خبرگزاری شبستان: در اصطلاح سیاسی ، هنگامی واژه انقلاب به کار می رود که همه توده های یک ملت در براندازی نظام حاکم شرکت کرده و نظام دیگری را جایگزین نمایند. گفت و گوی ما با دکتر عبداله امیدی فرد در رابطه با آثار نهضت کربلا و تفاوت های قیام، انقلاب و نهضت را می خوانید.
چه تفاوت هایی بین مفاهیم قیام، انقلاب و نهضت وجود دارد؟
در واقعه کربلا قطعا مشارکت همه اقشار جامعه اسلامی در تمامی شهرهای سرزمین پهناور اسلام محقق نشده و حکومت اموی هم ساقط نگشته است. واژه قیام نیز وقتی به کار می رود که حداقل توده های وسیعی نقش فعال داشته باشند هر چند به هدف خود که دگرگونی ساختار حکومت است نائل نشوند اما در نهضت ، نه مشارکت جمیع توده ها لازم است و نه لزوما دستیابی به تمامی اهداف مورد نظر و لذا به نظر اینجانب از واقعه دلخراش کربلا به (نهضت حسینی )یاد کنیم مناسبتر است .
ثمرات و نتایج نهضت امام حسین چیست؟
(آثار و نتایج) را در سه بخش می توان بررسی کرد؛ بخش اول : آثار قیام امام حسین برای شیعیان : 1- استحکام هویت شیعیان : هرچند تشخص شیعه به عنوان یک مذهب از زمان رسول خدا شکل گرفت بدون تردید نهضت کربلا به نهادی شدن دین در میان اجتماع شیعیان منجر شد و الگوها و قواعد مورد نظر اسلام را با همین نهضت در میان شیعیان زنده کرد و در نهایت تبعات مختلف آن، زنده نگه داشتن یاد عاشورا و نهضت حسینی و عزاداری ها و... به طور کلی، نهاد دین را از آن روز تا امروز نیرومند و مستحکم ساخته است.
2- همبستگی اجتماعی: روز عاشورا و قیام حسینی در کربلا برای شیعیان امری اعتقادی شده و مقدس و مهم است واین مسئله به همبستگی اجتماعی میان شیعیان کمک وافری کرده است. اکثر قاطع شیعیان با هر زبان در هر زمان و در هر مکانی گرچه ممکن است ملیت، زبان و فرهنگ های متفاوتی داشته باشند اما عاشورا و حسین (ع) را مقدس و مهم می شمارند و عزاداری ها و حسینیه و تکیه ها و وعظ و خطابه ها و مداحی ها و... همگی به بخشی از مذهب شیعیان مبدل شده است.
3-الهام بخشیدن به قیام‌های شیعه: ایجاد روح وحدت و همبستگی در میان مسلمانان و نفوذ مکتب تشیع در دل‌های آنان، از مهمترین پیامدهای عاشورا بود. استاد حسن ابراهیم حسن می‌نویسد: کشته شدن امام حسین ـ علیه السّلام ـ در تهییج شیعیان و وحدت بخشیدن به آنها تأثیر بسیاری داشت. قبل از این رخداد، شیعیان پراکنده بودند. زیرا شیعه‌گری یک نظریه ی سیاسی بود که در دل پیروان خود نفوذ نکرده بود و هنگامی که حسین ـ علیه السّلام ـ کشته شد، شیعه‌گری با خون آمیخته گشت و در اعماق قلوب شیعیان نفوذ کرد و عقیده ی راسخ آنان شد.
قیام عاشورا در حقیقت مشعل فروزانی برای شیعیان و سرمشقی برای قیام‌های علویان بود. علامه مقرّم می‌گوید: یکی از نتایج قیام سیدالشهداء ـ علیه السّلام ـ این بود که بر علویان تأثیر بزرگی گذاشت. پس از حادثه ی کربلا، هر یک از فرزندان علی ـ علیه السّلام ـ که می‌خواستند قیام کنند، از جهاد امام حسین ـ علیه السّلام ـ سرمشق می‌‌گرفتند.(2) این قیام توانست نیروهای پراکنده شیعه را متّحد سازد و زمینه ی همبستگی سیاسی و تشکّل و سازمان دهی آنان را فراهم نماید. خربوطی دانشمند بزرگ اسلام معتقد است: شهادت امام حسین ـ علیه السّلام ـ بزرگترین حادثه ی تاریخی بود، که منجر به تشکّل و تبلور شیعیان گردید، و سبب شد که شیعه به عنوان یک سازمان قوی با مبادی و مکتبی سیاسی و دینی مستقل، در صحنه اجتماع اسلام آن روز جلوه کند.
