به گزارش خبرنگار سرویس مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان: مسجد در جایگاه مهمترین مرکز نشر عقیده اسلام در دوره صدر اسلام شناخته می شود، پس از آن نیز در سایر قرون اسلامی مسجد یگانه پایگاه دینی بود که مردم مختلف برای اقامه نماز در آن حضور می یافتند و از برنامه های مختلفی که در مسجد برقرار بود بهره می بردند. این فعالیت ها صرفا به اقامه نماز خلاصه نمی شد و برقراری دوره های آموزشی دینی، برگزاری سلسله جلسات و نشست های متعدد با مردم، از جمله بخشی از برنامه های مساجد بود.
این رویکرد اما به مرور زمان به دلایل مختلفی دست خوش تغییرات عمده ای شد که با توجه به شرایط کنونی جامعه امروز نیاز آن است که ظرفیت های مساجد به شکل شایسته ای احیا شود.
خبرنگار سرویس مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، در راستای بررسی این مساله و تبیین مسجد طراز اسلامی با حجت الاسلام «قنبرعلی صمدی»، استاد تفسیر و کلام و پژوهشگر حوزه دین از کشور افغانستان، به گفت وگو پرداخته است که حاصل آن را می خوانید:
برای احیای ظرفیت های مساجد در حوزه مباحث فکری و آموزشی چه رویکردی باید از سوی متولیان امور مساجد اتخاذ شود؟
به نظر می رسد برای توسعه و بسط اندیشه و تفکر در جامعه و نهادینه شدن این رویکرد در میان رفتار و فرهنگ مردم بهترین راه آن است که مرکزیت در جامعه شکل بگیرد و این مرکزیت در حقیقت رابط و زمینه ای باشد برای انتقال آموزه ها و ایده هایی که بناست در جامعه و افکار عمومی تزریق شود.
بنابراین طبیعی است که مساجد به عنوان مرکزی که ارتباط ملموسی با اقشار مختلف جامعه دارند از این نقش منحصر برخوردارند و می توانند از این ظرفیت خود بهره برداری کرده و در راستای ارتقای سطح فکر دینی مردم قدم بردارند.
طبیعی است که مساجد به عنوان مرکزی که با اقشار مختلف جامعه مرتبط است می تواند قدم به قدم در تثبیت نگرش دینی افراد اثرگذار باشد، شاید به همین دلیل بود که رسول خدا(ص) در اولین اقدام دست به تاسیس مسجد قبا زد و همه فعالیت های مربوط به ترویج دین، برنامه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را در مسجد تعریف کرد و مسجد را محور قرار داد.
اما امروز با وجود اینکه مسجد همچنان ظرفیت های قابل توجهی را به لحاظ اجتماعی داراست می بینیم که آنچنان که باید از این کارکردها بهره برداری نمی شود، تحلیل شما چیست؟
مساله این است که نسبت به گذشته کارکرد مسجد محدودتر شده است، در واقع کارکرد امروزی مساجد بسیار متفاوت است. به نظر من امروز چندین وظیفه بر عهده متولیان امور مساجد در سراسر ممالک اسلامی وجود دارد که اولا مساجد را به عنوان یک شبکه جهانی در نظر بگیرند که همان واسط بین جامعه و مدیریت فکری و مذهبی یک جامعه است و در وهله دوم نقش روحانیت و ائمه جماعات به عنوان نخبگان فکری دینی جامعه از پایگاه های مساجد در جامعه به شکل مضاعفی بیان شود به گونه ای که اندیشه های دینی در سطوح مختلف جامعه منتشر شود.
با این نگاه جایگاه مساجد به عنوان یک شبکه تاثیرگذار جهانی می تواند مد نظر قرار گیرد چراکه در حقیقت مساجد جایگاه استراتژیکی دارند و شخصیت های مختلفی در مسجد حضور می یابند.
