مهران اسماعیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران در گفتگو با خبرنگار قرآن و معاف خبرگزاری شبستان در تبیین و تشریح تغییر قبله و دلایل این رخداد تاریخی گفت: تغییر قبله مربوط به زمان مهاجرت پیامبر (ص) به مدینه است. هنگامی که دعوت حضرت پس از 13 سال در مکه به نتیجه ملموسی نرسید و قریش درصدد حذف ایشان برآمد و احتمال شهادت پیامبر (ص) وجود داشت، حضرت در چنین شرایطی مکه را ترک کرده و به مدینه مهاجرت کردند.
تفاوتی که میان جامعه مکه و مدینه وجود داشت آن است که جامعه مکه یک جامعه سرمایه داری تجارت پیشه بود و اکثر آنها خدایان متعددی داشته و برای هر نیاز و حاجتی به خدای خاص آن مراجعه می کردند به همین دلیل در قرآن از آنان با عنوان «مشرک» تعبیر شده است. این مساله در جامعه مدینه نیز وجود داشت اما در مدینه قبایلی نیز زندگی می کردند که خدای حضرت ابراهیم(ع) را می پرستیدند. لذا انتظار پیامبر (ص) در ابتدای مهاجرت به مدینه این بود که به احتمال زیاد این اشتراک باعث می شود تا یهودیان گوی سبقت را در ایمان آوردن به پیامبر (ص) از مشرکان بربایند و زودتر آیین اسلام را بپذیرند.
وی افزود: در منابع تاریخی ما در رابطه با یکی دو سال ابتدایی زندگی پیامبر (ص) در مدینه اطلاعات چندانی وجود ندارد. اما آنچه از شواهد برمی آید این است که بخشی از مردم یثرب بر آیین های پیشین خود باقی ماندند. این دسته همان گروهی بودند که با یهودیان مدینه هم پیمان شده بودند البته در رابطه با جامعه یهود آن زمان در مدینه باید گفت که بسیاری از مورخان و محققان احتمال اینکه این یهودیان از تبار حضرت یعقوب بوده و سپس به یثرب مهاجرت کرده باشند را بعید می دانند.
یهودیان معتقد بودند که پیامبر آخرالزمان باید از تبار آنها باشد
اما چندان تفاوتی میان آنها با قبایل عرب یثرب در آداب و رسوم و اعتقادات وجود نداشت. یهودیان یثرب در آن روزگار به لحاظ سیاسی دو دسته بودند دسته ای که با پیامبر (ص) هم پیمان شدند و دسته دیگر که با قبیله اوس پیمان همیاری بسته بودند. این گروه از کشاورزی و قدرت بالایی در مدینه برخوردار بودند و چون در آخرین نبرد با خزرجی ها که پیش از هجرت پیامبر (ص) اتفاق افتاده بود پیروز میدان بودند، احساس قدرت می کردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران تصریح کرد: یهودیان معتقد بودند که پیامبر آخرالزمان می بایست از تبار آنها باشد بنابراین نمی توانستند بپذیرند که پیامبری از میان عرب برگزیده شود و اگر این مساله را نیز مشکل یهود زمان پیامبر(ص) ندانیم، آنها نگران بودند که این پیامبر جدید حوزه قدرت آنها را کاهش داده و محدودیت هایی برای آنها ایجاد کند. بنابراین برخلاف انتظار پیامبر(ص) و با وجود مشترکات فراوان در آموزه های دین جدید یعنی (اسلام) با عقاید یهودیان، آنها این دین را نپذیرفتند. همچنان که در قرآن نیز به این مساله اشاره شده است که یهودیان با وجود علم قبلی به برانگیخته شدن پیامبر آخر زمان او را انکار کردند.
اسماعیلی در ادامه به موضوع زمینه های تغییر قبله اشاره کرد و گفت: پیامبر (ص) در دو سال نخست هجرت به مدینه به سوی بیت المقدس نماز می خواندند اما یهودیان به مرور احساس کردند که پیامبر(ص) روز به روز در مدینه بیشتر پذیرفته می شود و دایره قدرت او افزایش می یابد.