4- تمایز اسلام راستین و اسلام دروغین : زنده ماندن اسلام اصیل برای همیشه ی تاریخ ،مهمترین اثر قیام عاشورا بود. علامه شهید سید حسن شیرازی می‌گوید: امام حسین ـ علیه السّلام ـ با شهادت خود توانست، حساب این خلافت انحرافی را از اسلام جدا کند و پرده از روی واقعیت عنصر اموی بردارد که مردم متوجّه شوند خلافت بنی‌امیه یک حکومت جاهلی است که لباس اسلام بر تن پوشیده است. بدین ترتیب مردم دریافتند که حکومت اموی، یک سلطنت ظالمانه است که هیچ ربطی به اسلام ندارد ... بر اثر قیام امام حسین ـ علیه السّلام ـ ماهیت حقیقی تمام خلفای پس از حضرت، بلکه پیش از حضرت هم کشف شد و لذا خلفای دیگر از امویان و عباسیان و عثمانیان نتوانستند کارهای نامشروع خود را به نام اسلام انجام دهند.
5- عظمت یافتن مکتب تشیع: این قیام خونین نه تنها مورد اعجاب و تحسین مورّخان اسلام واقع گردید، بلکه مستشرقان و بعضی اسلام شناسان اجنبی نیز آن را حرکتی عظیم و تحسین برانگیز دانستند. پرفسور براون می‌گوید: ... گروه شیعه به قدر کافی هیجان و از خودگذشتگی نداشتند. امّا پس از رخداد عاشورا کار دگرگون شد، عواطف سست‌ترین مردم به هیجان درآمد، چنانکه نسبت به رنج و خطر و حتّی مرگ، بی‌اعتنا شوند.
6- تزلزل دولت اموی: علامه مجلسی می‌فرماید: «اگر خوب تأمل کنی، درخواهی یافت که حسین ـ علیه السّلام ـ خود را فدای دین جدّش کرد و ارکان حکومت اموی متزلزل نشده مگر پس از عاشورا»(8) زیرا پس از فاجعه ی عاشورا و انعکاس اخبار آن در مراکز مهم اسلامی، مردم از حکومت بنی‌امیه روگردان شدند. در شام و دمشق که حدود نیم قرن تحت تأثیر تبلیغات معاویه بود مردم دیدگاهی دگرگون نسبت به خاندان پیامبر داشتند و حتّی برای ورود اسرای اهل بیت و سرهای شهداء به دمشق، شهر را آذین بندی کرده بودند و این پیروزی را به همدیگر تبریک می‌گفتند. امّا پس از نطق افشاگرانه ی امام سجاد ـ علیه السّلام ـ و حوادثی که در آنجا پیش آمد وضع به حدّی دگرگون شد که حتّی یزید خود را از جنایاتی که نسبت به امام حسین ـ علیه السّلام ـ و اهل بیت کرده بود تبرئه می‌کرد وگناه آن را به گردن دیگران می‌انداخت. به موجب روایتی که طبری آورده، یزید در آغاز از شهادت امام حسین ـ علیه السّلام ـ خوشحال گشت ولی با پایدار شدن نتیجه و اثر آن نادم شد.(9) چیزی نگذشت که هیئت حاکمه اموی از خواب و خیال به درآمد و پس از ارزیابی نتایج حاصل شده به اشتباه فاحش خود پی برد.
قیام حسین برای جهان اسلام و برای زندگی امروز چه آثاری دارد؟
1- بقای دین اسلام : جامعه مطلوب اسلامی و جامعه ای که نبی اسلام (ص) در پی آن بودند، دارای ساختار، شرایط و ویژگی های خاصی است. در این جامعه، نهاد مذهب و دین، استحکام و گستره فراوانی دارد؛ روابط اجتماعی بر اساس احکام دینی تبیین می شود، قواعد و اوامر و نواهی خاصی غیر از حوزه خصوصی در عرصه عمومی نیز جاری است؛ حق محوری و آزادی های عمومی و عدالت محوری و. ونظارت همگانی.. در این جامعه پذیرفته و مطلوب است، بعد از پیامبر انحرافات سیاسی و فسادهای مالی جامعه اسلامی را از مسیر مستقیم خویش و ایده آل ها دور کرد. در این میان اولا حضور امیرالمومنین و اقدامات و سخنرانی ها و مبارزات سیاسی او و ثانیا حکومت 5 ساله آن حضرت، مسیر اساسی و صراط جاودان اسلامی را به مسلمانان سراسر تاریخ نشان داد. اما بعد از آن ، معاویه و آثار و اعمالش باز به دین ضربه زد تا جایی که لعن به علی (ع) از واجبات دین شمرده می شد و احکام و مناسک دینی به آشکاری زیر پا نهاده شده، از نقل احادیث جلوگیری شده و روایات جعلی فراوان شد.و از دین جز امری قشری و ظاهری چیزی باقی نماند. امام حسن و امام حسین به عنوان رهبر دینی، در مقابل معاویه بارها موضع گیری کردند و به مقابله ایستادند. لیکن خلافت یزید، انحرافی جبران ناپذیر بود. یزید بن معاویه اگر بدون مخالف و هر گونه درگیری، حکومت را به دست می گرفت، بی شک امروز هیچ چیز از اسلام باقی نمی ماند. در آن هنگام که یزید خلافت را از پدرش به ارث برده بود و نخبگان جامعه نیز با تطمیع و تهدید هر یک به طریقی، در مقابلش سکوت کرده بودند یا در میان مردم بر خلافت یزید صحه گذاشتند، قیام حسین بن علی(ع) برای مقابله با این انحراف بزرگ در جامعه اسلامی به روشنی تبیین پذیر است. امام حسین آشکارا با این انحراف به مبارزه برخاست و قیام جاودانش کمک فراوانی به حفظ و بقای اسلام کرده است.-