ضمن اینکه در نظر داشته باشیم که هیچ مرکزی به اندازه مسجد این جایگاه را ندارد، نقش مسجد در بسیج توده های مردمی، کنترل هنجارهایی که در جامعه رخ می دهد و اصلاح بسیاری از امور قابل تامل و ستودنی است و رسیدگی و توجه به مساجد دارای آثار، فواید و برکاتی است که تنها در لوای شکل گیری شبکه سراسری مساجد محقق می شود.
در نتیجه مساجد به عنوان نماد فرهنگ و تمدن اسلامی باید از نظر کارکردها با توجه به ظرفیت های متعددی که دارند مورد توجه باشند.
البته برخی عنوان می کنند که وجود سایر مراکز دینی در مجاورت مساجد باعث شده است که بسیاری از ظرفیت ها که سابق در مساجد وجود داشت میان این مراکز تقسیم شود، برخی نیز معتقدند با وجود گستردگی این مراکز همچنان باید برخی مباحث فقط در مسجد مطرح شوند، آیا موافق این رویکرد هستید؟
البته تفاوت هایی میان مساجد و سایر اماکن دینی وجود دارد، اول این که مسایل متعدد فقهی بر مسجد بیان شده استف در وهله بعد مسجد تجلی گاه عبادت است و قداست دارد.
از سوی دیگر مسجد مرکز تجمع توده های مردمی است که برای عبادت به محضر خداوند در یک مکان جمع شده اند. این هدف واحد خود مساله ای است که مسجد را از سایر محافل و مراکز دینی جدا می کند. یعنی مسجد سجده گاه و فقط برای عبادت (در وهله اول) تعریف شده است.
با تمام این اوصاف چرا امروزه آنچنان که شایسته است از ظرفیت های مساجد بهره برداری نمی شود؟
مدیریت نهادهای دینی چون مسجد باید به بالاترین میزان صحت و عقل باشد. در این قضیه باید نگاه کلانی که حاکم بر سیاست گذاری های مدیریت فرهنگی و دینی جامعه است مد نظر قرار گیرد تا اصولی تبیین واز سوی دیگر آسیب شناسی توامان صورت پذیرد واگرنه مسجد هم در اداره جامعه و هم در فرهنگ سازی اندیشه دینی و هم در خلق تمدن اسلامی و در تقویت پایه های آن نقش منحصر به فردی دارد و تفاوت استفاده به نوع فکر و نگاه آن مجموعه می شود وگرنه مساجد این ظرفیت را دارند و این نوع نگاه است که تعیین می کند چه قدر از این ظرفیت ها بهره برداری شود.
بنابراین در یک نگاه کلی به نظر شما به چه مسجدی می توانیم عنوان (طراز) را اطلاق کنیم و بگوییم این مسجد، مسجد طراز اسلامی است؟
مسجد طراز با توجه به شاخص هایی که برای مسجد و نحوه تعامل مدیریت فرهنگی که متولیان امور مساجد با جامعه دارند را می توانیم در چند شاخصه تعریف کنیم. طبیعی است که هر میزان کارکرد فرهنگی و اجتماعی در مساجد بیشتر باشد آثار و برکات اش در جامعه بیشتر شود.
اولین شاخصه در مسجد طراز اسلامی آن است که نگاهی فراگیر نسبت به مسایل جامعه داشته باشد نه اینکه صرفا مرکزی باشد که بیایند و در آن نماز بخوانند و بعد درب آن بسته شود تا نوبت بعدی که اذان بگویند و دوباره اقامه نماز شود.
شاخصه دیگر میزان تاثیر یک مسجد در ارتقا سطح آگاهی و تربیت در محله است. یک مسجد می تواند در محله ای که در آن قرار دارد تغییرات مثبت بسیاری را ایجاد کند.
بنابراین مسجد طراز اسلامی در یک نگاه اجمالی مسجدی است که اولا فعالیت های فراگیر در حوزه دین داشته باشد و در وهله دوم بتواند تغییرات عمده ای را در سطح منطقه و محلی که در آن قرار دارد ایجاد و نگرش مردم را نسبت به مساله دین تقویت کند.
پایان پیام/
نظر شما