آیا دانشگاه‌‌‌ مسجد می‌خواهد یا نه؟/مسجد دانشگاه تهران؛میعادگاه نخبگان

مسجد دانشگاه تهران از نخستین مساجد با طراحی مدرن در شهر تهران است که به وسیله عبدالعزیز فرمانفرماییان، معمار معاصر ایرانی و استاد دانشگاه تهران طراحی و 22 مهر 1345 با حضور ایوب خان، رییس‌جمهور پاکستان افتتاح شد. معماری بنای این مسجد ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری مدرن است. این مسجد در فضایی به وسعت هزار و 800 مترمربع ساخته شده که 900 مترمربع به شبستان و 900 مترمربع نیز به صحن مسجد اختصاص یافته است. زیر سازی بنا از سنگ داغون اصفهان و بتون مسلح و دارای گنبدی به شکل عدسی است که پایه‌های آن را ستون‌های مورب از بدنه اصلی ساختمان جدا کرده است‌.

فاطمه اقبالی: ساخت مسجد در فضای دانشگاهی یک اختراع نیست‌‌‌. تمام دانشگاه‌های بزرگ دنیا عبادتگاه دارند و در نقشه دانشگاه تهران نیز‌ از روز اول‌‌، مسجد منظور ‌شده بود. مسجد این دانشگاه پس از طی کردن موانعی متعدد سرانجام در تاریخ 22 مهر سال 1345 افتتاح شد.

در تاریخ 15/6/1327 اعضای انجمن معارف اسلامی دانشجویان طی نامه ای رسمی از دانشگاه و اولیای امور تقاضا کرده‌اند که برای رعایت حال دانشجویان‌‌‌، تصمیمی درباره ساختمان یک مسجد آبرومند‌‌‌، اتخاذ کنند که دانشجویان بتوانند در آن‌جا به عبادت بپردازند‌.

فراهم کردن مقدمات ساخت مسجد تا 16/1/1334 به تعویق افتاد اما طبق اظهارات دکتر اقبال، رئیس وقت دانشگاه قرار شد که اولین کلنگ ساخت مسجد دانشگاه در روز اول اردیبهشت ماه سال 1334 به زمین بخورد.

متن اظهارات دکتر اقبال در تاریخ 16/1/1334: "مقدمات ساختمان مسجد دانشگاه فراهم شده و اولین کلنگ بنای مسجد مزبور با مراسم خاصی در اوایل اردیبهشت ماه به ‌ زمین زده می شود‌‌‌. مخارج ساختمان مسجد دانشگاه ‌‌،10 میلیون ریال برآورد ‌شده که از طرف دانشگاه تهران تأمین شده‌ است‌‌‌. در ساختمان مسجد دانشگاه‌‌‌‌، یک سالن بزرگ برای ‌مراسم تحلیف و گذرانیدن پایان‌ نامه‌های فارغ‌التحصیلان دانشکده‌های مختلف بنا می‌‌شود‌‌‌. نقشه ساختمان مسجد‌‌‌، نظیر مساجد بزرگ با در نظر گرفتن احتیاجات دانشگاه‌‌‌‌، ترسیم شده و محل آن در محوطه مرکزی دانشگاه تعیین شده است. این مسجد دارای یک سردر عالی و مرتفع و در وسط دارای یک گنبد کاشی ‌کاری و دو مناره بلند است و تزیینات داخلی مسجد هم از روی نقشه های شرقی و غربی انجام می شود‌".

در دی ماه سال 1336 مسئولین ساخت مسجد اظهار کردند: " ساختمان مسجد دانشگاه در حال پیشرفت است و در مرداد ماه سال آینده‌‌، ساختمان گنبد و سفت‌کاری مسجد به‌ کلی پایان می‌یابد و البته مدتی هم صرف کاشی‌کاری و تزئینات مسجد می شود. این تزئینات با کمک اداره ساختمان دانشگاه و پنج نفر از اساتید قدیمی که در فن تعمیر و تزئین مساجد‌‌، مهارت دارند‌، صورت می گیرد. به‌طور ‌کلی‌، ساختمان مسجد دانشگاه از هر جهت با سایر ساختمان‌ها فرق دارد‌‌. نقشه این مسجد طوری ساخته شده که تاکنون در ایران سابقه نداشته‌ است. قبله این مسجد در ابتدا کج بود و مهندسین که نقشه ساختمان را تهیه کرده‌اند برای رفع این نقص از مسجد امام اصفهان تقلید کردند‌‌. به‌ترتیبی که کجی قبله‌ به‌هیچ‌وجه در ساختمان‌، مشاهده نمی‌شود‌. ساختمان مسجد دانشگاه 2200 متر‌مربع است."

