عظمت روح آدمی در گروی ایجاد اعتدال میان یاس و امید است

به گزارش خبرنگار شبستان،  برنامه معرفت، کاری از گروه معارف و اندیشه دینی شبکه چهار سیما جمعه، 10 آذرماه به روی آنتن رفت.
برنامه هفته جاری با قرائت بخش دیگری از ابیات شیخ اجل سعدی شیرازی، به شرح ذیل آغاز شد:
گفتم از آسیب عشق روی به عالم نهم                   عرصه عالم گرفت حسن جهان گیر او
با همه تدبیر خویش ما سپر انداختیم                      روی به دیوار صبر چشم به تقدیر او
چاره مغلوب نیست جز سپر انداختن                       چون نتواند که سر درکشد از تیر او
کشته معشوق را درد نباشد که خلق                     زنده به جانند و ما زنده به تأثیر او
او به فغان آمدست زین همه تعجیل ما                   ای عجب و ما به جان زین همه تأخیر او
در همه گیتی نگاه کردم و بازآمدم                         صورت کس خوب نیست پیش تصاویر او
سعدی شیرین زبان این همه شور از کجا               شاهد ما آیتیست وین همه تفسیر او
آتشی از سوز عشق در دل داوود بود                     تا به فلک می‌رسد بانگ مزامیر او

بر اساس این گزارش، غلامحسین ابراهیمی دینانی، استاد بازنشسته دانشگاه تهران، در تفسیر ابیات یاد شده اظهار کرد: سعدی، انسان را شگفت زده می کند و نکات فراوانی در این غزل نهفته است از جمله اشاره شیخ اجل به این موضوع که "همه زنده به جان اند و من زنده به تاثیر او"، نکته بعد اشاره سعدی به حضرت داوود و مزمار او، و سومین مورد جالب توجه گریز سعدی به "آیت" است.
وی ادامه داد: سعدی هنرمندی واقعی است، در اینجا باید توجه کنیم که انواع هنر اهمیت دارد چراکه در حال حاضر با هنرهای گوناگونی در حوزه های مختلف مواجهیم اما حقیقت آن است که هیچ هنری به اندازه سخن هنر نیست، و سعدی هنرمند "سخن" است.

دینانی با طرح این پرسش که هنر بیان واقعیت است یا تجلی روح؟ ادامه داد: به شخصه توصیف دوم را ترجیح می دهم یعنی تجلی روح را؛ سعدی نیز در سخن خود روح را متجلی می کند، و همان طور که پیش تر نیز گفتم روح آدمی بین یخ و آتش است، گاهی چنان منجمد می شود گویی زمهریر است و پاره ای از اوقات چنان شعله می کشد که گویی تنور است.

 وی ابراز کرد: انسان به راستی می تواند به هر دو صورت باشد اما حقیقت آن است که هم یخ خطرناک است و هم آتش و باید راهی میان یخ و آتش یافت و این دقیقا همان اعتدالی است که سعدی به دنبال بیان آن است. 

این محقق تصریح کرد: عظمت آدمی در آن است که میان یاس و امید قرار گیرد و سعدی می خواهد در سخن خود میان امید بی قید و شرط که تبدیل به هوس می شود و همچنین یاس مطلق، اعتدال برقرار سازد به نحوی که در یکی از ابیات خود چنین سروده و دو حس یاد شده را نیز توصیف کرده است:
آمدی وه که چه مشتاق و پریشان بودم                 تا برفتی ز برم صورت بی‌جان بودم

دینانی با اشاره به ابیات قرائت شده در بخش نخست برنامه عنوان کرد: مکاتب متعدد اخلاقی داریم اما هیچ مکتب اخلاقی مانند سعدی نیست، شیخ اجل می گوید: زنده به جانند و ما زنده به تأثیر او، اما کدام موجودات زنده؟ نبات جان دارد، زنده است و ریشه اش را بزنند می خشکد، حیوانان جان دارند اما جان نبات و حیوان فرق دارد، شریان انسان را بزنند، می میرد، اما این حیات حیوانی اوست که در این مرحله خواهد مرد و سعدی می گوید: به تاثیر دوست زنده ام، یعنی اگر حیات حیوانی داشته باشم ولی تاثیر او نباشد با مرده فرقی ندارم و بالعکس.
استاد بازنشسته دانشگاه تهران بیان کرد: آدمی که به معشوق زنده است، همیشه جاودان می ماند حالا او را بکش، او درد نمی کشد، چون حیات اش حیوانی نیست، وقتی سیم حیات انسان به حق وصل است، درد نمی کشد و نفخه حق دم به دم بر او جاری است.

در ادامه اسماعیل منصوری لاریجانی" مجری این برنامه گفت: البته سعدی در جایی نیز می گوید:

گر کسی وصف او ز من پرسد             بیدل از بی نشان چگوید باز
عاشقان کشتگان معشوقند                بر نیاید ز کشتگان آواز

دینانی در رابطه با این ابیات گفت: عاشق حقیقی جنجال و سر و صدا و تبلیغات ندارد، کشته راه دوست است و اصلا انتظاری ندارد که دیگران او را بشناسند و از او بدانند یا ندانند. 

وی تاکید کرد: اتصال واقعی را نباید در عالم طبیعت جستجو کرد که این امر در عالم معرفت محقق می شود و در زیارت امام حسین (ع) نیز مصداق آن را می بینیم: "ثار الله"، اما مقصود از ثارالله چیست؟ آیا ثارالله یعنی خون خدا؟ یعنی خدا خون دارد؟

دینانی اظهار کرد: من به شخصه می گویم حقیقت است نه مجاز، امام حسین (ع) ولی مطلق خداست و اتصال به حق دارد حال اگر می گویند ثار الله مجاز است، پس زمانی که به حضرت امیر (ع) می گوییم که یدالله، عین الله و ... تکلیف کدام است؟ پس فرقی ندارد. 

این استاد فلسفه خاطر نشان کرد: سعدی می گوید: "شاهد ما آیتی است وین همه تفسیر او"، مقصود از آیت و این سخن آن است که همه شور و غوغا و ولوله در این جهان در همین سخن سعدی نهفته است، شاهد در این مصراع یعنی معشوق و آیت به معنای نشانه، پس در واقع همه عالم تفسیر این آیت است که سعدی هم به آن اشاره کرده است و این آیت، آیت حق است.
کسی که اهل معرفت است همه چیز براش آیت حق می شود، مانند امام حسین(ع).

پایان پیام/