به گزارش خبرنگار کتاب شبستان ، آیت الله علامه «سید محمدحسین طباطبایی» در سال 1321 قمری برابر با 1281 شمسی در یک خانواده روحانی در شهر تبریز دیده به جهان گشود. ایشان از طرف پدر از اولاد حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام و از طرف مادر از اولاد حضرت امام حسین علیه السلام هستند.
علامه طباطبایی در سن پنج سالگی مادر و در سن نه سالگی پدر خود را از دست داد به دست بزرگان خانواده اش تربیت گردید. آبا و اجداد علامه طباطبایی همگی تا چهارده پشت از علمای اعلام بوده اند. نسب ششم ایشان که آقا میرزا محمد علی قاضی است، قاضی القضاة منطقه آذربایجان بوده و از اجداد عارف بزرگ، آیة الله میرزا علی آقای قاضی نیز می باشد. لذا این دو مرد بزرگ از عموزادگان هم هستند.
علامه محمدحسین طباطبایی بعد از فوت پدر دروس مقدماتی حوزه را در تبریز به پایان برد وی به مدت شش سال (۱۲۹۰ تا ۱۲۹۶هـ. ش) پس از آموزش قرآن که در روش درسی آن روزها قبل از هر چیز تدریس می‌شد. آثاری چون گلستان، بوستان و ... را فراگرفت. وی علاوه بر آموختن ادبیات، زیر نظر میرزا علینقی خطاط به یادگیری فنون خوشنویسی پرداخت. چون تحصیلات ابتدایی نتوانست به ذوق سرشار و علاقه وافر ایشان پاسخ گوید به همين دليل به مدرسه طالبیه تبریز وارد شد و به فراگیری ادبیات عرب و علوم نقلی و فقه و اصول پرداخت و از سال ۱۲۹۷ تا ۱۳۰۴ هـ. ش مشغول فراگیری دانش‌های مختلف اسلامی شد.تحصیلات ابتدایی نتوانست به ذوق سرشار و علاقه وافر ایشان پاسخ گوید به همين دليل به مدرسه طالبیه تبریز وارد شد و به فراگیری ادبیات عرب و علوم نقلی و فقه و اصول پرداخت و از سال ۱۲۹۷ تا ۱۳۰۴ هـ. ش مشغول فراگیری دانش‌های مختلف اسلامی شد.وی در سال ۱۳۰۴ شمسی زمانی که حدودا ۲۵ سال داشت، به همراه برادرش به نجف اشرف عزیمت کرد.
این دو برادر ده سال نیز در نجف مشغول تحصیل بودند و طی این مدت از محضر اساتید بزرگی مانند «آیت الله کمره ای»، «آیت الله حجت»، «آیت الله سید علی قاضی» بهره مند شدند.
علامه طباطبایی ، خود درباره دوران تحصیلش نوشته‌است: «در اوایل تحصیل که به صرف و نحو اشتغال داشتم، علاقه ی زیادی به ادامه تحصیل نداشتم و از این رو هر چه می‌خواندم، نمی‌فهمیدم و چهار سال به همین نحو گذراندم. پس از آن یک باره عنایت خدایی دامن گیرم شده عوضم کرد و در خود یک نوع شیفتگی و بیتابی نسبت به تحصیل کمال، حس نمودم. به طوری که از همان روز تا پایان ایام تحصیل که تقریباً هفده سال طول کشید، هرگز نسبت به تعلیم و تفکر درک خستگی و دلسردی نکردم و زشت و زیبای جهان را فراموش نموده و تلخ و شیرین حوادث، برابر می‌پنداشتم. بساط معاشرت غیر اهل علم را به کلی برچیدم. در خورد و خواب و لوازم دیگر زندگی، به حداقل ضروری قناعت نموده باقی را به مطالعه می‌پرداختم. بسیار می‌شد به ویژه در بهار و تابستان که شب را تا طلوع آفتاب با مطالعه می‌گذراندم و همیشه درس فردا را شب پیش مطالعه می‌کردم و اگر اشکالی پیش می‌آمد با هر خودکشی بود حل می‌نمودم و وقتی که به درس حضور می‌یافتم از آنچه استاد می‌گفت قبلاً روشن بودم و هرگز اشکال و اشتباه درس را پیش استاد نبردم».
