خبرگزاری شبستان، گروه بینالملل: یکشنبه ۳۰ آذر ۱۴۰۴، همزمان با ۲۱ دسامبر ۲۰۲۵، مصادف با انقلاب زمستانی و طولانیترین شب سال است؛ شبی که در فرهنگ ایرانی با نام «یلدا» شناخته میشود و بهعنوان نوزدهمین میراث فرهنگی ناملموس مشترک ایران و افغانستان در فهرست یونسکو به ثبت رسیده است.
واژه «یلدا» ریشهای سریانی دارد و به معنای «زایش» یا «تولد» است؛ تولدی که در باورهای کهن، به زایش دوباره خورشید پس از غلبه موقت تاریکی اشاره دارد.
یلدا تنها یک آیین ایرانی یا منطقهای نیست؛ بلکه جشنی با ریشههای چند هزارساله است که در فرهنگهای مختلف جهان، با نامها و آیینهای متفاوت اما مفهومی مشترک—پیروزی نور بر تاریکی—برگزار میشود. پژوهشها نشان میدهد قدمت این آیین به بیش از هفت هزار سال پیش بازمیگردد.
یلدا تنها یک آیین ایرانی یا منطقهای نیست؛ بلکه جشنی با ریشههای چند هزارساله است که در فرهنگهای مختلف جهان، با نامها و آیینهای متفاوت اما مفهومی مشترک، پیروزی نور بر تاریکی، برگزار میشود.
یلدا؛ تولد نور در بستر اسطوره و ایمان
ریشه واژه «یلدا» به زبان سریانی بازمیگردد و به معنای «ولادت و زایش» است؛ ولادتی که در باورهای باستانی، زایش دوباره خورشید پس از اوج تاریکی تلقی میشد. در نگاه اسطورهای، انسان با برگزاری آیین یلدا، امید خود به بازگشت نور و تداوم زندگی را به نمایش میگذاشت.
این شب، پایان ماه آذر و میانه ماه دسامبر، فرصتی برای گردهمایی خانوادهها، تقویت پیوندهای عاطفی و پاسداشت سنتهای دیرینه است.
یلدا تنها یک آیین ایرانی یا منطقهای نیست؛ بلکه جشنی با ریشههای چند هزارساله است که در فرهنگهای مختلف جهان، با نامها و آیینهای متفاوت اما مفهومی مشترک، پیروزی نور بر تاریکی، برگزار میشود.
پژوهشها نشان میدهد قدمت این آیین به بیش از هفت هزار سال پیش بازمیگردد
در همین حال است که برخی روایتهای تاریخی، تولد حضرت عیسی مسیح(ع) را نیز همزمان با شب انقلاب زمستانی میدانند؛ امری که نزدیکی زمانی جشن کریسمس و شب یلدا را توضیح میدهد و نشان میدهد چگونه مفاهیم نور، نجات و تولد معنوی در فرهنگهای مختلف، به زبانی مشترک ترجمه شدهاند.
از آیین ایرانی تا پدیدهای جهانی
تحلیل تطبیقی آیین یلدا نشان میدهد که این جشن، محدود به جغرافیای ایران فرهنگی نمانده است. از مصر باستان که جشن «میلاد دوباره خورشید» را به مدت ۱۲ روز برگزار میکردند، تا تمدنهای آمریکای جنوبی که با آیینهای نمادین تلاش میکردند خورشید را «نگه دارند»، همگی نشان میدهد یلدا صورتبندی ایرانیِ یک دغدغه جهانی است: ترس از تاریکی و امید به روشنایی.
شب یلدا یا آیینهای همارز آن، امروز در کشورهایی چون تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، چین، ژاپن، کره جنوبی، اسکاتلند، روسیه، بولیوی، پرو، اکوادور و بخشهایی از آفریقا برگزار میشود. این گستره جغرافیایی، یلدا را از یک جشن ملی به یک میراث تمدنی بدل کرده است.
