به گزارش خبرگزاری شبستان از فارس، در سالهایی که سرعت تحولات اجتماعی از بسیاری نهادهای فرهنگی پیشی گرفته، یک پرسش بنیادین دوباره مطرح میشود؛ اینکه مسجد در جامعه امروز چه نقشی باید ایفا کند؟ این پرسش، از دل دغدغههای روزمره مردم برمیخیزد؛ از دانشجویی که برای مشاوره به دفتر امام جماعت مراجعه میکند، تا بازاری که در کنار نماز جماعت، مسائل صنفیاش را در مسجد پیگیری میکند.
رهبری انقلاب در این مقوله تأکید کردند مسجد «پایگاه» است، این تعبیر، بحثی تازه در محافل فکری گشود که اگر مسجد پایگاه است، پایگاه چه؟ و این پایگاه چگونه باید عمل کند تا از یک ساختمان مذهبی، به یک مرکز فرهنگی–اجتماعی اثرگذار تبدیل شود؟
با ورود به چند مسجد، تابلوهای اعلانات بهخوبی نشان میدهد که پاسخها با گذشته تفاوت کردهاند. نشستهای بصیرتی، دورههای مهارتافزایی، مشاورههای خانوادگی، آموزشهای تخصصی و فعالیتهای محلهمحور، آرامآرام جای فعالیتهای منفعل گذشته را گرفتهاند. همین روند، زمینهای شده تا تحلیلگران فرهنگی به این جمعبندی برسند که سخنان رهبری بیش از آنکه یک توصیه باشد، نوعی صورتمسئلهگذاری برای آینده اجتماعی کشور است.
این گزارش، ادامه همین صورتمسئله است؛ تلاشی برای توضیح اینکه چرا مسجد در نگاه رهبر انقلاب باید «جای خودسازی، انسانسازی و مقابله با دشمن» باشد و چه تغییری لازم است تا این ظرفیت بالقوه، به یک نقش واقعی و ملموس در زندگی مردم تبدیل شود. رهبری انقلاب در بیان خود فرمودهاند: «مسجد اهمّیّت دارد، پایگاه است؛ همچنانکه معروف شده در زبانها واقعاً پایگاه است. نهفقط پایگاه برای فلان مسئلهی اجتماعی، [بلکه] مسجد میتواند پایگاه همهی کارهای نیک باشد؛ پایگاه خودسازی، انسانسازی، تعمیر دل و تعمیر دنیا و مقابلهی با دشمن و زمینهسازی برای ایجاد تمدّن اسلامی و بصیرتافزاییِ افراد؛ و هَلُمَّ جَرّا. مسجد یک چنین جایگاهی است.»
مسجدِ فعال؛ جامعهی مقاومتر
با این حال، پرسش اصلی همچنان پابرجاست؛ اینکه چگونه میتوان یک نهاد دیرینه مانند مسجد را با نیازهای جامعهای هماهنگ کرد که هم پیچیدهتر شده و هم انتظاراتی متفاوت دارد؟ کارشناسان حوزه دین معتقدند که نقطه آغاز این مسیر، بازخوانی کارکردهای نخستین مسجد است. آنها یادآور میشوند که در صدر اسلام، مسجد مرکزی برای تصمیمگیریهای اجتماعی، ساماندهی کمکهای مردمی، تربیت نیروی انسانی و شکلگیری وحدت عمومی بود.
مسجد باید دوباره به مکانی تبدیل شود که افراد، علاوه بر عبادت، برای فهم بهتر مسائل، برای خودسازی، برای مشارکت اجتماعی و حتی برای تصمیمگیریهای مهم زندگی به آن مراجعه کنند.
به همین دلیل، زمانی که رهبر انقلاب از «پایگاه همه کارهای نیک» سخن میگویند، اشارهای است به بازگشت این معنا، نه به گذشته، به یک مدل کارآمد برای امروز. در واقع، تأکید ایشان نوعی بازتعریف است: مسجد باید دوباره به مکانی تبدیل شود که افراد، علاوه بر عبادت، برای فهم بهتر مسائل، برای خودسازی، برای مشارکت اجتماعی و حتی برای تصمیمگیریهای مهم زندگی به آن مراجعه کنند.
چگونه یک نهاد سنتی دوباره میتواند کارکردهای مدرن بیابد؟
نمونههای میدانی نیز این تغییر نگرش را تأیید میکند. در برخی مساجد بزرگ کشور، گروههای تخصصی فعال شدهاند؛ از میزهای پاسخگویی به مسائل شرعی گرفته تا کارگاههای کوتاهمدت سواد رسانهای، جلسات تحلیل رویدادهای منطقه، مشاورههای نوجوان و حتی گردهماییهای کسبوکارهای خرد. نگاه مدیران این مساجد روشن است: آنها باور دارند که مسجد، اگر قرار است پایگاه باشد، باید مخاطبان متنوع و نیازهای واقعی آنان را بشناسد.
