هدف مامون اختفای تبحر سیاسی امام در پس مناظرات علمی بود

خبرگزاری شبستان: ترتیب دادن جلسات مناظرات امام رضا (ع) از سوی مامون با صاحبان اندیشه و بزرگان دیگر ادیان، در لا به لای سطور تاریخ نمایان است، حرکتی که مامون برای استحکام حکومت خود درپیش می گرفت و نتیجه عکس برای او حاصل می شد؛ متن زیر حاصل گفتگو با سید حسین حر، استاد دانشگاه معارف قرآن و عترت (ع) است که پیرامون همین موضوع انجام شده است؛ مولف کتاب "امام رضا (ع) و ایران" در این باره حرف های شنیدنی دارد که در ذیل اشاره می شود:

چرا لقب عالم آل محمد (ص) بر تارک حیات حضرت علی بن موسی الرضا (ع) می درخشد و دلیل اشتهار حضرت (ع) به این صفت چیست؟
ایشان از طرفی در دورانی که در مدینه و مرو اقامت داشتند، تلاش های بسیار وسیعی انجام دادند تا اندیشه و عقاید ناب اسلام در مردم شکل گیرد. خود آن حضرت (ع) فرمودند: من در روضه (مسجد النبی صلی‏الله‏ علیه ‏و‏آله ‏وسلم ) می‏نشستم، در مدینه دانشمندان زیادی بودند، هر گاه یکی از آنها در پاسخ دادن به مطلبی عاجز می‏گشت، همگی به من اشاره می‏کردند و مسائلی را پیش من می‏فرستادند و من به آنها پاسخ می‏دادم. (بحارالانوار، ج 49، ص100)
از سوی دیگر مناظره های علمی ایشان با اهل کتاب و فرق دیگر زمینه را برای اعتلای معرفت و بینش مردم فراهم می کرد؛ حضرت با تشکیل جلسات گوناگون حدیثی به دفاع از فرهنگ اسلام و اهل بیت معصومین (ع) می پرداختند و زمینه را برای از بین رفتن شبهات فراهم می کردند. در آن زمان سیل علوم از مناطق مختلف به مدینه و سپس به بغداد و مرو وارد می شد و هر کس که علم جدیدی را مطرح می کرد از خلیفه وقت جایزه می گرفت. در مواجهه با این علوم شبهات گوناگون نیز مطرح می شد و حضرت رضا (ع) با پاسخگویی به آنها نقش مهمی در حفظ اسلام ناب محمدی ایفا کردند.
در این دوران مسیحیان، یهودیان، مانویان، زرتشتیان و صابئین و بسیاری فرق دیگر فعالیت می کردند و برخی از آنها یک سری اشتباهات را میان مردم ترویج می کردند؛ در این بین امام رضا (ع) در مناظرات متعدد به این گونه خطاها و شبهات پاسخ می دادند که می توان در این راستا به نمونه ذیل به صورت خلاصه اشاره کرد:
روزی مامون سران ادیان را جمع کرد و از حضرت رضا (ع) دعوت برای مبارزه کرد. یکی از این افراد جاثلیق پیشوای بزرگ مسیحیان بود. او شروع کرد به صحبت کردن و گفت: شما و همه مسلمانان و ما مسیحیان به نبوت عیسی (ع) اذعان داریم و همگی انجیل را قبول داریم. اما برای ما مسیحیان نبوت پیامبر شما محمد (ص) مشکوک است.
امام رضا (ع) در پاسخ فرمودند: ما مسلمانان عیسی (ع) و انجیل را قبول داریم که امتش را به پیغمبر آخرالزمان بشارت داده است و حواریون به آن اذعان کرده اند؛ پس چرا مخالفت با پیامبر و کتاب خود می کنید و نمی پذیرید...
و در ادامه ایشان شاهدانی را می طلبند که مورد تایید جاثلیق است و در پایان او به خاتمیت پیامبر (ص) اقرار می کند.
حضرت مناظرات طولانی داشتند با افراد مختلف از ادیان گوناگون و یکی دیگر از این افراد با عمران صابی است. این مناظره به حدی تاثیر داشت که عمران در پایان آن به یگانگی خداوند اعتراف کرد و به رسالت پیامبر (ص) شهادت داد و رو به قبله کرد و سجده به جا آورد و مسلمان شد. تاثیر این نوع مناظرات نمایان گر حرکت عمیق علمی امام رضا (ع) است و یکی از دلایل ملقب شدن ایشان به عالم آل محمد (ص) همین موضوع است.
 

