قرآن کریم تربیت پاسدار مسجد را مقدم بر ساخت مسجد می داند

خبرگزاری شبستان: کلمه مسجد حدود 28 مورد در قرآن ذکرشده، 22بار به صورت مفرد(مسجد) و 6 بار به صورت جمع(مساجد). آن 22موردی که مفرد آمده است، 15 موردش مقیدبقید (الحرام) است که مراد از همه آنها همان مسجد مخصوص و معروف و مقدس مسجدالحرام در مکه است و یک مورد هم مقید به قید(الاقصی) که مراد از آن اولین قبله گاه مسلمانان مسجدالاقصی در بیت المقدس است.

در آیات زیر به اهمیت و جایگاه رفیع مسجد در اسلام، پاره ای از احکام مسجد و مسجد الحرام و احکام خاص آن، مسجد الاقصی و مسجد اصحاب کهف، اشاراتی شده است. البته آیه‌های دیگر نیز در قرآن درباره مسجد و اهمیت آن آمده است که هر چند لفظ مسجد در آنها نیامده است، ولی بنابر مفهوم این آیات و گفته تمامی مفسران، می‌توان در مورد مساجد این آیات را نیز ذکر کرد.

یک مورد دیگر به قید اضطرار، مقید گشته که مقصود همان مسجد معروف ضرار است که به دست منافقان در مدینه ساخته شده بود. بنابراین حکمه مسجد به صورت مفرد از 22 مورد، 17موردش در قرآن مقید به این سه قیدی که بیان شد، (الحرام، الاقصی، ضرار) و پنج موردش بصورت مطلق و بدون قید آمده، اما کلمه مساجد که شش مورد از قرآن مجید به چشم می خورد سه مورد از آن نیز مقید اما به قید(الله) به این عبارت(مساجد الله) و سه مورد دیگر بطور مطلق بیان شده است. 

در مجموع 15 آیه درقرآن اختصاص به مسجدالحرام دارد که آیات 144 و 149 و150 سوره بقره در رابطه با تغییر قبله است و از مجموعه آیات مربوط به مسجدالحرام چند آیه در رابطه با برنامه حج است، ازآن جمله آیه 196 از سوره بقره و آیه 25 سوره فتح و آیه 27 سوره فتح و آیه 25  سوره فتح و آیات 217 سوره بقره و آیات 191 تا 194 سوره بقره و سوره مائده آیه 2 و سوره انفال آیه 34 و آیه 28 سوره توبه و سوره توبه آیه 19 که مربوط به مسجدالحرام است. در رابطه با قتال و جنگ با مشرکان است.

در مجموعه آیات قرآن در ارتباط با مسجد دو آیه در رابطه با مسجدالاقصی به چشم می خورد که در سوره اسراء است. اشاره به معراج پیامبر(ص) دارد.

ساختن مسجد از مستحبات مؤکد است و پاداشى بزرگ و ثوابى بسیار دارد. درباره اهمیت بناى مسجد احادیث فراوانى از طرق اهل بیت و اهل سنت رسیده است که اهمیت فوق العاده این کار را نشان مى دهد. از پیامبر (ص) چنین نقل شده که فرمود: "من بنى مسجدا و لو کمفحص قطاة بنى اللَّه له بیتا فى الجنة". "کسى که مسجدى بنا کند هر چند به اندازه لانه مرغى بوده باشد، خداوند خانه اى در بهشت براى او بنا خواهد ساخت."

در حدیث دیگرى از پیامبر (ص) نقل شده است:"من اسرج فى مسجد سراجا لم تزل الملائکة و حملة العرش یستغفرون له ما دام فى ذلک المسجد ضوئه". کسى که چراغى در مسجدى برافروزد فرشتگان و حاملان عرش الهى ما دام که نور آن چراغ در مسجد مى تابد براى او استغفار مى کنند".

کتاب محاسن صفحه 57 بنا به نقل کتاب کنز العرفان جلد اول پیرامون عمران و آبادى معنوى مساجد است و به تعبیر دیگر بیش از آنچه به ساختن مسجد اهمیت مى دهیم باید به ساختن افرادى که اهل مسجد و پاسداران مسجد و حافظان آنند اهمیت بدهیم. مسجد باید کانونى باشد براى هر گونه حرکت جنبش و سازنده اسلامى در زمینه آگاهى و بیدارى مردم، و پاکسازى محیط، و آماده ساختن مسلمانان براى دفاع از میراث هاى اسلام!. مخصوصا باید توجه داشت، مسجد مرکزى براى جوانان با ایمان شود، نه اینکه تنها مرکز بازنشستگان و از کار افتادگان شود. مسجد باید کانونى براى فعال ترین قشرهاى اجتماع باشد، نه مرکز افراد بیکاره و بى حال و خواب آلوده ها!.