در تاریخ 27/7/1339 مقاله ای در " اطلاعات جوانان " در اعتراض به تکمیل نشدن ساختمان مسجد دانشگاه به چاپ رسید. متن این مقاله به این شرح است: "چند سال پیش سر و صدا بپا کردند و بوق و کرنا زدند که دانشگاه تهران هم‌‌‌، مثل سایر دانشگاه‌های بزرگ جهان می‌خواهد عبادتگاه و مسجد داشته ‌باشد و بالاخره طی تشریفاتی‌‌‌، اولین کلنگ ساختمان مسجد دانشگاه را به‌ زمین زدند‌‌‌. بعد از آن دومین کلنگ و سومین کلنگ هم زده ‌شد و مسجد به‌سرعت جلو آمد‌‌‌. ساختمان آن هم واقعاً تماشایی بود‌‌‌. با این طرح و نقشه جالب و مواد و نحوه ساختمانی که انتخاب کرده ‌بودند‌‌‌، ساختمان این مسجد اصلاً یک کار جالب بشمار می‌آمد‌‌‌. مدتی ساختمان پیشرفت کرد‌‌‌، بعد نیمه‌کاره ماند‌‌‌. دوباره دست به کار شدند‌‌‌، باز هم نیمه‌کاره ماند و بالاخره بعد از چند بار آغاز و اتمام‌‌‌، مسجد هم‌چنان‌ نیمه‌کاره است و در حالی ‌که چیزی از ساختمانش نمانده و اسکلت بتونی آن کاملاً به ‌پایان رسیده ‌است‌‌‌، آن‌ را همین‌طور نیمه‌کاره گذاشته‌اند‌‌‌.

این‌جا یک سؤال موجود است‌‌‌: آیا دانشگاه‌‌‌، مسجد می‌خواهد یا نه؟ خوب این اختراع ما نیست‌‌‌. تمام دانشگاه‌های بزرگ دنیا عبادتگاه دارند و در نقشه دانشگاه ما هم‌‌‌، از روز اول‌‌‌، مسجد منظور‌شده و باید ساختمان آن‌که نزدیک به ‌اتمام است‌‌‌، کامل شود‌‌‌.

چرا نمی‌گذارند مسجد دانشگاه ساخته شود؟ چه کسی مانع این‌کار است و ساختن این مسجد با عقاید چه کسی منافات دارد؟ ما به‌ شایعاتی که در این‌باره ورد زبان‌ها است اشاره‌ای نمی‌کنیم‌‌‌، فقط بر اساس منطق و عقل سلیم می‌بینیم‌‌‌، در حالی ‌که دانشگاه‌‌‌، در چندین نقطه و حتی دو قدم پایین‌تر از همین مسجد کارهای ساختمانی را که نشان‌دهندة وجود اعتبار ساختمانی است‌‌‌، شروع کرده ‌است‌‌‌، نیمه‌کاره‌ماندن مسجد‌‌‌، به‌ دلیل بی‌مزه و تکراری "نبودن اعتبار" نمی‌تواند‌ باشد‌‌‌. وقتی اعتبار هم‌‌‌، موجود بود‌‌‌، چه چیزی مانع ساختن مسجد بود؟ و چه کسی از پیشرفت این‌کار جلوگیری می‌کند؟ فعلاً فقط اظهار امیدواری می‌کنیم ساختمان مسجد دانشگاه که به ‌هردلیل‌‌‌، اعم از دلایل مالی‌‌‌، فنی‌‌‌، اعتباری و مذهبی نیمه‌تمام مانده‌است‌‌‌، به‌زودی تکمیل بشود‌‌‌."

به علت رکود ایجاد شده در ساخت مسجد دانشگاه، در بهمن ماه سال 1339 در دانشکده های فنی، پزشکی و علوم برای دانشجویان نمازخانه موقت دائر شد و سرانجام در تاریخ 22 مهر ماه سال 1345 مسجد دانشگاه تهران افتتاح شد. در تاریخ 15/10/1345 به ‌دستور آقای دکتر اقبال، رییس هیأت مدیره و مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، مبلغ 600 ‌هزار ریال از طرف شرکت ملی نفت ایران برای نصب یک چلچراغ بزرگ در مسجد دانشگاه در اختیار دانشگاه تهران گذاشته ‌شد‌‌‌‌.