شب یلدا یا آیینهای همارز آن، امروز در کشورهایی چون تاجیکستان، افغانستان، پاکستان، چین، ژاپن، کره جنوبی، اسکاتلند، روسیه، بولیوی، پرو، اکوادور و بخشهایی از آفریقا برگزار میشود. این گستره جغرافیایی، یلدا را از یک جشن ملی به یک میراث تمدنی بدل کرده است.
یلدا و جامعه معاصر؛ بازتولید معنا در جهان مدرن
در جهان امروز که فردگرایی، گسستهای اجتماعی و فرسایش پیوندهای خانوادگی رو به افزایش است، یلدا کارکردی فراتر از سنتگرایی پیدا کرده است. گردهمایی خانواده، گفتوگو میان نسلها، شعرخوانی، یادآوری گذشته و امید به آینده، همگی مؤلفههایی هستند که یلدا را به یک «پادزهر فرهنگی» در برابر تنهایی مدرن تبدیل کردهاند.
از این منظر، ثبت جهانی یلدا در یونسکو صرفاً یک اقدام نمادین نیست؛ بلکه تأییدی است بر ظرفیت این آیین برای تقویت همبستگی اجتماعی، گفتوگوی فرهنگی و صلح نرم میان ملتها.
یلدا در منطقه؛ از هویت کردی تا پیوند فارسی
در اقلیم کردستان عراق، شب یلدا با عنوان «شهوی یلدا» یا «شهوی چله» جایگاهی ریشهدار در فرهنگ مردم دارد. انتظار برای طلوع خورشید، بیدارماندن تا سپیدهدم و برگزاری آیینهای مبتنی بر نور، نشان میدهد که یلدا چگونه در بطن هویت جمعی کردها تنیده شده است.
در این روز هرساله به مناسبت شب یلدا به عنوان طولانیترین شب سال جشن گرفته میشود. این شب ریشه عمیقی در ادبیات، آداب و سنن «جامعه کرد» دارد. در این شب مردم آرزوهای خود را در زندگی به امید برآورده شدن آنها در آینده انجام می دهند. همچنین فضای شادی و جشن را هرساله برای احیای سنتهای شگفت انگیز آن حفظ می کنند.
شب یلدا در تاجیکستان
یلدای ایرانی قدمتی هزار ساله دارد که در کشورهای آسیای مرکز مانند تاجیکستان نیز برگزار می شود. در این کشور که به زبان فارسی نیز سخن می گویند، در شب یلدا در گرد سفره جمع می شوند که در آن انار، هندوانه، آجیل و تنقلات گذاشته شده است.
از آداب و رسوم دیگر تاجیکیها در این شب، پخت نان لذید و شیرین است. برخی افراد مسن در روستاها دیوارهای کنار پنجرهها را با پوست میپوشانند، آنها را از سقف آویزان می کنند. در حیاط خانه گندم می پاشند. در این شب با گرفتن فال وقایع سال آینده را پیش بینی می کنند.
شب یلدا در پاکستان
پاکستانی ها شب یلدا را به مدت طولانی با نماز و دعا و نیایش سپری می کنند، در این شب مردان به حمام زمستانی می روند و پس از استحمام جشن آغاز می شود/ این جشن همراه با آتش بازی و یک شام لذیذ ادامه می یابد. مردم سفره مخصوص یلدا می چینند و آن را با میوه ها و آجیل های خوشمزه پر می کنند. دو میوه اصلی سفره انار و هندوانه است که سرخی آنها را نماد سرخی خورشید می دانند و مردم این شب را در کنار بزرگان فامیل می گذرانند و اوقات خوشی را سپری می کنند.
شب یلدا در افغانستان
افغانها این شب را به مانند ایرانیها برگزار می کنند. در شب یلدا سفره مخصوصی از میوه و آجیل چیده می شود و در کنار بزرگان خانواده شب نشینی می کنند. مراسم شعر خوانی از جمله سنتهای افغانها در شب یلداست.
