نمد؛ میراثی برگرفته از رنج و زحمت و جلوه‌ای از طبیعت زیبا با نقوش ساده

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ نمد یک زیرانداز سنتی تهیه شده از پشم است و یکی از صنایع دستی کهن و یکی از اصلی‌ترین و جزو اولین صنایع دستی بشری است. زمانی که بشر مشاهده کرد پشم رطوبت می‌گیرد و سفت می‌شود، تصمیم به استفاده از آن به عنوان تن پوش و در کنار آن زیرانداز گرفت.

این بافته سنتی به طریقه بافتن انجام نمی‌گیرد، یعنی برای تهیه این بافته الیاف پشمی را با فشار در هم کوبیده و حاصل نهایی آن نمد است و شاید یکی از ابتدایی‌ترین شیوه‌های نساجی که بشر به آن دست یافته همین باشد.

نمد به دلیل فراوانی مواد اولیه آن در زندگی عشایر منطقه جایگاه وﯾﮋه دارد. روال زندگی عشایر بر اساس دامداری است و در کنار آن در زندگی عشایری از نمد به عنوان زیرانداز و کف پوش و تن پوش استفاده می‌کنند.

برای تهیه نمد باید از پشم گوسفند بهاره که الیافش بلند است، استفاده کرد و در کنار آن می‌توان از صابون و زرده تخم مرغ برای بالا بردن کیفیت استفاده کرد. میزان پشم برای هر مترمربع نمد تقریبا با میزان پشم مورد نیاز برای تهیه فرش برابری می‌کند، اما زمان تولید نمد با زمان تولید فرش برابر نیست و همچنین زمان یک روزه تولید نمد بر قیمت آن تاثیر‌گذار بوده و به لحاظ احتساب قیمت بسیار ارزان‌تر از فرش است.

برای اینکه نمد مال بتواند نمد مورد نظر خود را تهیه کند، البته در صورت اینکه نمد به شیوه سنتی تهیه شود، در ابتدای کار پشم‌های رنگی را بر روی یک پارچه کرباس ریخته که پایه و اساس طرح مورد نظر نیز با همان پشم‌های رنگی بر روی پارچه کرباس شکل می‌گیرد.

بعد از اینکه نقش دلخواه شکل گرفت، پشم حلاجی شده را بر روی سطح پشم رنگی می‌ریزند و پارچه را می‌پیچند و بعد از طی این مراحل نمد مال کار را با ریختن آب جوش و فشردن آن به شیوه‌ای مدام همراه با کوبیدن آن با دست و پا ادامه می‌دهد و بعد از گذشت مدتی با زمان 5 تا 6 ساعت نمد حاصل می‌شود.

مستندات مکتوب از تاریخچه نمدمالی در دسترس نیست
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار شبستان در بیرجند گفت: در زمینه تاریخچه نمدمالی در مناطق متاسفانه مستندات مکتوب چندانی در دسترس نیست ولی با بررسی سفرنامه ها و کتب موجود در خصوص تاریخ و فرهنگ منطقه می توان رد پای کمرنگی از این حرفه را دنبال کرد.

امیر انوری مقدم ادامه داد: در بیرجند (در یک سده قبل) بازاری به نام کلاه مال ها وجود داشته است که در این بازار همیشه صدها کلاه نمدی به شکل های مختلف و به الوان گوناگون (سیاه، سفید، قهموه ای و خاکستری) قالب زده در آفتاب قرار می گرفته تا خشک شود.

وی اظهار داشت: نگاه به اقلام مهریه در اسناد به جای مانده از عصر قاجار نیز گواهی بر قدمت نمدمالی در منطقه در کنار مشاغل و حرف صنایع دستی دیگر مانند قالیبافی، نمدمالی، جاجیم بافی، گلیم بافی، ظروف مسی و چدنی (که با قید عمل بیرجند در مهرنامه ها آمده) رواج داشته است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: بررسی ها نشان می دهد نمد یا نمد سفید عمل بیرجند یکی از اقلام جهیزیه محسوب می شده است البته فراوانی پشم در منطقه و اشتغال درصد بالای از مردم به دامداری، وجود استادکاران کهنسال و خانواده هایی که از نسل اندر نسل نمد مال بوده اند را نیز می توان از دیگر دلایل قدمت این حرفه در منطقه خراسان جنوبی دانست.

وی با اشاره به اینکه نمدمالی فرایندی است گروهی و تولید نمد با همکاری اعضاء یک گروه 3 تا 5 نفره تولید می شود، افزود: در حال حاضر در گروه های نمدمالی، در شهرستان های سربیشه و سرایان در صورت تقاضا و بر حسب مورد سفارش فعالیت دارند.