البته در اینجا باید این نکته را خاطرنشان کرد که تصوری وجود دارد که زمانی که رسول خدا (ص) به مدینه وارد شد تمامی جامعه مدینه مسلمان شده بودند و همه چیز آماده بود و پیامبر (ص) فقط از مکه به مدینه مهاجرت کرد. در حالیکه به هیچ وجه شرایط به این شکل نبوده است . در زمان هجرت رسول خدا (ص) به مدینه تنها تعدادی از مردمان این شهر مسلمان شده بودند و پیامبر (ص) پس از ورود به یثرب فعالیت های تبلیغی خود را آغاز کرد که گاه نیز با مقاومت مواجه می شد.
یهودیان مدینه و جو سازی علیه رسول خدا (ص)
از طرفی پیامبر(ص) در میان برخی قبایل نفوذ خود را گسترده تر می کرد و این باعث نگرانی یهودیان می شد. بنابراین آنها که پیش از این تنها تماشاگر دعوت حضرت بودند از این پس همان شگردهایی را که قریش در مکه در مقابله با رسول خدا (ص) در پیش گرفته بود به کار بستند. یعنی شروع به ایجاد جو روانی بر علیه حضرت کردند تا در این فضاسازی ها چنین وانمود کنند که محمدی (ص) که به شهر ما آمده و رییس ما شده ، از آن جا که آیین ما قدیمی تر است و قبله ما قبله ای قدیمی تر، رو به قبله ما نماز می گذارد.
این پژوهشگر تاریخ اسلام خاطرنشان کرد: لذا شرایط به شکلی پیش رفت که پیامبر(ص) از اقبال یهودیان مایوس شد اما آن دسته از یهودیان را که به رسول خدا (ص) ایمان آورده بودند را باید از سایرین جدا کرد. برخی از این افراد حتی در نبردها همراه با رسول خدا (ص) و سایر مسلمانان شرکت کردند که البته معدود و انگشت شمار بودند. اما بقیه به دلیل قدرت خود حاضر نبودند که قدرت را از دست بدهند. در چنین شرایطی بود که خداوند با تغییر قبله، از یهودیان اعلام جدایی کرد.
تغییر 180 درجه ای! بیت المقدس در شمال مدینه و کعبه در جنوب مدینه
وی خاطرنشان کرد: قبایل مختلف مدینه به دلیل فاصله محل سکونت آنها و نزدیکی به مسجد پیامبر(ص) برای نماز در مسجد حاضر می شدند اما سایر قبایل مساجد جداگانه ای داشتند. پیامبر (ص) برای اینکه آیات جدید را به گوش آنها برسانند به سکونت گاه های آنها سر می زدند.
در خلال یکی از همین موارد که پیامبر(ص) در سکونت گاه «بنی سلمه» حضور داشتند، تغییر قبله روی داد. البته در این موضوع چند نوع گزارش وجود دارد. نخست این که گفته شده رسول خدا (ص) نماز ظهر را به سوی بیت المقدس خوانده و نماز عصر را به سمت کعبه به جای آوردند. گزارش دیگر این که پیامبر(ص) 2 رکعت از نماز ظهر را به سوی بیت المقدس و دو رکعت دیگر را به سوی کعبه خواندند. البته در این صورت جای این سوال است که اگر قرار باشد دو رکعت از نماز به سمتی و دو رکعت دیگر به سمت دیگری خوانده شود، آیاصف ها به هم نمی خورد؟؟ و این موضوعی است که در صورت صحیح بودن این گزارش باید در فقه مورد بررسی قرار بگیرد. اما نفس تغییر قبله در سکونت گاه بنی سلمه، باعث شد تا آنها این رویداد را نوعی فضیلت برای خود محسوب کنند.
اما نکته دیگری که باید بدان توجه داشت آنست که قبله قبلی که (به سمت بیت المقدس بود) در جهت شمال مدینه و کعبه در جنوب مدینه قرار دارند . لذا تغییر قبله یک تغییر 180 درجه ای است که هم اکنون نیز مسجد بنی سلمه که مسجد ذو قبلتین است همچنان وجود دارد.
پایان پیام/
نظر شما