مسجد«کبود گنبد» کلات؛ تخریب بنایی تاریخی که در محاصره خودروهاست

خبرگزاری شبستان: مسجد کبود گنبد کلات، چهار ایوانه، دارای گنبدی نیلگون، صحن و طاق و ساقه گنبد استوانه ای شکل و فضای زیر گنبد یک 8 ضلعی منظم است که طول هر ضلع آن حدود 4 متر می باشد. صحن مسجد مستطیل شکل با عرض 19 متر و طول 27 متر است. استفاده از کاشی های هفت رنگ و نقش و نگارهای جذاب و اسلیمی عظمت خاصی به این مسجد داده است.

این مسجد در طول سالیان متمادی و دوره های مختلف، نقطه وحدت و همدلی و برادری و ایجاد صمیمیت بین اقوام و طوایف مختلف بوده است.تصاویر به جا مانده از این بنا در دهه 40 و 50 شمسی در دوران حکومت طاغوت، حکایت از تخریب بخش های زیادی از این مسجد دارد که آسیب جبران ناپذیری به این میراث ماندگار گذشتگان وارد شده است.خوشبختانه با پیروزی انقلاب اسلامی برای مرمت و جلوگیری از تخریب و حفظ این بنای باشکوه تلاش های فراوانی از سوی سازمان میراث فرهنگی استان و شهرستان انجام گرفته است.

در چند سال اخیر شهرستان کلات به سبب جاذبه های فراوان تاریخی، تمدنی، فرهنگی و طبیعی به یکی از قطب های مهم گردشگری استان و حتی کشور تبدیل شده است و سالانه ده ها هزار نفر برای بازدید از این جاذبه ها وارد شهرستان و به ویژه شهر کلات می شوند و در این میان «مسجد جامع کبود گنبد» یکی از مکان های پر بیننده ای است که علاقه مندان زیادی را به سوی خود می کشاند.

در چند سال گذشته سازمان میراث فرهنگی با اجرای طرح آزادسازی حریم مسجد کبود گنبد و تملک منازل مسکونی حاشیه این مسجد سعی در حفاظت بیشتر از این بنا را داشت اما اهداف این سازمان برای حفاظت از این بنا چندان محقق نشده است زیرا اقدام مسئولان شهری کلات در سال های گذشته برای احداث خیابان جدید آن هم در مجاورت مسجد و تبدیل این بنای تاریخی به «میدان» به منظور حل معضل ترافیکی این شهر نگرانی هایی را در میان شهروندان و گردشگران و علاقه مندان به بناهای تاریخی ایجاد کرده است چرا که تردد روزانه صدها وسیله سبک و سنگین در مجاورت این بنا بی تردید صدمات و لطمات جبران ناپذیری را به تدریج بر این بنای تاریخی و به ویژه گنبد زیبای آن وارد می کند و تخریب این سازه باشکوه را تسریع خواهد کرد.

واژگونی اخیر یک دستگاه کامیون و سقوط آن به داخل محوطه این مسجد هم موضوعی بود که به نگرانی های مردم دامن زده است.یکی از شهروندان کلاتی علاقه مند به تاریخ و تمدن و فرهنگ می گوید: مسجد جامع کبود گنبد مهم ترین بنای تاریخی، فرهنگی و مذهبی این شهر است که قدمت ساخت آن از قصر خورشید چند قرن بیشتر است که در طول روزگاران گذشته مردم مومن این دیار مسئولیت حفظ و مراقبت از این بنا را به عهده داشته اند.«امیری» می افزاید: این بنا به عنوان یادگاری ارزشمند پاسداری شده و امروزه نیز این مسئولیت بر عهده ما نهاده شده است تا آن را به نسل های آینده تحویل دهیم. یکی دیگر از شهروندان کلاتی می گوید: این مسجد باشکوه و تاریخی شکوه و عظمت خاصی به این شهر بخشیده است و سالانه صدها نفر برای بازدید از این بنا وارد شهر می شوند.

«حضرتی» می افزاید: متأسفانه آن طور که باید و شاید این مجموعه باشکوه و مذهبی را معرفی نکرده ایم و قدر آن را نمی دانیم و از آن به خوبی مراقبت نکرده ایم. «عباسی» یک گردشگر مشهدی نیز می گوید: مسجد جامع کلات یکی از بناهای ثبت شده ملی است و همگان وظیفه دارند از این بنای فرهنگی و مذهبی حراست کنند. وی افزود: تردد وسایل نقلیه از مجاورت این بنا آسیب های فراوان و جبران ناپذیری به بنا وارد می کند و باعث تخریب آن در دراز مدت می شود که لازم است مسئولان بی درنگ نسبت به جایگزینی محوری دیگر برای تردد وسایل نقلیه اقدام کنند.

«محمد زاده» گردشگر اهل تهران نیز می گوید: این بنای باشکوه تنها به کلاتی ها تعلق ندارد بلکه یک اثر ملی و متعلق به تمام ملت ایران و علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ و تمدن است لذا پیشنهاد می کنم از این بنای باشکوه مراقبت لازم شود و مسئولیت حفظ و مراقبت از این بنا هم تنها مختص به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیست و همگان باید خود را در قبال حراست از این میراث ماندگار مسئول بدانند. یکی دیگر از شهروندان کلاتی هم به خبرنگار ما گفت:مسئولان عالی رتبه استان از آمار بالای ورود گردشگران به شهر کلات و از وضعیت تک محوری بودن خیابان این شهر و نیمه تمام بودن پروژه 10ساله ساخت خیابان ساحلی شهر کلات مطلع هستند. لذا انتظار است با تخصیص اعتبارات زمینه بهره برداری از خیابان ساحلی را فراهم کنند و مسجد جامع کلات را از تخریب نجات دهند.

