علی خوشتراش، پژوهشگر و اسطوره شناس با تاکید بر گردآوری آیین های محرم در یک فرهنگ جامع به خبرنگار شبستان گفت: یک مشکل اساسی در رویارویی با خود مساله محرم به لحاظ تاریخی اتفاق افتاده است، می ببینیم این واقعه از حالت تاریخی صرف بیرون می شود و واقعه عاشورا نماد رویارویی خیر و شر می شود، یعنی امام حسین (ع) خیر مطلق و یزید شر مطلق است. اولین بار آل بویه در بغداد مراسم عزاداری برای امام حسین(ع) را برپا کرد و بعد از آن با گسترش شیعه گری در ایران مراسم عاشورا به عنوان پیش قراول حرکت شیعی جا با باز می کند. برپایی مراسم عاشورا یکی از پیش قراول های رفتارهای فرهنگی شیعیان در طول قرون است.
این پژوهشگر همچنین خاطر نشان کرد: یکی از مشکلاتی که مطالعه در زمینه برپایی مراسم عاشورا را سخت می کند این است که هنوز بعد از گذشت این همه سال، گفته می شود برگزاری مراسم عاشورا در دوران صفویه رشد کرد اما قاجارها شیعه تر از صفویه بودند.
این اسطوره شناس اذعان کرد: متاسفانه تا به امروز هیچ کسی اقدام نکرد که یک آیینی را به نام فرهنگ محرم و عاشورا کتاب کند و جای این اقدام واقعا خالی است. باید بیرون از هر نگاه ایدئولوژیکی با نگاه فرهنگی و بومی به این موضوع پرداخت چرا که هر استانی و اقلیمی با نگاه بومی خودشان به عاشورا می پردازد و جای بسی تاسف است که برای ثبت ملی عاشورا تاکنون اقدامی نشده است. موضوع امام حسن (ع) و عاشورا در کشورهای افغانستان هندوستان، لبنان که جمعیت شیعی دارد نیز هست و این موضوع از یک مقوله ملی خارج شده اما بین المللی نیست ولی در مرزهای دیگر هم وجود دارد به همین خاطر جای این کار خالی است که باید محرم فرهنگ نویسی شود.
وی افزود: در هر روستایی،شهرستانی و استانی مردم مراسم های می گیرند، مثلا تعزیه می گیرند. آنجایی که باید برای محرم هزینه می شد، نشده است. می گویند درباره تعزیه چیزی نمی دانند. همیشه تطبیق را با مطالعه تاریخی مقایسه کرده اند. متاسفانه این تطبیق ها جایگزین نظریه های تاریخی شدند که محلی از اعراب ندارند. در آیین های کشوری مشابهت هایی را در یک کشور دیگر می بینید این دلیل ندارد که در کشور دیگر هم باشد در واقع تطبیق برای شناخت دو عنصر است به همین خاطر به تاریخ رجوع می کنیم.
خوشتراش با اشاره به سابقه اجرای تعزیه در کشور اظهار کرد: اولین بار در دوران زندیه نامی از اجرای تعزیه برده می شود، پس انتصاب تعزیه به دوران صفویه چندان صحیح نیست اما تعزیه به صورت مستند در دوران قاجاریه و در زمان فتحعلی شاه شکل پیدا می کند و به عنوان یک نمایش آیینی در تهران و دیگر شهرها رواج پیدا می کند. تعزیه در دوران ناصری به اوج خودش می رسد که آن هم دلیل دارد. زمانی که ناصرالدین شاه به فرنگ می رود آنجا با تماشاخانه یا تئاتر مواجهه می شود که در آنجا نمایش های تراژیک اجرا می کردند. به همین خاطر تصمیم می گیرد نمایش را در ایران رواج دهد و دست به کاری می زند که از نظر ملی و ایرانی بودن کاری شاقی بوده است .
وی افزود: ناصر الدین شاه دستور می دهد در تهران تکیه دولت را بنا کنند که در آن تعزیه اجرا شود و از این بعد تعزیه یک الگو نمایش ایرانی می شود و تعزیه به جای تراژدی اروپایی انتخاب می شود و به صحنه نمایش می رود.
این پژوهشگر با اشاره به رونق تعزیه در کشور در دوران قاجار خاطر نشان کرد: بعد از این قضیه در تهران شاهد ساخته شدن تکیه های مختلف هستیم و گفته شده که بیشتر از 400 تکیه در تهران آن زمان وجود داشت و روزانه در آنها در همه ماههای سال تعزیه اجرا می شد و این در قیاس با الان که تهران 15 تماشاخانه بیشتر وجود ندارد، نشان می دهد که تعزیه چه رونقی داشته است.
خوشتراش ورود غیر حرفه ای ها به تعزیه خوانی را از آسیب های وارد شده به تعزیه در دوران پس از قاجار خواند و یادآور شد: بعد از سقوط قاجار و روی کار آمدن پهلوی رضاشاه برگزاری مجالس تعزیه را قدغن کرد و تعزیه خوانان مجبور شدن برای ادامه زندگی به دیگر نقاط کشور سفر کنند تا از حکومت مرکزی دور باشند و بتوانند تعزیه را برگزار کنند و همین امر سبب شد که غیرحرفه ای ها هم وارد بازی تعزیه شوند و نسخه ها و متون تعزیه دچار تغییراتی شود و از کیفیت تعزیه و متون آن کاسته شود.
این پژوهشگر افزود: خوشبختانه در این چند ده سال اخیر تحقیقات جامعی به صورت پراکنده و گاهاً منسجم درباره تعزیه صورت گرفته که در شناسایی آسییب های تعزیه بسیار مفید بوده است.
این نویسنده تاکید کرد: این یک مدعاست که ما باید برای آیین محرم یک فرهنگی داشته باشیم تا همه آیین هایی که درباره محرم و عاشورا در کشور برگزار می شود در آن جمع آوری شوند.
پایان پیام/
نظر شما