فضا و امکانات مسجد
- ورودی: مسجد دارای دو ورودی به حیاط اصلی و دو ورودی به حیاط فرعی است. این دو حیاط توسط یک ورودی با هم در ارتباطند.
- حیاط: مسجد دارای یک حیاط اصلی است که در حال حاضر در جهت شبستان و مسقف است و از آن برای خواندن نماز نیز استفاده می شود، و نیز دارای یک حیاط فرعی است که مربوط به عملکرد های جانبی است.
- شبستان: مسجد دارای یک شبستان است که حدود یک سوم آن متعلق به خواهران بوده وبقیه به برادران تعلق دارد.
- فضای فرهنگی: مسجد دارای یک مجموعه اداری- فرهنگی است که شامل دو قسمت خواهران و برادران است. ورودی قسمت خواهران در سمت شمال شرقی حیاط اصلی و ورودی قسمت برادران در سمت جنوب غربی آن و در کنار حیاط فرعی و در ارتباط با آن است.

ویژگی های معماری مسجد
این مسجد متعلق به دوران پهلوی است و علیرغم برخورداری ازعناصری چون مناره و گنبد، سبک معماری آن از نظر فرم، فضا و مصالح متفاوت با سبک سنتی است.
- منظر ونشانه شناسی شهری: مسجد به صورت تک بنا وبا دو مناره نسبتاًَ بلند استوانه ای و اختلاف مصالح با دیگر ساختمان های دانشگاه، کاملاًَ قابل تشخیص است.
- جهت گیری حجم به سمت قبله : حجم کلی مسجد نسبت به خیابان های ارتباطی دانشگاه تغییر جهت داده و در سمت قبله قرار گرفته است.
- هندسه وفضای شبستان: پلان شبستان مربع و با جهت گیری فضایی یکسان است اما عواملی چون وورودی های رو به قبله و تو رفتگی های ورودی اصلی، تأکید بر جهت قبله کرده اند.
- نحوه و جهت نور گیری: نورگیری شبستان یکی از طریق درب ورودی اصلی شبستان و دیگر از طریق پنجره های زیر گنبد تأمین می شود.
- مصالح و تزئینات خارجی: بدنه ها عموماًَ دارای پوشش سنگی دوتیشه ومناره ها دارای پوشش سنگ باد بر با کتیبه به خط بنایی هستند. ستون های حیاط بتنی بوده و بالای دیوار حیاط کتیبه کاشی کاری شده به خط ثلث دیده می شود.
- مصالح و تزئینات داخلی شبستان: دیوارها دارای پوشش سنگی، گنبد وسقف گچی وبه رنگ سفید، محراب کاشی کاری شده با طرح گل وگیاه و خط، ستون ها گچی وستون های کاشی کاری با طرح های اسلیمی است.
- پوشش شبستان: مسجد دارای یک گنبد در مرکز و سقف مسطح در اطراف گنبد است. گنبد و ستون های مورب دارای سازه فلزی و سقف مسطح با ستون های مربوطه دارای اسکلت بتنی است.

از رویدادهای مهم در تاریخ این مسجد می توان به تحصن روحانیون در مسجد در آخرین روزهای حیات حکومت پهلوی و همچنین حضور دانشجویان در درگیری‌های 18 تیر 1378 اشاره کرد. این مسجد پس از تاسیس نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه ها زیر نظر این نهاد اداره می‌شود. این مسجد نقش تاثیرگذار و ارزنده ای در پیروزی انقلاب و استمرار آن در سایه مقام معظم رهبری ایفا کرده و می کند. به طوری که با جذب حداکثری دانشجویان در مراسم مختلف جایگاهی ویژه در میان مساجد تهران را به خود اختصاص داده است. از همین رو بر آن شدیم تا برای آشنایی بیشتر با جایگاه خاص این مکان مقدس با مسئول مسجد دانشگاه تهران به گفتگو بنشینیم.