به علت ضیق معاش و مشکلات مادی و نرسیدن مقرری آن ها از تبریز، علامه طباطبایی مجبور شدند به ایران بازگردند و در قریه شاه آباد تبریز به کشاورزی و زراعت مشغول شدند. البته این مشغله موجب نشد که علامه تحصیل و تتبعات علمی خود را کنار بگذارد. پس از ده سال اوضاع زندگیشان تا حدودی سامان گرفت و همین امر موجب شد تا علامه تصمیم بگیرد که به قم مهاجرت کند. هدف اصلی علامه از این هجرت، حفظ حوزه علمیه از گزند شبهات و آفات عقیدتی بود که در آن زمان در میان جامعه نفوذ زیادی یافته بود.
علامه طباطبایی در دوران عمر پر ثمر خود آثار ارزنده ای نیز بر جای گذاشتند که معروف ترین آن ها «تفسیر المیزان» و« اصول فلسفه و روش رئالیسم» نام دارند.
تفسیر «المیزان»
تفسیر المیزان در ۲۰ جلد و طی ۲۰ سال به زبان عربی تألیف شده‌است. در این تفسیر، از روش «تفسیر قرآن به قرآن» استفاده شده‌است، و علاوه بر تفسیر آیات و بحث‌های لغوی در بخش‌هایی جداگانه با توجه به موضوع آیات مباحث روایی، تاریخی، کلامی، فلسفی و اجتماعی نیز دارد. این اثر به دو شکل منتشر شده‌است: نخست در چهل جلد، و سپس، در ۲۰ جلد. گفتنی است یکی از ویژگی‌های مهمی که باعث برتری کتاب تفسیرالمیزان بر دیگر کتب تفسیری شده است، شیوه و سیره تفسیری علامه طباطبایی در سرتاسر این کتاب ارزشمند است که از آن به تفسیر قرآن به قرآن یاد می‌شود و در نوع خود، کم‌نظیر یا حتی به تعبیر برخی بی‌نظیر است. شیوه‌ای که علامه در تفسیر شریف المیزان از آن بهره گرفته، شیوه تفسیر قرآن به قرآن است یا همان تفسیر آیات به آیات. بدین معنا که قرآن را با خود قرآن تفسیر می‌کند.
«اصول فلسفه و روش رئالیسم»
این کتاب شامل ۱۴ مقاله ی فلسفی است، که طی دهه‌های ۲۰ و ۳۰ شمسی تألیف شده و توسط مرتضی مطهری و با رویکرد فلسفه ی تطبیقی شرح داده شده‌است.این کتاب نخستین، و یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که به بررسی مباحث فلسفی، با توجه به رویکردهای حکمت فلسفی اسلامی و فلسفهٔ جدید غربی پرداخته‌است.این کتاب مشتمل بر یک دوره مختصر است، که اساسی ترین مسائل فلسفه ی اسلامی را بیان می کند و سعی شده است که حتی الامکان ساده و عمومی باشد تا همه اشخاصی که ذوق فلسفی دارند با داشتن اطلاعات مختصری به فراخور حال خود استفاده کنند و لذا از ذکر دلیل ها و براهین متعدد درهر مورد خودداری شده و برای اثبات هر مدعا ساده ترین راه ها انتخاب شده است. در این کتاب هم مسائلی که در فلسفه قدیم نقش دارد و هم مسائلی که در فلسفه جدید حائز اهمیت است مطرح می شود
سایر اثار علامه طباطبایی عبارت اند از :
«شیعه در اسلام» ، «قرآن در اسلام» ، « وحی یا شعور مرموز»، « اسلام و انسان معاصر»، «حکومت در اسلام»، « سنن النبی»، «علی و فلسفه الهی»، «خلاصه تعالیم اسلام»، «رساله در حکومت اسلامی»،«نسب‌نامه خاندان طباطبایی »، « حاشیه بر کفایه»، « ولایت‌نامه».
