علم بندان؛ آغاز شور حسینی در دلها/خراسان جنوبی رخت عزا به تن کرد

خبرگزاری شبستان/ خراسان جنوبی

علم مهم ترین نشانه عزاداری است که قبل از اسلام و اوایل اسلام وجود داشته و در زمان های گذشته از لوازم جنگی به شمار می آمده است.

مورخان ذکر می کنند که امام حسین (ع) نیز علم و پرچم هایی داشته و در زمان مامون در لشکر اسلام علم هایی به نام ˈعلم سیاهˈ متداول بوده که مامون آنها را برانداخته و در زمان سلجوقیان نیز سپهسالاران علمی را به نام ˈتوغˈ داشته اند.

در شهرستان بیرجند علم از دو قسمت پایه و توغ تشکیل شده که پایه های آن از دو تا 20 متر متغییر است و بیشتر آنها دو تا پنج متر است. علم پوشش پارچه ای دارد که به آن پیراهن علم می گویند و به رنگ های سبز، سیاه، سفید و روشن است.

به بالای علم ها توغ وصل است و به زیر توغ دستمال های زیادی متصل می شود که اکثر آنها توسط مردم تهیه می شوند. توغ علم انواع گوناگونی دارد که مشهورترین آن پنچه، قپه، سرتوغ و نخل است.

در بیرجند علم از مهم ترین و اصلی ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام بسیار قایل هستند. مراسم علم بندان یا علم بندو در بیرجند و روستاهای این شهرستان در روزهای مختلف دهه اول محرم از جمله شب یا روز اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم ماه محرم انجام می شود.

علم ها اغلب بانی و علم چی دارند که این شغل بطور موروثی به آنها منتقل شده و در برخی مناطق بانیان، علم ها را در خانه هایشان به اتفاق اقوام خود بسته و برای بقیه مراسم به مسجد و یا محل تجمع مردم می آورند. گروهی هم مراسم علم بندان را در مسجد انجام می دهند و برای این کار روز قبل از مراسم پارچه های علم را می شویند.

روز علم بندان مردم را به وسیله ˈچاووشی خوانیˈ یا اعلام از بلندگو و یا شیپور زدن آگاه می کنند و پس از جمع شدن مردم، بزرگان و سادات محل، لباس، دستمال ها، پارچه ها و توغ علم را می بندند و در حین این کار اسپند دود می کنند و فردی چاووشی می خواند و دیگران صلوات می فرستند.

پس از علم بستن، علم ها را و به قبرستان می برند و دور قبرستان چرخانده و برای اهل قبور فاتحه می خوانند و در برخی روستاها، علم ها را به دور روستا می چرخانند. در گذشته در شهر بیرجند یک روز قبل از محرم، علم ها توسط تعدادی از سادات در خانه بسته می شد و به مسجد عاشورا می آوردند و پس از روضه خوانی علم ها را پای منبر می بردند که در اصطلاح به آن ˈبه تخت بردن علمˈ گفته می شد.

هم اکنون مراسم علم بندان در شهر بیرجند در شب اول ماه محرم در هیات محبان الزهرا (س) و برخی هیئت های دیگر با حضور تعدادی از سادات که به سادات علمدار معروف هستند انجام می گیرد. در این مراسم ابتدا مجلس روضه خوانی در داخل حسینیه هیات برگزار می شود و بعد از آن تعدادی از سادات به همراه علم ها در حالی که چاووشی می خوانند به داخل حسینیه می روند و علم را می بندند و دیگران نوحه خوانی می کنند و پس از بستن علم یکی از سادات آن را برداشته و دور حسینیه می چرخاند و سپس در اطراف علم سینه می زنند که به آن ˈحسنی، حسینیˈ گفته می شود و در پایان علم ها را در جای مخصوص نصب می کنند.

مراسم علم‌ گردانی که همان حمل علم به در منارل مردم است در شهرها اغلب در نیمه نخست و در روستاها در نیمه دوم دهه اول محرم برگزار می ‌شود. در این مراسم علم‌ها را به در خانه برده و برای صاحبخانه فاتحه می‌خوانند و او نیز به علم‌گردان‌ها گندم و پول و خوار و بار می‌دهد. حضور مردم مشتاق در این مراسم و ادای نذورات آنان بیانگر عشق و ارادت خالصانه آنان به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایش است.

در روستای ˈخلیلانˈ به علم بندان ˈعقد علمˈ می گویند و برای بستن علم، مردم روستاهای نزدیک خود را به آن روستا می رسانند. عقد علم در میدان ده و کنار چشمه انجام می شود و در هنگام بستن علم توسط بزرگان روستای خلیلان و روستاهای اطراف، ملای ده متنی را می خواند که عقد علم نام دارد. وی درحین خواندن، وقتی به عبارتی مانند ˈکلیم الله راˈ، ˈخلیل الله راˈ، و ˈرسول الله راˈ، می رسد مردم همه با هم می گویند: ˈیعنی الله راˈ.

در روستای ˈمهموئیˈ نیز ˈعلمˈ را بزرگ ده که سید هم هست می بندد و اگر فصل سیب تازه یا انار باشد، سیب و یا اناری را به علم می بندد و اگر فصل آنها نباشد پارچه ای را به جای سیب و یا انار در داخل یکی از دستمال های علم گره می زنند.

روستای ˈدرخشˈ نیز 12 علم به نام 12 امام معصوم(ع) دارد که هر یک از علم ها یک صاحب و یک ˈعلم چیˈ دارد. صاحبان علم با خویشان خود علم را می بندد و علم چی به همراه آنها علم را به مسجد می آورد. پس از جمع شدن علم ها نوحه خوانده می شود وقتی نوحه خوان مصرع ˈ یک سو علمها بسته شدˈ را می خواند، علم چی ها همه با هم سنگی به ته علم زده و سنگ ها را به پای منبر می برند. مردم علم ها را به نشانه یادآوری ورود اهل بیت امام حسین (ع) به کربلا و برپایی علم هایشان در صحرای کربلا می بندند.

پایان پیام/