خبرگزاری شبستان: در کنار تمامی ویژگی هایی که امام رضا (ع) به آنها شهره است، علم ایشان و نحوه برخورد با فرق و مذاهب متعددی که در دوران امامت آن حضرت (ع) رشدی بی سابقه داشتند، نیازمند پرداخت و توجه بیشتری است تا بتوان با الگوگیری از سیره عملی امام هشتم (ع) زمینه مقابله با فرق انحرافی را به شیوه ای علمی و مقتن را فراهم کرد. از این رو با حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی، قائم مقام موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) به گفت و گویی تحلیلی درباره وجوه علمی عالم آل محمد (ص) پرداختیم که مشروح آن در ذیل می آید:
نهضت علمی امام رضا (ع) دارای چه ویژگی ها و اثراتی در تاریخ تشیع است؟
یکی از القاب امام رضا (ع) عالم آل محمد است این بدان معنا است که جنبه علمی ایشان به اندازه ای بالا بود که این لقب را به ایشان داده اند. چراکه در دوران زندگانی ایشان صحابه ممتازی رخ نمایاندند که دارای آثار علمی متعددی بودند و حتی برخی حدود 30 جلد کتاب داشته اند و در میان آنها شخصیت های برجسته ای که آثارشان یا ثبت شده و یا از میان رفته و ما اطلاع دقیقی از آنها نداریم، به چشم می خورد. از این رو هم صحابه امام (ع) همچون یونس ابن عبدالرحمن که 21 کتاب به او نسبت داده شده از چهره های علمی برجسته به شمار می روند.
خود حضرت هم آثار متعدد داشته اند که با نام "فقه الرضا" و "طب الرضا" شهرت یافته و ایشان در حوزه های مختلف فعال بودند، به ویژه در مناظره با مکاتب دیگر حتی الحادی و ادیان دیگر و نیز رهبران مذاهب اسلامی که در همه این مناظرات قوت علمی و تجلی علم الهی خود را به نمایش گذاشته اند.
پاسخ به 20 هزار سوال و شبهه در مناظرات امام (ع)
مناظرات امام رضا (ع) با اندیشمندان از ادیان و مذاهب مختلف یکی از عوامل اصلی شهرت علمی ایشان است، درباره ویژگی های این مناظرات توضیح دهید.
ایشان مناظرات طولانی با افراد غیرمعتقد به خدا و دانشمندان مسیحی و یهودی و زرتشتی و سایر دانشمندان ادیان داشتند که ویژگی های متعددی در آنها به چشم می خورد و برای اهالی علم در هر زمان درس آموز است. حضرت در مناظرات خود که 20 هزار سوال و شبهه در آنها پاسخ داده شده با استناد به منابع مورد قبول افراد مناظره کننده عمل کرده اند که همین امر زمینه تشرف بسیاری را به اسلام و تشیع حتی از میان کافران فراهم کرده است.
شیوه حضرت یعنی پرسش و پاسخ در قالب منظرات علمی به شیوه سقراطی معروف است و بحث را تا جایی ادامه می دهد که طرف مناظره خود به حقانیت دلائل و استدلالات حضرت اعتراف می کرد که این شیوه بسیار تامل برانگیز است!
زمینه سازی برای طرح نظرات مخالف
امام رضا (ع) از چه تکنیک هایی بهره می گرفتند که اینچنین طرف مناظرات را تسلیم محض می کردند؟
ایشان گاهی مسائل کلامی و گاهی مسائل عینی و خارجی را مدنظر داشتند و نیز آن حضرت غیر از اینکه خود طرف سوال بودند و میدان را برای طرح مسائل و شبهات ایجاد می کردند و اعلام می کردند که اگر مخالفی وجود دارد شبهات را طرح کند و در مقابل پاسخ آن را ارائه می کردند در مناظرات هم درباره مسئال بنیادی و هم روبنایی اندیشه اسلامی نظرات خود را مطرح می کردند. علاوه بر این بر رعایت آداب مناظره توصیه و تاکید کرده و همواره انصاف علمی را مدنظر داشتند.
دیگر وجه تمایز حضرت در مناظرات پرهیز از تجاوز مرز حق و نیز توجه خاص به شعائر اسلامی بود. ایشان به نماز اول وقت حتی در میانه مباحثات و مناظرات اهتمامی خاص داشتند که این درس عملی حضرت در زندگانی امام خمینی (ره) نیز بروز و ظهور داشت آنچنان که امام راحل در میانه مصاحبه در پاریس جمع خبرنگاران را برای نماز جلسه ترک کردند و این تعلیم امام رضا (ع) برای بزرگان ما بوده است.