و کتاب هایی که به زبان عربی نوشته شده :
کتاب «توحید» که مشتمل بر 3 رساله ی ، «رساله در توحید»، «رساله در اسماء الله» ، «رساله در افعال الله» می باشد.
کتاب «انسان» که متشکل از سه رساله ی، «الانسان قبل الدنیا» ، «الانسان فی الدنیا» ، «الانسان بعد الدنیا» است. و «رسالة الولایه» ، «رساله النبوة و الامامه» ، «بدایة الحکمة» ، «نهایة الحکمة».
«اسلام و انسان معاصر»
بر اساس آموزه های بلند و غنی قرآن هر انسانی که پای به عرصه وجود می گذارد فطرتاً موحد بوده و قهراً خالق هستی را نیک می شناسد اما برخی مواقع علل و عوامل گوناگونی این فطرت توحیدی را به مخاطره می اندازند. لذا خداوند با ارسال انبیا و رسل این زمینه را به وجود می آورد که در مواقع بروز خطر اعقتادیی راهنمای بشری می باشند. بعد از این رسالت به دوش امامان معصوم علیهم السلام و به دنبال آن به عهده علمای دین گذاشته شد. کتاب حاضر با عنوان اسلام و انسان معاصر پیرامون پاسخ به پرسش ها و شبهات گوناگون علمی، فلسفی، اخلاقی، دینی و ... به نگارش درآمده است. و از امتیازات کتاب به روز بودن مطالب آن و استفاده از مباحث عقلی و نقلی است.
«قرآن در اسلام»
«کتاب حاضر در پنج بخش تنظیم شده است که عبارت اند از : «ارزش قرآن مجيد در ميان مسلمانان»، «چگونگي تعليم قرآن»، «وحي قرآن مجيد»، «رابطه قرآن مجيد با علوم»، «ترتيب نزول قرآن و انتشارش در ميان مردم». و همان طور که در مقدمه ی این اثر امده است، «موضوعي كه در اين كتاب مورد بحث قرار مي‌گيرد موقعيت قرآن مجيد است در جهان اسلام. هدف بحث دراين كتاب معرفي موقعيت قرآن مجيد است بطوري كه اين كتاب مقدس خود دلالت ميكند نه بطوري كه ما درباره‌اش اعتقاد داريم و ميان اين دو حروف و غرض فرق بسيار است»
«شیعه در اسلام» :
«شیعه در اسلام» کتابی است که با هدف معرفی مذهب شیعه به‌خصوص برای مخاطبان غیرمسلمان نوشته شده است. در این کتاب، بسیاری از مطالب لازم برای شناخت تشیع از نحوه پیدایش تاریخی، عقاید، فقه و شریعت تا لطیف ترین حقایق معنوی به زبانی ساده و مختصر، در سه فصل کلی جمع‌آوری و بیان شده است. این کتاب تلاش کرده است که همه مطالب مهم مربوط به شیعه را در خود جای دهد. به همین منظور هم به تاریخچه شکل‌گیری شیعه پرداخته است، هم به انشعبات شیعه، هم عقاید و باورهای شیعه و هم معرفی امامان شیعه می پردازد.
یکی از ویژگی های این کتاب مختصر بودن آن است. به گونه‌ای که با وجود اشاره به همه مطالب مهم و مرتبط با شیعه حجم چندان زیادی ندارد.ازدیگر ویژگی‌های دیگر این کتاب این است که نویسنده بدون کوچک‌ترین اهانت به اهل سنّت و جماعت، به دفاع از مبانی و اصالت شیعه و بیان علل پیدایش آن پرداخته است و بدون اینکه کوچک‌ترین کلامی در جهت تفرقه یا شکاف بین تشیّع و تسنّن بیان کند، کوشیده است نشان دهد که تشیّع جنبه‌ای کاملاً اصیل از اسلام است.»