حجت‌الاسلام حسین رحمانی،‌ مسئول مسجد دانشگاه تهران پیرامون جایگاه و نقش مسجد دانشگاه تهران در جریانات پیش و پس از انقلاب به خبرنگار شبستان گفت: مسجد دانشگاه تهران 22 مهر 1345 افتتاح شد و از آن زمان تاکنون به دلیل بصیرت دانشجویان در محیط دانشجویی و در جریانات قبل از انقلاب و مبارزات دانشجویان در زمره دانشگاه های فعال قرار گرفت و گروه‌های سیاسی مختلفی در طول دهه های گذشته در این مسجد فعالیت داشته‌اند.

تحصن روحانیون در مسجد دانشگاه تهران در اعتراض به ممانعت از ورود امام به کشور

وی تأثیر مسجد دانشگاه تهران در روند پیروزی انقلاب اسلامی را مهم‌ ارزیابی کرد و افزود: علما هشتم بهمن 1357 به نشانه اعتراض به ممانعت از ورود امام خمینی (ره) به میهن و کارشکنی‌های دشمنان در مسجد دانشگاه تهران تحصن کردند.

حجت‌الاسلام رحمانی ادامه داد: حدود چهل نفر از روحانیون مبارز و انقلابی در اعتراض به جلوگیری دولت بختیار از ورود امام خمینی(ره) به کشور در مسجد دانشگاه تهران تحصن و شرط پایان این تحصن را بازگشت حضرت امام عنوان کردند. حضرات آیات سید محمد حسینی بهشتی، مرتضی مطهری، عطاءاللَّه اشرفی اصفهانی، سید محمود طالقانی، محمدجواد باهنر، سید علی خامنه‏ای، محمد امامی کاشانی، محمد یزدی، علی مشکینی، محمد صدوقی و... از جمله متحصنین بودند. این تحصن مورد حمایت و استقبال شدید مردم و مراجع تقلید واقع شد و در نهایت شرایطی را به وجود آورد که بالاخره دولت بختیار را مجبور ساخت به بستن فرودگاه‏ها پایان بخشد و اجباراً قدمی دیگر به عقب رود.

مسئول مسجد دانشگاه تهران جایگاه این تحصن را به قدری با اهمیت دانست که مقام معظم رهبری در دیداری که سال گذشته با اعضای هیئت علمی و استادان دانشگاه تهران داشتند به اهمیت این مسجد و تحصن سال 57 اشاره کردند و فرمودند: "دست‌اندرکاران استقبال امام، وقتی از به تاخیر افتادن حضور امام خمینی (ره) در میهن مطلع شدند، محل تحصن را دانشگاه تهران اعلام کردند که این انتخاب تصادفی نبود بلکه نشان‌دهنده ارتباط روحی و معنوی دانشجویان و علما با دانشگاه تهران بود".

وی اظهار کرد: رهبر انقلاب در ادامه بیان خاطراتشان به جایگاه ارزشمند مسجد این دانشگاه اشاره و از اتاق‌های مسجد دانشگاه تهران به عنوان محل آماده کردن اعلامیه تحصن یاد کردند که این نیز نشان از تعلق خاطر رهبری به مسجد دانشگاه تهران داشت.

مسجد دانشگاه تهران مصداق وحدت حوزه و دانشگاه

حجت‌الاسلام رحمانی با اشاره به اینکه انتخاب مسجد دانشگاه تهران در تحصن پیش از انقلاب روحانیون امری اتفاقی نبود، اظهار کرد: مسجد دانشگاه تهران حتی پیش از انقلاب مصداق وحدت حوزه و دانشگاه بود و فعالیت های وحدت بخش این مسجد در جریان پیروزی انقلاب به اوج خود رسید و نمود بارزی پیدا کرد.

وی با بیان اینکه این مسجد پیش و پس از انقلاب به عنوان پایگاهی تاثیرگذار ایفای نقش کرده است، افزود: پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شاهد بودیم که زمین چمن دانشگاه به عنوان محل نماز جمعه انتخاب شد که این از دیگر نشانه های کارکرد مطلوب مسجد دانشگاه تهران است.

حجت‌الاسلام رحمانی ادامه داد: این مسجد پس از انقلاب نیز نقش‌های بنیادی ایفا کرده است و همواره پایگاه فعال دانشجویان حزب‌الهی محسوب می شود.