پیامبر اکرم (ص) فرمود:"من بنى مسجدا فى الدنیا اعطاه الله بکل شبر منه او قال بکل ذراع منه مسیرة اربعین الف عام مدینة من ذهب و فضة و در و یاقوت و زمرد و زبرجد ولؤلؤ.."."هر که در دنیا مسجدى بسازد، خداوند در برابر هر وجب یا فرمود: هر ذراع به مقدارى که چهل هزار سال پیموده مى شود، شهرى از طلا و نقره و در و یاقوت و زمرد و زبرجد و لؤلؤ به او عطا مى کند."

قرآن در سوره توبه آیه 17 مشرکان را از آبادکردن مساجد خدا منع می کند و آنان را سزاوار چنین کار مقدس و با عظمتی نمی بیند."ماکان للمشرکین ان یعمروامساجدالله شاهدین علی أنفسهم بالکفراولئک حبطت اعمالهم وفی النارهم خالدون". مشرکان را نرسد که مسجد خدا را تعمیر کنند در صورتیکه بکفر خود شهادت می دهند، خدا اعمالشان را نابود خواهد گردانید و در آتش دوزخ آنها جاوید(معذب) خواهند بود.

در آیه 18 همین سوره ویژگی آبادکنندگان مساجد را این گونه بیان می کند: "انما یعمر مساجدالله من آمن بالله والیوم الآخر و أقام الصلوه و أتی الزکوه ولم یخش الاالله فعسی اولئک أن یکونو امن المهتدین". منحصراً تعمیر مساجد خدا بدست کسانی است که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و نماز (پنجگانه) بپا دارند و زکوه مال خود بدهند و از غیر خدا نترسند آنها امیدوار باشند که از هدایت یافتگان هستند.

در واقع تأکید قرآن بر وجود اوصاف و شرایطی خاص برای آبادکنندگان مساجد در حقیقت دارای دو جنبه فردی و اجتماعی است، از جنبه فردی شرایط مذکور از آن روی اهمیت پیدا می کند که آبادکردن مسجد بدون آن ویژگی ها عملی بی روح و پیکری بی جان است که دربارگاه ربوبی بی ارزش است و ثمری نخواهد بخشید و از بعد اجتماعی نیز از آنجا که مسجد دارای نقش های مهم اجتماعی است، بایستی آبادکنندگان آن انسان های صالح و برگزیده باشند تا مسجد قادر به ایفای نقش حیاتی خویش باشد.
 

به تعبیر دیگر بیش از آنچه به ساختن مسجد اهمیت می دهیم باید به ساختن افرادی که اهل مسجد و پاسداران مسجد و حافظان آنند اهمیت بدهیم. قرآن مجید در سوره بقره آیه 114 کسانی که مردم را از مساجد خدا به هر شکلی باز می دارند و مانع آنها می شوند در نزدیک شدن و استفاده کردن از این اماکن مقدس و محترم، ستمکارترین مردم نام می برد." ومن اظلم ممن منع مساجدالله ان یذکرفیهااسمه وسعی فی خرابهااولئک ماکان لهم أن یدخلوها الاخائفین لهم فی الدنیاخزی ولهم فی الاخره عذاب عظیم". "و کیست ستمکارتر از آنکه مردم را از ذکر نام خدا در مساجد منع کند و در خرابی آن اهتمام و کوشش کند، چنین گروه را نشاید که در مساجد مسلمین درآیند جز آنکه ترسناک و بیمناک باشند این گروه را در دنیا ذلت و خواری نصیب است و در آخرت عذابی بسیار سخت."

قرآن در سوره حج آیه 25 به این افراد وعده عذاب جهنم می دهد "ان الذین کفروا ویعدون عن سبیل الله والمسجدالحرام الذی جعلناه للناس سواء العاکف فیه والبادومن یرد فیه بالحاد بظلم نذقه من عذاب ألیم"."وآنانکه به خداکافرشده و مردم  را از راه دین خدا منع می کنند و نیزاز مسجدالحرامی که ماحرمت احکامش را برای اهل آن شهر و بادیه نشینان یکسان قراردادیم مانع(مردم) می شوندو کسی که در آنجا اراده دشمنی و تجاوز کرده و به خلق ظلم وستم کند همه را عذاب دردناک می چشانیم."

و در آیه 40 از همین سوره خداوند به کسانی که مبارزه و دفاع ازخود و این پایگاه مهم در برابر کافران برمی خیزند وعده نصرت می دهد:"الذین اخرجوامن دیارهم بغیرحق الاان یقولواربنااالله ولولادفع الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع وبیع وصلوات ومساجد یذکرفیهااسم الله کثیرا ولینثصرن الله من ینصره ان الله لقوی عزیز"."آن مومنانی که(بظلم کفار) بناحق ازخانه هاشان آواره شده(و) جز آنکه می گفتند پروردگار ما خدای یکتاست (جرمی نداشتند) و اگرخدا رخصت جنگ ندهد و دفع شربعتی از مردم را به بعض دیگر نکند همانا صومعه ها و دیر و مساجدی که در آنها نماز و ذکر خدا بسیار می شود همه خراب و ویران می شد و هر که خدا را یاری کند البته خدا او را یاری خواهد کرد که خدا را منتهای اقتدار و توانائی است."