«علی(ع) و فلسفه الهی»
«موضوع بحث این رساله، همان طور که از نام آن پیداست، مطالب و مسائل فلسفی و مباحث الهی است. که در لابه لای سخنان امام علی (ع) آمده و در مطاوی کتاب ها قرن ها محفوظ مانده و کمتر کسی به رموز و دقائق آنها پی برده است. علامه طباطبایی آنچه را که حضرت علی (ع) در جمله های کوتاه و عبارت های فشرده خلاصه کرده، شرح و بسط داده و در پرتو فهم روحانی و در سایه نیروی فکری و ذوق فلسفی پرده هایی از روی سخنان علی (ع) کنار زده و حقایق و اسرار و رموزی را آشکار ساخته است.. نویسنده در این کتاب بیان می کند که چگونه فلسفه از مراحل ابتدایی رشد و نمو کرده و مراتب کمال را پیموده و در اسلام به اوج ترقی و کمال رسیده است. ایشان در پایان مقدمه ی کتاب، اجمالی از زندگی علی (ع) را بیان داشته است و یادآور می شوند که سخنان علی (ع) پیرامون معارف الهی و مسائل فلسفی جدا تک است.»
«ولایت نامه»
«علامه طباطبایی با تالیف «رسالة الولایه»، به شرح سیر معنوی و سلوک روحانی پرداخته و اثری شگرف و قابل تحسین به بار آورده است. در این رساله، اصول و مبانی سلوک عرفانی بر نهج شیعی و مبتنی بر آموزه های قرآنی و معارف خاندان وحی استنباط و از دل پاک عارفی شیدا بر قلم او جاری گشته است تا حق جویان و طالبان معرفت در پناه او راه یابند و قدم در راه بگذارند؛ آن چنان که خود این راه را یافته و آن را پیموده است؛ این رساله به حقیقت نوعی سفرنامه است که نویسنده دل آگاه آن شرح سیر و سفر معنوی خود را باز می گوید.»
«سنن النبی»
«سنن النبی کتابی درباره سنّت پیامبر (ص) است که کلیاتی از اخلاق و سیر و سلوک و رفتار پیامبر اکرم(ص) و آنچه «سنّت پیامبر» نامیده می‌شود را بیان می کند. این کتاب شامل ملحقاتی در خصوص شمایل آن حضرت است که به گفته خود علامه طباطبایی این بخش به جهت تیمن و تبرک افزوده شده و نیز بدین سبب که به خلق و خوی آن حضرت در خلال این مطالب اشاراتی رفته است. گفتنی است که اصل این کتاب به زبان عربی و دارای ۲۱ باب است و به زبان‌های فارسی و اردو ترجمه شده است.»
«تعاليم اسلام»
«اين اثر، يكي ديگر از تأليفات طباطبایي است كه به زبان ساده و براي فهم عموم به ويژه نسل جوان درباره عقايد، اخلاق و عبادات از ديدگاه اسلام تأليف شده است. تعاليم اسلام، مجموعه قوانين و مقررات فطري است كه سعادت دنيا و آخرت بشر را تأمين مي كند. اين تعاليم از جنبه هاي مختلف فلسفي، كلامي، اقتصادي، اجتماعي، سياسي، فرهنگي و تربيتي، گوناگون و گسترده است. بي ترديد گزينش مقوله هايي از آن، كار دين شناساني است كه بر زواياي آن تسلط و تبحر دارند و نقش آنها را در ارتباط با منظومه دين مي شناسند. اين اثر دست چيني از موضوعات اسلامي است كه به انتخاب و قلم متفكر بزرگ اسلامي، علامه طباطبایي در سه بخش؛ «اعتقادات»، «اخلاق» و «احكام» تنظيم شده است و ذيل هر يك از اين بخش ها، مطالب عميق و خواندني طرح شده است.»
این عالم ربانی «علامه طباطبایی» سرانجام در صبح یکشنبه هجدهم محرم الحرام سال 1402 هجری قمری برابر با بیست و چهارم آبان ، سال 1360 شمسی در شهر قم دیده از جهان فرو بست.
نظر شما