انتقاد امام جمعه کلات
امام جمعه کلات هم درباره وضعیت این بنا به خبرنگار ما گفت: تبدیل مسجد جامع کلات به عنوان یک اثر گران سنگ به «میدان» آن هم بنایی با چند قرن قدمت مناسب نبود، زیرا تردد وسایل نقلیه سنگین همچون تریلرهای حامل بار بر سازه قدیمی این بنا اثر مخرب دارد. «حجت الاسلام قلی زاده» افزود: سازمان میراث فرهنگی و مسئولان شهری کلات در گذشته برای تبدیل این مسجد به میدان باید کار کارشناسی انجام می دادند چرا که اقدامات غیرکارشناسی نتایج منفی و غیرقابل قبولی را بر جای می گذارد و انتظار می رود یک گروه کارشناسی این موضوع را بررسی کند. وی افزود: مسجد جامع کلات به عنوان یک مکان مقدس دینی و فرهنگی در طول تاریخ مورد علاقه مردم مومن این دیار بوده و مانند نگینی در شهر کلات می درخشد لذا حفظ و مراقبت از این اثر ملی وظیفه ای همگانی است.

رئیس شورای اسلامی کلات: زنگ خطر به صدا درآمده است
رئیس شورای اسلامی شهر کلات هم ضمن ابراز تأسف از واژگونی اخیر یک دستگاه کامیون به داخل محوطه مسجد جامع گفت: این حادثه زنگ خطری برای همه ماست و امیدواریم با تخصیص اعتبارات مورد نیاز پروژه چند ساله خیابان ساحلی را به بهره برداری برسانیم و مسجد جامع را از حالت فعلی میدانی خارج و به یک مجموعه تاریخی- فرهنگی تبدیل کنیم.«رحمان الیاسی» افزود: در طرح جامع شهر کلات، مسجد جامع از شکل فعلی خارج و آسیبی به بافت و سازه این بنا وارد نخواهد شد. وی افزود: از استانداری هم انتظار داریم با توجه به گردشگرپذیر بودن این شهر اعتبارات لازم را برای احداث پروژه خیابان ساحلی تخصیص دهد تا از آسیب های احتمالی به بنای مسجد جامع جلوگیری شود.

شهردار کلات: اجرای طرح جامع شهر چاره مشکل است
شهردار کلات هم در این باره به خبرنگار خراسان رضوی گفت: مسجد جامع کلات قدیمی ترین بنای شهر کلات محسوب می شود که به دلیل موقعیت مکانی و طولی بودن شهر کلات ده ها سال است که خیابان اصلی این شهر از مجاورت آن می گذرد.

مهندس «غلامیان» افزود: از آن جایی که احتمال تخریب این بنا به واسطه تردد وسایل نقلیه وجود دارد، در طرح جامع شهر کلات از محدوده عمارت خورشید تا محل مسجد، مسیر پیاده روی پیش بینی شده و خیابان فعلی حذف و خیابان ساحلی جایگزین آن می شود.وی افزود: عملیات ساخت خیابان ساحلی 10 سال است که به طول انجامیده و ادامه کار به دلیل کمبود اعتبارات با کندی انجام می گیرد که برای اتمام این پروژه حیاتی به 5 میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم که در صورت تأمین آن از یک سو مسجد جامع از خطر تخریب رها و از سوی دیگر کمک بزرگی به روانی ترافیک خواهد شد.

اقدامات اداره میراث فرهنگی شهرستان کلات برای حفظ این بنای تاریخی
رئیس اداره میراث فرهنگی کلات در خصوص اقدامات صورت گرفته برای مراقبت از این بنای با ارزش گفت: مسجد کبود کلات یکی از آثار با ارزش تاریخی است که به شماره 661 در سال 1346 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که در سالیان گذشته اقدامات مناسبی برای مرمت آن انجام گرفته است. «فرهمند» افزود: با توجه به طولی بودن شهر کلات و وجود یک خیابان در سطح شهر عبور و مرور وسایل نقلیه در اطراف این بنا امری اجتناب ناپذیر است اما این اداره برای حفاظت بهتر از بنا اقدام به آزادسازی حریم و ایجاد دیوار حایل به منظور ایجاد باند حفاظتی مناسب و جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم و نیز ایجاد مجموعه متمرکز تاریخی با محوریت مسجد کبود کرده است. وی افزود: این اداره با جابه جایی کلیه انشعابات آب، برق، گاز و تلفن به خارج از حریم سعی در حفاظت بهتر از این بنا را دارد. وی افزود: با برنامه ریزی و همکاری شهرداری کلات در طرح جامع و تفصیلی شهر کلات با در نظر گرفتن یک خیابان ساحلی تردد وسایل نقلیه از مجاورت این بنا به این خیابان انتقال می یابد و فاصله بین عمارت خورشید تا مسجد جامع نیز به عابران پیاده اختصاص خواهد داشت.

پایان پیام/