در واقع یکی از اهداف تشریع فریضه جهاد این بود که مسلمانان بتوانند مراکز بندگی خداوند(مساجد) را از شر دشمنان دین حفظ کنند، زیرا از صدر اسلام دشمنان، مساجد و مراکز دینی را خطر جدی برای خود محسوب می کردند و درصدد این بودند که مراکز اجتماع مسلمین را از بین ببرند. از جمله (مساجدالله) در آیات قبل این نکته بدست می آید که مساجد از قداست و حرمت ویژه ای برخوردار هستند چون کلمه مساجد اضافه به الله شده است و این حاکی از آن است که مساجد خانه های خداوند در روی زمینند و در این خانه ها باید خداوند را با اخلاص یاد کرد. همانگونه که در سوره اعراف آیه 29 آمده: "قل أمرربی بالقسط وأقیموا وجوهکم عندکل مسجد وادعوه مخلصین له الدین کمابدأکم تعودون". "بگو پروردگار من شما را به عدل و دوستی امر کرده و نیز فرموده که در هر عبادت روی به حضرت او آرید و خدا را از سراخلاص بخوانید که چنانچه شما را در اول بیافرید به سویش باز آید."

برای رفتن به مسجد هم قرآن آدابی را بیان می دارد از آن جمله در سوره اعراف آیه31 آمده: "یابنی آدم خذوازینتکم عندکل مسجد وکلوا واشربوا ولاتسرفواانه لایحب المسرفین"."ای فرزندان آدم زیورهای خود را در مقام عبادت به خود برگیرید و هم از نعمت های خدا بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست نمی دارد.

مسجد پایگاهی برای عبادت و پرستش است و خداوند تبارک و تعالی به جهت اهمیت و فضیلت مساجد بر دیگر مکان ها مساجد را به خود نسبت داده و از آن خویش دانسته است.

در سوره جن آیه 18 آمده: "وأن المساجد لله فلاتدعوا مع الله أحداً"."و مساجد مخصوص خداست پس نباید با خدا احدی غیر او را پرستش کنید. از این رو برای رفتن به مسجد قرآن آدابی را بیان می دارد، از آن جمله در سوره اعراف آیه 31 آمده است: "بی شک مراد از زینت تنها آراسته بودن به امور ظاهری نیست، بلکه باید گفت: زینت آراسته شدن به فضائل معنوی مانند اخلاص و یاد خدا و حقیقت بندگی است، قلب انسان مسجدی بایستی آراسته به طهارت و پاکی بوده و از شرک و ریا و اعتقادات نادرست به دور باشد."

و ادب دیگری که قرآن بیان می دارد این است که در هنگام اعتکاف در مسجد مردان را از مباشرت بازنان منع می کند: سوره بقره آیه187 ".............. ولاتباشروهن وانتم عاکفون فی المساجد تلک حدودالله فلاتقربوها کذلک یبین الله آیاته للناس لعلهم یتقون". "و با زنان هنگام اعتکاف در مساجد مباشرت مکنید این احکام حدود دین خداست، زنهار در آن راه مخالفت مپوشید خدا اینگونه آیات خود را برای مردم بیان فرماید تا باشد که پرهیزگار شوند."بیان این آداب حاکی از قداست و احترام مسجد از دیدگاه قرآن است.

مسجد در عرف قرآن عبادتگاهی برای ذکرخداست.قرآن این تعبیر را درباره اصحاب کهف استعمال کرده و موحدین را متصدی ساختن مسجد درکنار مدفن آنان قرارمی دهد. سوره کهف آیه21"وکذلک أعثرناعلیهم لیعلمواأن وعدالله حق وأن الساعه لاریب فیهااذ یتنازعون بینهم أمرهم فقالوا ابنوا علیهم بنیانا ربهم أعلم بهم قال الذین غلبواعلی أمرهم لنتخذن علیهم مسجدا". "و باز ما مردم از اصحاب کهف آگاه ساختیم تاخلق بدانندکه وعده خدا به حق بوده و ساعت قیامت البته بی هیچ شک خواهدآمد تا مردمی که میانشان تنازع وخلاف در امر آنها بود. پس بااین همه بعضی گفتند باید گرد آنها حصار و بنائی بسازیم خدا به احوال آنها آگاهتر است و آنان که برواقع احوال آنها ظفر و اطلاع یافتند گفتند البته برایشان مسجدی بناکنیم. در واقع این آیه دلیل بر جواز ساختن مسجد و خواندن نماز در کنار قبور است.