شب یلدا در شرق آسیا
شب یلدا در شرق آسیا یعنی نان برنجی خوشمزه! مردم شرق آسیا به شب یلدا اهمیت زیادی می دهند و آن را با جشنوارههای خاصی سپری می کنند.
باتوجه به اینکه خانواده در شرق آسیا از اهمیت بالایی برخوردار است، اعضای خانواده باید در این شب گرد هم آیند. چینی ها مراسم ویژه ای برای گذراندن شب یلدا دارند. دور هم جمع می شوند و چای مخصوص را با نان برنجی می نوشند.
چینی ها افسانه ای دارند که می گوید در این شب روح یک شکارچی برای یافتن غذا برای زمستان سرد به خانه روستاییان می رود.
در کره جنوبی هم همانند مردم چین در این شب نان برنجی خورده می شود اما نان برنجی آنجا با لوبیا قرمز درست می شود. البته کره ای ها رسم جالب دیگری هم دارند و آن ریختن آب در اطراف خانه برای دفع نیروهای شیطانی است.
ژاپنیها شب عید را «توئوجی» مینامند و با آداب و رسوم ویژهای این شب را می گذرانند. آنها به حمام می روند و از طعم نارنج برای بوی خوش در این شب بهره می برند و معتقدند با این کار انرژی های منفی از آنها خارج می شود و تا پایان زمستان به سرماخوردگی مبتلا نمی شوند و میوه و سبزی می خورند.
شب یلدا در اسکاتلند
در اسکاتلند مراسم شب یلدا شبیه جشن ایرانیان در آخرین چهارشنبه سال به نام «جهارشنبه سوری» برگزار می شود. وقتی شب یلدا می رسد، فردی که موهایش باید مشکی و بلند باشد به جلوی در خانه همسایه می رود تا غذای خوشمزه بگیرد.
شب یلدا در آمریکای جنوبی
در کشورهای بولیوی و پرو و اکوادور هم مراسم شب یلدا مشترکی است. یکی از این رسوم پیچاندن طناب به دور خورشید است! برای اینکه دستشان به خورشید برسد به بالای کوه می روند تا در مراسمی نمادین خورشید را بگیرند و آن را روی صخره ها ببینند! با این کار روزها را طولانی تر می کنند. ارتفاعات «ماچو پیچو» یکی از مکانهای باستانی و معروف پرو است که برای این کار استفاده میشود.
شب یلدا در آفریقا
یکی از جشنهای هیجانانگیز برای شب یلدا را می توان جشنوارهای دانست که در مناطق غربی آفریقا برگزار میشود. در این جشنواره لباسی خاص اما عجیب پوشیده می شود، لباسهایی که شبیه به حیوانات یا عناصری مانند شیاطین و فرشتگان است.
مردم با پوشیدن این لباس های خنده دار به خیابان ها می روند و با پخش موسیقی برای فصل زمستان آماده می شوند.
شب یلدا در روسیه
برخی از مردم روسیه شب یلدا را با دعا و خوردن نان، پنیر و عسل جشن می گیرند.
آنها در طولانی ترین شب سال خیابان ها را روشن می کنند و برای یکدیگر شیرینی های خانگی درست می کنند.
راز ماندگاری یلدا را باید در «قابلیت تطبیق» آن جستوجو کرد. این آیین، در عین وفاداری به ریشههای باستانی، توانسته خود را با تحولات دینی، فرهنگی و اجتماعی هماهنگ کند؛ از اسطوره خورشید تا مفاهیم توحیدی نور، از جشنهای جمعی تا آیینهای خانوادگی.
یلدا به انسان یادآوری میکند که هیچ شبی، هرچقدر طولانی، پایدار نیست؛ و این پیام، شاید مهمترین دلیل جهانیشدن و تداوم این آیین کهن باشد.
نظر شما