هدف مامون از تشکیل چنین جلسات و مناظراتی چه بود؟
نخست اینکه مامون با این کار درصدد بود امام (ع) را به نوعی کوچک و تحقیر کند و رتبه علمی او را پایین بیاورد. یکی دیگر از این اهداف انحصار مقام حضرت (ع) به بُعد علمی بود می خواست به مردم بگوید امام رضا (ع) عالم خوبی است اما سیاستمدار مناسبی نیست و نمی تواند حکومت را اداره کند. سوم اینکه سیاست مداران کهنه کار همیشه برای توجیه کار خود به نوعی در پی سرگرم کردن مردم از جمله مناظرات هستند تا بتوانند اهداف خود را بدون مزاحمت دنبال کنند. نکته دیگر در متون مختلفی از مامون به عنوان عضو برجسته علمی بنی عباس نام برده شده و او از نظر اهل دانش بوده و تمایل داشت خود را به عنوان دوستدار علم معرفی کند.
حضرت (ع) مناظرات متعددی داشتنتد اما هفت مناظره از بقیه مهمتر است: مناظره با جاثلیق رییس اسقف ها و پیشوای عیسویان، مناظره با راس الجالوت دانشمند و از بزرگان ملت یهود، مناظره با هیربد اکبر (در معابد زرتشتیان تشریفات از سوی هیربد انجام می شد)، مناظره با عمران صابی پیشوای صابئین، مناظره با سلیمان مروزی دانشمند مشهورکلامی در خطه خراسان که این مناظره با حضور مامون و اطرافیانش برگزار شد و مناظره با ارباب مذاهب مختلف در بصره، مناظره با علی بن محمد جهوم که گفته شده ناصری (دشمن اهل بیت) بوده است.
در این بین حضرت رضا (ع) با استناد به مسائلی که مورد توجه و اعتقاد خود آنها بود این افراد را قانع و مجاب می کردند و افرادی هم که قانع نمی شدند پی به شخصیت عظیم علمی امام (ع) بردند و معترف شدند ایشان شایستگی زعامت و حکومت را دارد نه مامون و غاصبانه بودن حاکمیت مامون و جامعیت مذهبی علمی و حقانیت شیعه برای همه روشن و مبرهن شد. بنابراین ایشان با زبان ساده و با استناد مطالبی که برگرفته از کتاب های آسمانی و اعتقادت طرفان مناظره بود، آنها را مجاب می کرد.
 

حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در برخود با پیروان ادیان دیگر و به خصوص در جلسات مناظره با انها چه برخوردی داشتند و چه رفتاری را در پیش می گرفتند؟
برخورد حضرت (ع) با رعایت آداب مناظره، بسیار معقولانه، مودبانه همراه با طمانینه و احترام بود؛ ایشان به سخنان و حرف های طرف مقابل با صبر و وقار و دقت، بدون پرخاشگری گوش می سپاردند و در پایان پاسخ خود را ارائه می دادند و در بسیاری مواقع طرف مقابل قانع شده و شبهات او برطرف می شد.
زمانی که حضرت (ع) در مرو بودند، در منزل خود و مسجد آن، شیعیان را تعلیم و تربیت می کردند و مامون نمی توانست تحمل کند و ببیند که تعداد دوستداران و محبان وشیعیان روز به روز بیشتر می شود به همین دلیل دستور به تعطیلی مجالس حضرت داد و ایشان رفتند نزد مامون و با صلابت اعتراض کردند و واکنش نشان دادند. همین فعالیت های امام (ع) موجب شد حقانیت شیعه بر سردمداران ادیان و مذاهب دیگر آشکار شود و برخی از آنها به اسلام روی آورند.
پایان پیام/