وی با بیان اینکه نقش مسجد دانشگاه تهران در قضایای فتنه 88 نمود بارزی پیدا کرد، گفت: بیش از 15 هزار نفر در عاشورای سال 88 برای مقابله با جریان فتنه در اقدامی خودجوش و دانشجویی به سه گروه تقسیم شدند و نقش دیگری را در خنثی سازی توطئه ها و فتنه های دشمن را در این مسجد به تصویر کشیدند. به گونه ای که پس از این ماجرا مسئولان بسیاری از نقش ارزنده مسجد دانشگاه تهران تقدیر کردند.

مسجد دانشگاه تهران؛ آغازگر مراسم اعتکاف دانشجویی در مساجد دانشگاه ها

حجت‌الاسلام رحمانی پیرامون برنامه‌های مذهبی و فرهنگی مسجد دانشگاه گفت: همواره برنامه‌های گسترده‌ای در شب‌های احیا، احیای نیمه شعبان، اعتکاف دانشجویی و مناسبت های مختلف در این مسجد برگزار می شود این در حالی است که می توان گفت جریان سازی مراسم اعتکاف دانشجویی از مسجد دانشگاه تهران آغاز شد.

وی به برنامه‌های هفتگی مستمر دانشگاه تهران اشاره کرد و گفت: حجت الاسلام‌ قرائتی سه روز در هفته در مسجد دانشگاه نماز جماعت اقامه می کند و پس از آن به تفسیر قرآن می پردازد. حجت الاسلام پناهیان، بحث اخلاق در نهج‌البلاغه و حجت الاسلام صدیقی بحث سیره نبوی را در طول هفته در مسجد مطرح می کنند که با استقبال گسترده دانشجویان مواجه می شود.

وی در رابطه با برنامه های این مسجد در ارتقای بصیرت در دانشجویان گفت: در سال های اخیر همزمان با دهه محرم در راستای افزایش بصیرت دانشجویان مباحثی از سوی خطبا مطرح می شود که نقش تاثیرگذاری در افزایش بصیرت جوانان دارد و با استقبال گسترده آنها روبرو می شود.

وی مشاوره و پرسش و پاسخ دانشجویی توسط حجج اسلام صدیقی و پناهیان را بخش دیگری از برنامه‌های مسجد دانست و ادامه داد: در حاشیه برگزاری مراسم "حلقه روشن" با حضور سعید حدادیان و امیری اسفندقه از شعرای کشورمان، محفل ادبی برای نقد اشعار مذهبی نیز در مسجد دانشگاه تهران برپا می شود.

حجت‌الاسلام رحمانی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه مسجد دانشگاه بنایی تاریخی است، در میراث فرهنگی به ثبت رسیده است و بناست در آینده نزدیک در راستای مرمت مسجد با نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط جلساتی برگزار شود.

مسئول مسجد دانشگاه تهران تصریح کرد: لازم است به چنین مکانی با چنین قدمتی توجه بیشتری ‌شود چرا که کاشی‌کاری‌های مسجد در اثر فرسایش در حال تخریب است. حفظ این بنای تاریخی نیاز به توجه بیشتر مسئولان دلسوز دارد.

استقبال گسترده دانشجویان و استادان از نماز جماعت مسجد دانشگاه تهران

حجت‌الاسلام رحمانی استقبال گسترده جوانان از نماز جماعت مسجد را قابل توجه دانست و افزود: بنا است با همکاری یکی از شبکه‌های سیما نماز ظهر مسجد دانشگاه به صورت زنده از سیما پخش شود. چرا که دشمنان با هر ترفند و توطئه ای این‌گونه القا می‌کنند که قشر تحصیل‌کرده استقبالی از مباحث دینی و نماز ندارند در صورتی که نماز جماعت مسجد مملو از جمعیت، پویایی و تکاپو و حیات است که پخش این مراسم از رسانه ها می تواند خنثی‌کننده القائات دشمنان باشد.

حجت الاسلام رحمانی در معرفی سایت مسجد دانشگاه تهران به نشانی اینترنتی www.goldaste.org گفت: اخبار مربوط به مسجد، پرسش و پاسخ، تاریخچه مسجد و گالری مسجد از جمله بخش های این سایت است. علاوه بر آن برنامه های سخنرانی مسجد به صورت زنده و با قابلیت دانلود از طریق این سایت در اختیار علاقه مندان قرار می گیرد. همچنین نرم افزارهای سخنرانی مسجد دانشگاه نیز به صورت بانک صوتی تهیه شده و در این سایت قرار می گیرد.

پایان پیام/