اما از نظر قرآن هر مسجدی دارای ارزش وقداست نیست، قرآن نمونه ای از این مساجد را برای ما مثال می زند. در سوره توبه آیه 107 به مسجد ضرار اشاره می کند که دوازده منافق حسود با اهداف شوم و انگیزه ضرر رساندن به مسلمانان به سرکردگی ابوعامر مسجدی را در مقابل مسجد قبا احداث کردند، آنها به بهانه اینکه بیماران و پیرمردان توانایی حضور در مسجد قبا را ندارند، اقدام به ساختن مسجدی در مدینه کردند که به نام مسجد ضرار معروف شد.

قرآن در مورد مسجد قبا صحبت کرده، اما بصورت اشاره نه با تصریح. سوره توبه آیه 108: "لاتقم فیه أبداً لمسجد أسس علی التقوی من أول یوم أحق أن تقوم فیه. فیه رجال یحبون أن یتطهروا والله یحب المطهرین". "تو ای رسول ما هرگز در مسجدآنهاقدم مگذار(مسجدمزار) که همان مسجد(قبا) که بنیانش ازاول بپایه تقوای محکم بناگردیده براینکه درآن اقامه نمازکنی سزاوارتراست که درآن مسجدمردان پاکی که مشتاق تهذیب نفوس خودند درآیندوخدامردان پاک مهذب رادوست می دارد."

بیشتر مفسران بر این عقیده اند که مراد از مسجد در این آیه مسجد قبا است و در ادامه آیه به خصوصیات مسجد قبا اشاره می کند که در واقع بیان گر علت قداست آن است. قرآن در سوره توبه آیه 109 خیلی زیبا و رسات فاوت مسجد قبا و ضرار را بیان می کند. "أفمن أسس بنیانه علی تقوی من الله و رضوان خیرأم من أسس بنیانه علی شفاجرف هار فانها ربه فی نارجهنم والله لایهدی القوم الظالمین". "آیا کسی که مسجدی به غرض تقوی و خداپرستی تأسیس کرده و رضای حق را طالب است مانند کسی است که بنائی سازد بر پایه سستی در کنار سیل که زود به ویرانی کشد و عاقبت آن بنا از پایه به آتش دوزخ افتد؟ و خدا هرگز ستمکاران را هدایت نخواهد فرمود."

بنابراین لازم است مسجد بر اساس تقوا و رضایت الهی بنانهاده شود و اساساً در قاموس قرآن آنچه قابلیت عروج و صعود به درگاه الهی را دارا است، همان تقوا است و صاحبان آن، یعنی انسان های تقواپیشه نه صورت و ظاهر عمل. مسجد کلاس و آموزشگاه تربیتی و انسان ساز است، پایگاه تقوی و تربیت نفس و هرکس درآن راه یابد، باید در مقام طهارت درون و برون خود از هر نوع نجاست و خباثت برآید. اهل مسجد باید کسی باشد که پایبند به همه شئونات الهی و دینی خود باشد و در میان مردم به راستی و درستی مشهور شود.

خداوند در سوره نور آیات 36 تا 38 ویژگی های اهل مسجد را اینگونه بیان می دارد،"فی بیوت أذن الله أن ترفع و یذکر فیها اسمه یسبح له فیها بالغد و والأصال. رجال لاتلهیهم تجاره ولابیع عن ذکرالله وإقام الصلوه وایتاء الزکوه یخافون یوماً تتقلب فیه القلوب والابصار. لیجزیهم الله أحسن ماعملوا ویزیدهم من فضله والله یرزق من یشاء بغیر حساب".
 

"در خانه هائی خدا رخصت داده که آنجا رفعت یابد و در آن ذکر خدا شود و صبح و شام تسبیح و تعزیه ذات پاک او کنند. پاک مردانی که هیچ کسب و تجارت آنان را از یاد خدا و به پاداشتن نماز و پرداختن زکات غافل نمی سازد و از روزی که دل و دیده ها در آن روز حیران و مضطرب است ترسان و هراسانند. تا خدا در مقابل بهترین اعمال ایشان جزاء و ثواب عطا فرماید و از فضل و احساس خویش بر آنها بیفزاید و خدا هر که را خواهد روزی بی حدو حساب بخشد".

نتیجه گیری کلی که می توان از این آیات کرد این است که کتاب خدا برای مسجد فضیلتی بس بلند و مقامی بس ارجمند قائل است، مسجد خانه خدا در محل عبادت و برترین و شریفترین مکان روی زمین است، مسجد مرکز اتصال قلب و روح به محبوب حقیقی و جای شنیدن دعوت حضرت دوست به سوی خیر و کمال است.

منابع: سایت راسخون، حوزه نیوز و تبیان
پایان پیام/