به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، آرامگاه یعقوب لیث صفاری، بنیانگذار دودمان صفاریان و از چهرههای برجسته تاریخ ایران پس از اسلام، در مجاورت شهر باستانی جندیشاپور و در روستای اسلامآباد دزفول قرار دارد؛ بنایی تاریخی که در کنار یکی از مهمترین کانونهای علمی جهان باستان، نمادی از پیوند هویت سیاسی، فرهنگی و علمی ایرانزمین بهشمار میرود. این اثر ثبتملی که بخشهایی از آن به دوره سلجوقیان بازمیگردد، امروز علاوه بر ارزشهای معماری و تاریخی، جایگاهی مهم در روایت تاریخ استقلالطلبی و احیای زبان فارسی دارد و توجه پژوهشگران و علاقهمندان میراث فرهنگی را به خود جلب کرده است.
«یعقوب زلقی»، مدیر پایگاه ملی گندیشاپور درباره آرامگاه یعقوب لیث صفاری اظهار کرد: یعقوب لیث صفاری که اصالتاً اهل سیستان بود، در جریان درگیریهای نظامی دچار جراحت شده و برای مداوا به بیمارستان گندیشاپور منتقل میشود. وی در نهایت در همین شهر درگذشته و بنا به وصیتش، در گندیشاپور به خاک سپرده میشود. در زمان دفن، این آرامگاه فاقد هرگونه گنبد و بارگاه بوده و تنها قبری ساده وجود داشته است. چند قرن بعد، در دوره سلجوقیان، به پاس خدمات یعقوب لیث، بنای گنبددار بر مزار وی احداث میشود و در دورههای صفوی، قاجار و پهلوی الحاقاتی به این بنا افزوده شده است.
به گفته زلقی، قدیمیترین بخش موجود آرامگاه مربوط به دوره سلجوقی است و مصالح بهکاررفته در ساخت بنا عمدتاً متعلق به دوره ساسانی و حدود ۱۸۰۰ سال قدمت دارند. مصالح بومی شامل خشت، گل و آجر، کاملاً متناسب با اقلیم خوزستان انتخاب شدهاند. طراحی دیوارها بهصورت ضخیم و متخلخل موجب تعدیل دما در فصول گرم و سرد شده و گنبد دوپوسته بنا که از نمونههای کمنظیر در خوزستان است، نقش مهمی در کنترل نور و دما ایفا میکند. فرم گنبد نیز الهامگرفته از ساقه نخل خرما و دارای هندسهای کنگرهدار برای ایجاد سایهروشن و کاهش گرمای محیط است.
وی درباره وضعیت مرمت مجموعه گفت: تا حدود ۱۰ تا ۱۵ سال پیش، وضعیت حفاظتی بنا مناسب نبود، اما در دهه اخیر اقدامات قابلتوجهی انجام شده است. با توجه به عقبماندگی چند دههای در حوزه حفاظت، پژوهش و مرمت، جبران این کاستیها نیازمند زمان طولانی است، اما خوشبختانه روند مرمت از سال ۱۳۹۵ بهصورت جدی آغاز شده و پیشرفت مناسبی داشته است.
ذلقی افزود: زیرساختهای گردشگری شامل آب، برق، پارکینگ، فضای سبز، روشنایی محوطه، دوربینهای مداربسته و نورپردازی شبانه فراهم شده و امکان بازدید شبانه نیز وجود دارد. هرچند امکان اسکان شبانه در محل فراهم نیست، اما پایگاه در حد توان با گردشگران همکاری میکند. ظرفیت پارکینگ مجموعه حدود ۵۰۰ خودرو بهصورت همزمان است و تابلوهای راهنما، بروشورهای معرفی و فعالیت در فضای مجازی نیز در دستور کار قرار دارد.
وی با اشاره به اقدامات زیباسازی محوطه بیان کرد: طی سالهای اخیر، چند هزار اصله گل و گیاه کاشته شده و حدود یک هکتار فضای سبز با مشارکت انجمنها و نیروهای محلی ایجاد شده است. این اقدامات با مصالح و گونههای گیاهی سازگار با اقلیم منطقه انجام شده و در سالهای آینده جلوه بصری محوطه بهمراتب ارتقا خواهد یافت.
مدیر پایگاه ملی گندیشاپور با اشاره به اهمیت تاریخی این محوطه تاریخی اظهار داشت: شهر تاریخی گندیشاپور یکی از بزرگترین و آبادترین شهرهای دوره ساسانی بوده است. وسعت هسته اصلی تاریخی این شهر حدود هزار هکتار بوده و ساختار مشخص شهری آن حداقل در محدودهای به ابعاد ۴ در ۲ کیلومتر قابل شناسایی است. گستره جغرافیایی نفوذ و عملکرد این شهر در دوره شکوفایی، بخشهایی از خوزستان امروزی و نواحی مجاور لرستان را نیز دربر میگرفته است.
به گفته وی، گندیشاپور از نظر شهرسازی، کشاورزی، مهندسی آب و علوم مختلف جایگاهی ممتاز داشته و بهعنوان یکی از نخستین مراکز علمی، دانشگاهی و درمانی جهان شناخته میشود. این شهر دارای نظام پیشرفته آبرسانی بوده و در زمانی که منابع آبی محلی پاسخگوی نیازهای شرب، کشاورزی و صنعت نبوده، مهندسان ساسانی با احداث قناتی به طول حدود ۱۴ کیلومتر، آب را از دزفول به گندیشاپور منتقل کردهاند. این اقدام نشاندهنده دانش پیچیده مهندسی آب در آن دوره است.
وی افزود: ساسانیان بهطور کلی بهعنوان مهندسان برجسته آب در جهان شناخته میشوند و در مناطق مختلف با احداث سد، بند، پلبند و شبکههای آبیاری، آب را در خدمت کشاورزی، صنعت و زیست شهری قرار دادهاند. محصولات کشاورزی اصلی گندیشاپور شامل برنج، نیشکر و غلات بوده و این امر نشان از توسعهیافتگی اقتصادی و کشاورزی شهر دارد.
مدیر پایگاه ملی گندیشاپور با تأکید بر ضرورت کاوشهای باستانشناسی اظهار کرد: بخش قابلتوجهی از آثار مرتبط با دانشگاه، بیمارستان و سایر ساختارهای مهم این شهر همچنان در زیر خاک قرار دارد و برای معرفی ملموستر این میراث ارزشمند به گردشگران و پژوهشگران، انجام کاوشهای گستردهتر ضروری است.
مدیر پایگاه ملی گندیشاپور در پایان ضمن قدردانی از همراهی رسانهها، نیروهای محلی و همکاران پژوهشی و اجرایی تأکید کرد: بازتاب رسانهای اقدامات انجامشده نقش مهمی در معرفی این میراث جهانی دارد. همچنین ارتباط مثبت با جامعه محلی که جمعیتی حدود ۱۰ هزار نفر را شامل میشود، نقش مؤثری در حفاظت و حراست از محوطه ایفا کرده است. با وجود محدودیت شدید نیروی انسانی، همکاری مردم محلی و انجمنهای مردمی کمک شایانی به مدیریت این مجموعه گسترده تاریخی کرده و امیدواریم با تداوم کاوشهای علمی و تأمین منابع، روند حفاظت و معرفی گندیشاپور با شتاب بیشتری ادامه یابد.
نظر شما