، به وسيله او با امام در ارتباط بودند، آنان نوعاً اموال و وجوه جمعآوري شده را به وي تحويل مي دادند و او به محضر امام مي رساند.
وی تصریح کرد: ارتباط از طريق پيك ها و نامه ها را نیز از یاد برد؛ چرا که علاوه بر شبكه ارتباطي وكالت، امام از طريق اعزام پيكها نيز با شيعيان و پيروان خود ارتباط برقرار کرده و از اين رهگذر مشكلات آنان را برطرف مي ساخت. در اين زمينه به عنوان نمونه مي توان از فعاليت هاي «ابو الاديان»، يكي از نزديكترين ياران امام ياد كرد. او نامه ها و پيامهاي امام را به پيروان آن حضرت مي رساند و متقابلا نامه ها، سؤالها، مشكلات، خمس، و ديگر وجوه ارسالي شيعيان را دريافت نموده و در سامرا به محضر امام عسكري مي برد. گذشته از پيك ها، امام از طريق مكاتبه نيز با شيعيان ارتباط داشت و از اين رهگذر آنان را زير چتر هدايت خويش قرار مي داد. نامهاي كه امام حسن عسكري به «ابن بابويه» نوشته نمونه از اين نامه ها است.
حجت الاسلام حسنلوتصریح کرد: ارتباط از طريق فعاليتهاي سري ومخفي نیز از دیگر راه حل هایی بود که حضرت از آن بهره می برد. امام حسن عسكري عليه السّلام نوع ديگر ارتباط خود را با شيعيان از طريق فعاليتهاي مخفي نزديكترين ياران خود برقرار مي كرد. از جمله «عثمان بن سعيد عمري» كه از نزديكترين و صميميترين ياران امام بود، زير پوشش روغنفروشي فعاليت مي كرد. شيعيان و پيروان حضرت اموال و وجوهي را كه مي خواستند به امام تحويل دهند به او مي رساندند و او آنها را در ظرفها و مشكهاي روغن قرار داده و به حضور امام مي رساند.
وی گفت: علاوه بر این امام ارتباط از طريق نمايندگان مردم را نیز مدنظر داشت. تماس مستقيم با امام، با فرستادن افرادي از طرف شيعيان به محضر آن حضرت، نوع ديگري از ارتباط ميان امام و دوستانش بود. از جعفر بن شريف جرجاني نقل شده است كه گفت: به زيارت خانه خدا مشرف شدم و در سامرا به خدمت امام حسن عسكري رسيدم، خواستم اموالي را كه دوستان به وسيله من فرستاده بودند به آن حضرت بدهم، پيش از آنكه بپرسم، به چه كسي بدهم امام فرمود: آنچه را همراه آوردهاي به مبارك، خادم من بسپار.
مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات حوزه تصریح کرد: برجسته کردن برخی از یاران وعلما وارجاع مردم به آنان یکی دیگر از راهکارهای امام در این دوران بود. امام دراین دوران برخی از یاران خود وپدرانش را که وجاهت علمی ومعنوی داشتند به طور مستقیم وغیر مستقیم به شیعه معرفی می کرد واین امر را نهادینه نمود تا برای دوره های بعد حتی در زمان غیبت کبری نیز نهادینه شد وجا افتاد؛ چنانکه امام زمان (عج) فرمود :«فاما الحوادث الوقعه فارجعوا الی رواه احادیثنا» در رویدادها و سئوالات پیش آمده ومشکلات وشبهات دینی به علمای شیعه مراجعه کنید ؛ از این سفارش امام می توان نتیجه گرفت که همه شیعیان می بایست با یک عالم دینی پرهیزگار که نماینده رهبری وولایت ومراجع بزرگواراست داشته باشند تا برای زمان ظهور حضرت، خود را با سلامت دین وعقیده همنوا سازند و آنگونه باشند که حضرت می خواهد.
نظر شما