حجتالاسلام علی مرادی بعد از نماز عشا، وقتی جمعیت آرام آرام از درِ چوبی قدیمی مسجد خارج میشدند، می گوید: «مسجد اگر فقط محل اقامه نماز باشد، نصف کارکردش را از دست داده است. مردم امروز بیش از نصیحت، محتاج همراهی و شنیده شدن هستند. ما در این مسجد سعی کردهایم درهای مشاوره، گفتوگو، رفع دلنگرانیها و حل مشکلات را باز بگذاریم. مسجد که خاموش باشد، محله هم کمنور میشود.»
او اضافه میکند: «سخنان رهبر انقلاب درباره نقش تمدنساز مسجد کاملاً عینی است. ما در همین محله بارها دیدهایم که یک جلسه کوتاه همفکری بین اهالی، گرههایی را باز کرده که هیچ دستگاه رسمی نتوانسته حل کند.»
سیدمحمد نادری – فرمانده پایگاه بسیج مسجد در اتاق کوچکی که دیوارش پر از عکس شهداست، از فعالیتهایشان میگوید: «بسیج مسجد فقط کار نظامی یا امنیتی نمیکند؛ بیشتر کارمان اجتماعی است. همین ماه گذشته، پنج خانواده نیازمند را بدون سر و صدا حمایت کردیم. ما اعتقاد داریم مسجد باید سنگر مردم باشد، نه سنگر تشریفات.»
او درباره نگاه رهبر انقلاب میگوید: «وقتی ایشان میفرمایند مسجد پایگاه مقابله با دشمن است، یعنی پایگاهی برای آگاهی. جنگ امروز جنگ شناختی است و مسجد بهترین جا برای بالا بردن فهم و بصیرت مردم.»
زهرا رضایی – مسئول کانون فرهنگی مسجد نیز که در دفتر کوچک کانون با بچهها مشغول طراحی پوستر برای یک برنامه قرآنی هستند، میگوید: «مسجد اگر بخواهد پایگاه تمدنسازی باشد، باید به زبان نسل جدید حرف بزند. ما کلاسهای روایتگری، سواد رسانهای، هنرهای تجسمی و حتی استارتاپهای کوچک خانگی داریم. بچهها وقتی اینجا جمع میشوند، احساس میکنند مسجد فقط محل عبادت نیست؛ خانه دومشان است.»
او تأکید میکند: «هر کاری که بوی امید بدهد، ما استقبال میکنیم. جوان اگر در مسجد رشد کند، جامعه سالمتر میشود.»
او درباره نگاه رهبر انقلاب میگوید: «وقتی ایشان میفرمایند مسجد پایگاه مقابله با دشمن است، یعنی پایگاهی برای آگاهی. جنگ امروز جنگ شناختی است و مسجد بهترین جا برای بالا بردن فهم و بصیرت مردم.»
مسجد؛ محل تعمیر دل و تعمیر دنیا
در چنین فضایی، سخنان اخیر رهبر انقلاب بیشتر شبیه یک نقشهراه عمل میکند تا صرفاً یک خطاب ارشادی. ایشان بر یک محور کلیدی دست گذاشتهاند: «تعمیر دل و تعمیر دنیا». این عبارت، که در نگاه اول شاعرانه بهنظر میرسد، در واقع ناظر به دو ساحتی است که مسجد میتواند میان آنان پل بزند؛ ساحت تربیت فردی و ساحت ساختن جامعه. مسجد هم میتواند محلی برای آرامش معنوی باشد و قادر است ساختارهایی ایجاد کند که موجب ارتقای سواد اجتماعی، انسجام محلهای، حل اختلافات و حتی افزایش امنیت روانی شود.
اما مسیر آسان نیست. برخی از فعالان مسجدی میگویند که هنوز ابزارهای مدیریتی لازم در اختیار مساجد قرار نگرفته و ساختارهای اداری موجود، گاهی با پویایی مورد انتظار از چنین مرکزی همخوانی ندارد. از سوی دیگر، نسل جوان، که حضورش برای آینده مسجد حیاتی است، نیازمند زبانی تازه و فضاهایی خلاقانه است؛ فضاهایی که هم احترام سنت را حفظ کند و هم با سبک زندگی امروز سازگار باشد.
با این حال، یک واقعیت مهم را نمیتوان نادیده گرفت: هرجا مسجد توانسته نقشی فراتر از محل عبادت ایفا کند، همبستگی اجتماعی چشمگیرتر شده و اعتماد عمومی در آن محله یا شهر افزایش یافته است. تجربه همین موارد است که نشان میدهد تأکید رهبر انقلاب، دعوتی به بازگشت به اصل کارکرد مسجد است؛ دعوتی به اینکه مسجد، بهجای یک ساختمان کمرفتوآمد، به قلب تپنده زندگی اجتماعی بازگردد.
نظر شما