دیگر تکنیک امام رضا (ع) در مناظرات علمی دامنه دار و اثرگذار ایشان رعایت سطح علمی فکری مخاطب بوده است، آنچنان که در مناظره ای ایشان در پاسخ به این سوال که چگونه امیرمومنان (ع) بهشت را تقسیم می کنند، فرمودند:
هر کس محب حضرت امیر (ع) باشد بهشت بر او واجب شده و هر کس نسبت به آن حضرت بغض داشته باشد، جایگاهش جهنم است و این تعبیر اصلی جمله مذکور است.
یکی دیگر از راهبردهای امام رضا (ع) در مناظرات علمی روشنگری نسبت به عوام فریبی های مامون، خلیفه عباسی بود.
رعایت شان شیوه در برخورد با فرق انحرافی
دوران امامت امام رضا (ع) مقارن است با اوج بروز فرق انحرافی، شیوه حضرت در مواجهه و برخورد با این فرق چگونه بوده است؟
حضرت در عین آن که صریح و قاطع بطلان فرق انحرافی را بیان می کردند از اینکه گفت وگوها موجب اختلاف و افتراق میان ولایتمداران شود نیز پرهیز می کردند و مباحث را به گونه ای بیان می کردند که دشمن امکان سوء استفاده نداشته باشد. از این رو رعایت احترام همه منظره کنندگان را داشتند و در عین بحث های متقن و موثق از هر گونه اهانت و برخورد دور از شان شیعه دوری می جستند. حتی اسباب پذیرایی را برای مخالفان و معاندان فراهم می کردند تا بغضی ایجاد نشود. با این شیوه حقانیت دین و مکتب را نشان داده و از سوی دیگر با اهالی فرق و مذاهب برخوردی توام با کرامت داشتند.
راهبرد اصلی امام رضا (ع) در حفظ آموزه های دین و مذهب در مقابله با جریان های وارداتی و فرق انحرافی چگونه بود؟
یکی شیوه مناظره بود با بزرگان ادیان و فرق که از این طریق حقانیت اسلام را ثابت کرده و با تهاجم فرهنگی مقابله می کردند.
علاوه بر این با تربیت شاگردان ممتاز و راه اندازی نهضت تدوین آثار در مبارزه با مکاتب و فرق انحرافی مواجهه ای جدی داشتند. از این رو بود که شاگردان امام رضا (ع) که شخصیت های ویژه در سطح جامعه بودند به روشنگری پرداخته و با این تهاجم فرهنگی مبارزه می کردند به ویژه در مجالس مناظره که به دلیل برگزاری توسط مامون انعکاس خوبی داشت و این ابزار رسانه ای حضرت در نشر معارف دین و مذهب بود و منبری برای مبارزه با تهاجم فکری محسوب می شد.
باید توجه داشت که یکی از القاب امام هشتم (ع)، رضا است از این رو همه پیروان ادیان و فرق از نوع تعامل ایشان خشنود بودند و در میان موافقان و مخالفان اگر کسی اندکی انصاف علمی داشت از ایشان راضی می شد.
شیوه امام رضا (ع) در برخورد با مخالفان و فرق انحرافی چقدر در شرایط امروز جامعه ما که با بروز عرفان واره ها و اهانت به مقدسات دینی مواجه هستیم، می تواند کاربردی باشد؟
گام اول این است که اصل مناظرات با مخالفان و پیروان ادیان دیگر به کار گرفته باشد و شخصیت پیامبر (ص) را معرفی کند به ویژه با کمک شرق شناسانی که ایشان را شناخته اند چراکه در شرایط کنونی حتی مسیحیان نیز از اقدام موهن آمریکا ابراز انزجار کرده اند.
علاوه بر این، با نمایش شیوه مناظرات حضرت (ع) می توان نشان داد که یکی از فرزندان پیامبر اکرم (ص) چگونه در مواجهه با فرق و ادیان چگونه منطق را در مناظره رعایت کرده و استدلال عقلی را بکار بسته است و در واقع رفتار پروش یافتگان مکتب پیامبر رحمت را به جهانیان معرفی می کند. باید توجه داشت که کار کردن بر این مناظرات و معرفی سیره امام رضا (ع) در تعامل با ادیان راهگشا است.
پایان پیام/
نظر شما