2- زنده کردن سنت امربه معروف و نهی از منکر: یکی از مهمترین عناصری که در بحث علل قیام حسینی مطرح می شود احیای امر به معروف و نهی از منکر و عمل به آن می باشد . البته امر به معروف و نهی از منکر از جمله واجباتی است که ریشه در آموزه های قرآنی داشته و جزء ضروریات دین می باشد که انکار آن توسط هر مسلمانی باعث خروج او از دایره مسلمانی می گردد . اما متاسفانه این واجب بزرگ پس از پیامبر اسلام و در اثر دسیسه های دشمنان به ظاهر مسلمان اسلام همچون بنی امیه ، با تحریف معنایی و کارکردی مواجه شد و از شان و جایگاه رفیع خود تنزل نمود به گونه ای که معروف و منکری که مورد توجه بوده و به آن امر و یا از آن نهی می شد در حد برخی احکام فردی و جزئی محدود شده بود و از بسیاری از معروفات و منکرات عملا چشم پوشی شده بود . اما هنری که امام حسین (ع) در رابطه با عنصر امر به معروف و نهی از منکر انجام دادند عبارت بود از ارتقای جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از یک واجب صرفا فردی به یک واجب اجتماعی به گونه ای که این واجب بزرگ هم انگیزه ای برای قیام ابی عبدالله الحسین ع شد و هم اینکه با قیام امام حسین ع ارزش آن ارتقا یافت .
امام حسین هنگام خروج و قیام به وضوح هدف خویش را اصلاحات برشمرده است؛ آن امام در این زمینه فرموده است: «همانا من برای تجاوز و طغیان و خودداری از قبول حق و ایجاد ستم خروج نکردم، بلکه برای اصلاح امت جدم محمد (ص) می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و سیره و روش جدم پیامبر و پدرم علی (ع) را اجرا کنم
امام حسین با نهضت فراگیرش گامی بلند در اصلاح وضع موجود آن روز برداشت و به زنده نگه داشتن این فریضه سیاسی و اجتماعی و دینی پرداخت. بنابر کلام خود امام و آثار و تبعات این نهضت، در این مسئله شکی نیست که علت اصلی واقعه عاشورا، اصلاح و امر به معروف و نهی از منکر است. دورویی ها، خیانت ها، چاپلوسی و دورغ، وارونه جلوه دادن دین، حکام فاسق و نالایق، نخبگان ساکت و خموش و منحرف و رواج ظلم و فساد و... آن قدر در جامعه اسلامی بروز و ظهور یافته بود که نیاز بود یک نخبه و چه بهتر که از خاندان نبی اکرم باشد، ایثار کند و با قیام خود و به تبع آن روشنگری های اسرا وظیفه اصلاحی خود را انجام دهد. و برای آزادیخواهی، مبارزه با ظلم و اجرای عدالت یک تنه قیام کند و به شهادت برسد.
3- مقابله با حا کمان ستمگر: بی شک یکی از اهداف سیاسی و اجتماعی نهضت امام حسین،مبارزه و مقابله با حاکم ظالم بوده است. در پی انحرافات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و ارزشی درجامعه اسلامی، امام در پی آن بود حکومتی صالحانه و عادلانه تشکیل دهد. از همین رو بود که هنگام خروج از مکه به سمت کوفه که نامه های فراوانی به عنوان بیعت دریافت کرده بود. حرکت کرد اباعبدالله به این نامه ها اکتفا نکرد، نماینده ای به کوفه اعزام نمود تا از بیعت مردم مطمئن شود و بعد از نامه مسلم بن عقیل مبتنی بر حمایت همه جانبه کوفیان، به سمت کوفه حرکت کرد. بر همین اساس بود که وقتی لشکر کوفه راه را به امام و یارانش بست، آن حضرت فرمود: من به دعوت شما آمدم اما اگر به عهدتان پایبند نیستید، بر می گردم.. این مسئله نیز بیشتر ناشی از حکومت ظالم و سلطان جائر بود که خود حضرت نیز به این مسئله اشاره کرده است.... ایشان تصریح کرده اند که به خدا قسم اگر هیچ ماوا و پناهگاهی پیدا نکنم با یزید بیعت نمی کنم.در ابتدای قیام خویش نیز فرموده اند کسی که سلطان جائری را ببیند که به بندگان خدا با گناه و ظلم حکومت می کند و حرام خدا را حلال می کند، لازم است علیه او قیام کند. لذا مقابله با ظلم و ستم یزید و در نتیجه آن تشکیل حکومت از اهداف امام بود.
