خبرگزاری شبستان- گرگان: آیین ها و رسوم هر مردمی، برخاسته از فرهنگ مردم آن دیار است، برخی از این آداب و رسوم در طول تاریخ دستخوش تغییر و تحول شده اند، برخی از این آداب و رسوم ها کمرنگ شده و بر روی برخی هم گرد و غبار فراموشی نشسته است. مردم دیار استرآباد نیز با پیشینه فرهنگی غنی، آداب و خرده آیین های متعلق و مربوط به خود را داشتند که از دالان های تاریخ عبور کرده و امروز در اختیار نسل جدید قرار گرفته است.
برخی از آداب و رسوم چندین قرن است که بین مردم این دیار رونق دارد هرچند که زندگی امروزی و پیشرفت تکنولوژی برخی از آنها را به تاریکخانه تاریخ سپرده اما رسوم کهن مردمان استرآباد در ماه محرم، نشان از عشق و ارادت این مردم به اهل بیت (علیه السلام) دارد.
محرم هرسال در قلب تاریخی دیار گرگان، از گذشته های دور تا به امروز آیین های دسته چوبی و طوق بندان و چهل منبر و ... به شور خاصی برگزار می شود، هرچند شاید اطلاعات درستی از فلسفه و پیشینه برخی از این خرده آیین ها در دست نباشد اما هرآنچه که مایه شکل گیری این آداب و رسوم شده، نشان ولایتمداری مردمان این سرزمین کهن است.
اسدالله معطوفی، پدر تاریخ نگاری جامع گرگان، که از سنین جوانی علاقه مند در زمینه پژوهش در خصوص تاریخ، جغرافیا و فرهنگ این منطقه است به خبرنگار خبرگزاری شبستان در خصوص آداب و رسوم مردم این خطه در دهه نخست ماه محرم، می گوید: کلیات آیین ها و مراسماتی که در ماه محرم در گرگان فعلی و استرآباد قدیم اجرای می شد مانند همه جای ایران اسلامی است و با همان شکل و شمایل در این مطقه هم اجرا می شده اما برخی از این رسوم مانند دسته چوبی و طوق بندان و ... شکل خاصی داشتند.
وی هرچند معتقد است نمی توان پیشینه دقیق و علمی در خصوص آیین دسته چوبی مردم استرآباد ارائه کرد، می افزاید: در این نوع از عزدارای همراه خواندن اشعار و نوحه سرایی، عده ای با چوب های بلندی که در دست داشتند، چوب ها را تکان می دادند و گاهی هم چوب به چوب می کردند یا اینکه سرچوب ها را به هم می کوبیدند. اگر هم مراسم در شب اجرا می شد عده ای هم مشعل در دست می گرفتند. دسته چوبی ریشه در نحله ها و باورها و خرده مذاهب شیعه و سنی در قرن چهارم هجری دارد.
وی خاطرنشان می کند: محلات قدیمی گرگان که به شکل میدانگاهی بود از جمله سرچشمه، سبزه مشهد و محلت درب نو و چهارراه میدان از شاخص ترین محل هایی بود که این آیین در آنجا به نمایش در می آمد.
معطوفی یکی دیگر دسته های عزاداری را (دسته چک چکی) عنوان می کند، نوع خاصی از عزاداری که چند سالیست دوباره از سوی یکی از هیئت های مذهبی شهر گرگان اجرا می شود.
به گفته وی، دسته چک چکی متعلق به مردمی بود که از شهرود و دامغان به این منطقه آمده بودند و از سوی آنها در مدت کوتاهی اجرا می شد. در این نوع مراسم، عزاداران در یک صف قرار می گرفتند و هر شخصی دو تکه چوب یا دو قطعه سنگ که با یک تسمه یا چرمه در پشتش قرار می گرفت، را به هم می کوبیدند و چون صدای چک چک می داد به دسته چک چکی ها معروف شده بود و در محلات مختلف دور می زدند و الان چند سالی است که توسط یکی از هیئت های مذهبی در گرگان به اجرا در می آید.
معطوفی زنجیرزنی و سینه زنی مردم این منطقه را مانند همه جای کشورمان می داند و می گوید: این بخش از مراسم عزاداری امام حسین (علیه السلام) مانند همه جای کشورمان است. در برخی از محلات قدیمی مانند سرچشمه دسته های عزاداری مدت زیادتری را می ایستادند وبه اصطلاح عزاداری را به اوج می رساندند.
وی یکی دیگر از آیین های این منطقه را طق بندان برمی شمرد و می افزاید: طوق ها یا علم های مخصوصی برای این کار وجود داشت و مخصوص یادمان ها و یادگارهاست، هر محله ای علم و طوق مخصوص به خود را داشت.
در گذشته ها، این طوق ها بسیار ساده بود اما به مروز قبه و دسته و پر به آن اضافه شد. این آیین یک هفته تا ده روز قبل از محرم اجرا می شد و بعد از پایان محرم نیز هر طوق یا علم در گوشه ای از تکایای محل قرار می گرفت و تا سال بعد از آن همان جا می ماند.
در زمان طوق بندان، پارچه ها را گردگیری می کردند و با سلام و صلوات و کشتن گوسفند و نوحه خوانی، دوباره آن را آماده می کردند. هر محله ای در روزی خاص علم ها و طوق های خود را بیرون می آرود و مردم دیگر می دانستند که مثلاً روز دوشنبه کدام محله طوق خود را بیرون می آورد.
یکی از اعتقادات مردم منطقه این بوده که طوق در هنگام حرکت نباید روی زمین بیفتد به خاطر همین است که عموماً افراد تنومند اقدام به بلند کردن آن می کنند، به اعتقاد مردم گرگان اگر طوق بیا علم حین گردش روی زمین می افتاد به اصطلاح می گفتند (آمِد نِداره) یا اینکه خوش یمن نبود و عقیده داشتند اگر طوق محلی روی زمین می افتاد تا سال بعد بزرگان محل فوت می کردند بنابراین خیلی در بلند کردن آن دقت می کردند.
نظر شما