سربیشه و سرایان؛ پیشتاز در تولید نمد در خراسان جنوبی
انوری مقدم شهرستان های بیرجند، سربیشه (روستای سلم آباد) و سرایان را پیشتاز در امر تولید نمد در استان ذکر کرد و گفت: نمد مالی و ساخت محصولات نمدی از این جهت که جزء هنرهای بومی استان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

وی با بیان اینکه نمدمالی رشته ای خاص بوده و نمونه تولیدات آن در این استان نیز صرفا جهت کاربری های ویژه تولید می شود، افزود: نمد استان بیشتر به عنوان لباس چوپان (کپنک) مورد استفاده قرار می گرفته و در حال حاضر نیز به همان شیوه و به صورت فصلی و بنابر تقاضا تولید می شود.

این مقام مسئول یادآور شد: اجرای طرح های پژوهشی و تشکیل پرونده های ثبت میراث ناملموس، ارائه برنامه های ترویجی از طریق سیمای محلی، تجلیل از پیشکسوتان، فراهم آوردن حضور رایگان هنرمندان این رشته در نمایشگاه های داخل و خارج از استان جهت اجرای تولید زنده، اجرای طرح ها و مشوق های حمایتی مخصوص صنعتگران صنایع دستی از قبیل بیمه، تسهیلات قرض الحسنه، یارانه های سوختی و معافیت های مالیاتی، راه اندازی کارگاه های ورکشاپ در ایام و مناسبت های مختلف سال، نمادین ساختن هنرهای بومی در موزه های سطح استان برای بازدید عموم، تهیه پرونده کمک مستمری ویژه هنرمندان پیشکسوت و معمر بخشی از اقدامات معاونت هنرهای سنتی و صنایع دستی به منظور حفظ و احیاء صنایع دستی بومی در حال فراموشی است.

انوری مقدم خاطرنشان کرد: پرونده نمدمالی استان به عنوان میراث ناملموس به شماره 212 به ثبت ملی رسیده است.

رونق نمد مالی سربیشه نیازمند عزم جدی مسئولان
علی حسینی، هنرمند پیشکسوت نمدمالی در روستای دهسلم شهرستان سربیشه با اشاره به اینکه متولد 1320 است و از 15 سالگی کار نمدمالی را آغاز کرده است، می گوید: این روزها استقبال مردم از نمد کم شده است به همین دلیل دیگر تولیدات من هم کم شده است.

وی با تاکید بر اینکه 56 سال است که در حرفه نمدمالی فعالیت کرده ام، افزود: حالا دیگر مثل گذشته قدرت و توان برای نمدمالی ندارم ولی با همین حال اگر کسی به عنوان شاگرد و کمک کار با من همراه شود، تلاش می کنم مثل گذشته رونق خود را باز یابد.

وی با اشاره به اینکه تاکنون بیمه نبوده ام و تنها 8 سال است که از بیمه کشاورزی پرداخت می کنم، گفت: با توجه به اینکه 71 سن سال دارم دیگر نمی شود از خدمات بازنشستگی استفاده کنم.

وی افزود: در سال گذشته در روز جهانی صنایع دستی از سوی رئیس جمهور به عنوان هنرمند برگزیده استان مورد تقدیر قرار گرفته است.

علی حسینی ادامه داد: از ابتدای امسال تاکنون 12 نمد درست کرده ام و تعداد کمی هم در آستانه تمام شدن است.

وی با بیان اینکه در سال های اخیر تعدادی سفارش های نمد برای درمان دیسک کمر است، گفت: در روزهای بلند سال یک نمد 1*2 را در طول یک روز می توانم درست کنم و اگر اندازه نمد بزرگتر باشد با کمک یک یا 2 نفر دیگر می شود آن را در همین مدت زمانی تمام کرد.

وی با اشاره به اینکه در سال های اخیر به دامداری و کشاورزی نیز فعالیت کرده ام، خاطرنشان کرد: بر روی یک زمین وقفی مشغول کشاورزی هستم و تعدادی دام نیز دارم که به دلیل خشکسالی و کمبود علوفه مجبور به فروش تعدادی از آنها شده ام.

وی تاکید کرد: در صورتی که مسئولان برای من یک دستگاه نمدمالی به صورت اقساط تهیه کنند می توانم همچون گذشته نمدمالی را رونق بخشم چرا که در زمینه تهیه مصالح هیچ مشکلی ندارم.

پایان پیام/