4- احیای نهاد دین : نهضت امام حسین (ع)به نهادینه شدن دین اسلام کمک فراوانی کرد چرا که با وجود انحرافات و کاستی ها، فساد و تبعیض و حکام نالایق و انبیای کذاب نوظهور، منع احادیث واقعی و کتابت احادیث جعلی و کم و زیاد کردن مناسک و احکام و اوامر و نواهی دینی، اسلام نوپا به مشکلات هویتی و ساختاری فراوانی روبرو بود. گرچه علل دیگری نیز در ثبات و نهادینه شدن دین در طول تاریخ نقش داشته است، اما نهضت حسینی نه فقط در میان شیعیان که در میان فرقه های مختلف به احیای دین کمک فراوانی کرد.
نهضت امام حسین چه تاثیراتی بر اعتقادات و رفتار جامعه اسلامی داشت؟
نهضت امام حسین تاثیرهای گوناگون بر اعتقادات و رفتار جامعه اسلامی بعد از واقعه کربلا داشته که می توان به اهم آنها در ذیل اشاره نمود: الف:قطع نفوذ دینى بنى امیه بر افکار مردم ، ب:احساس گناه و شرمسارى در جامعه،بخاطریارى نکردن حق و کوتاهى دراداى تکلیف، ج:فرو ریختن ترسها و رعبها از اقدام و قیام بر ضد ستم، د:رسوایى یزیدیان و حزب حاکم اموى، ه: بیدارى روح مبارزه در مردم، و: تقویت و رشدانگیزههاى مبارزاتى انقلابیون، ح: پدید آمدن انقلابهاى متعدد با الهام از حماسه کربلا ، ط: شناخت اهل بیت بعنوان نمونههاى پیشوایى امت، ی:الهام بخشى عاشورا به همه نهضتهاى رهایى بخش و حرکتهاى انقلابى تاریخ،
آیا قیام امام حسین آثاری فراتر از تاثیر گذاری بر مسلمانان داشت ؟ و باعث شد تغییراتی در سطح جهانی اتفاق بیفتد؟
• 1- مقابله با ظلم به عنوان یک ارزش، مقابله با ظلم و ظالم هماره در تعالیم انبیا و مصلحان اجتماعی حضور روشن داشته است. این حضور به شکل های مختلف بروز و ظهور داشته است و در طول تاریخ به عنوان یک اصل و اساس دینی و الهی پذیرفته شده است. یکی از کارکردهای اجتماعی مهم قیام اباعبدالله در نهضت جاودانش، شکل تازه دادن به این مسئله و ارزشمند کردن آن است. آن حضرت در مظلومیتی بسیار تکان دهنده با خانواده خود و حتی فرزندان خردسال خویش، مبارزه با ظلم و فساد را به عنوان اصلی اساسی پیش روی قرار داد. اولین فساد و انحراف یزید را جور و ستم او عنوان کرد و مقابله با سلطان جائر را وظیفه هر انسانی برشمرد؛ آشکارا ندای هیهات منا الذله سرداد و به مقابله با ظلم پرداخت. درکل،اگر بخواهیم ارزش اجتماعی را بشناسیم باید اذعان کنیم که ارزش به عنوان اعتقادات و اهداف مشترک یک جامعه ، نمایانگر عقاید اصولی ای هست که از نظر فردی و اجتماعی برتر شمرده شده و داوری خوب و بد را برای انسان در حیطه اجتماع و حتی حوزه خصوصی میسر می سازد. از این منظر تبدیل مسئله مقابله با ظلم و ظالم به عنوان یک ارزش،که از کارکردهای قیام حسینی است، دارای اهمیت فراوان می باشد. آن هنگام که برای یک جامعه مقابله با ظلم و حاکم ظالم تبدیل به ارزش و حتی امری قدسی گردد، این برای آن جمع، تبعات و آثار مطلوب فراوانی دارد و بی شک به رشد و کمال مادی و معنوی آن مدد می رسد.
پایان پیام/
نظر شما