تابوی عدم بهره وری مادی مشکل دروس معارفی در دانشگاه ها است

به گزارش خبرنگار شبستان، برنامه "زاویه"، کاری از گروه معارف و اندیشه دینی شبکه چهار سیما، مطابق معمول هر هفته، چهارشنبه، 26 مهرماه، با موضوع "نقد و بررسی کتب دروس معارف در دانشگاه ها" با حضور محمد محمدرضایی، مولف کتاب اندیشه اسلامی2 و استاد دانشگاه تهران و حجت الاسلام محمدرضا مصطفی پور، استاد دانشگاه تربیت معلم روی آنتن رفت.

بنابراین گزارش، در ابتدای این برنامه گزارشی از روند آموزش دروس معارف در دانشگاه ها ارائه شد. و بر اساس آن عنوان شد که دانشجویان باید 14 واحد معارف را در قالب پنج گروه که شامل موارد ذیل می شود را انتخاب کرده و بگذرانند: گروه نخست شامل مبانی نظری اسلام شامل اندیشه اسلامی 1 (مبدا ومعاد) و اندیشه اسلامی 2 (نبوت و معاد)، انسان در اسلام، حقوق اجتماعی و سیاسی در اسلام ؛ 2گروه دوم با عنوان اخلاق اسلامی شامل: فلسفه اخلاق (با تکیه بر مباحث تربیتی)، اخلاق اسلامی (مبانی و مفاهیم)، آیین زندگی (اخلاق کاربردی)، عرفان عملی در اسلام؛ گروه سوم مشتمل بر انقلاب اسلامی، انقلاب اسلامی ایران، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اندیشه سیاسی (امام خمینی)؛ گروه چهارم شامل: تاریخ وتمدن اسلامی، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، تاریخ امامت؛ و گروه پنجم مشتمل بر آشنایی با منابع اسلامی، تفسیر موضوعی قرآن، تفسیر موضوعی نهج البلاغه .

همچنین در ادامه به نظرات حجت الاسلام و المسلمین قرائتی پیرامون کتب معارف در دانشگاه ها مبنی بر اینکه وضعیت کتب دروس معارف در دانشگاه ها نامناسب است و این کتب شکست خورده هستند، اشاره شد.

پس از آن محمدرضایی در تبیین اینکه دانشجویان دروس معارف رو جزو دروس ضروری می دانند، در عین حال افرادی هم که واحدهای معارف در دانشگاه را بروز و با جذابیت می دانند، معتقدند این دروس نگرش استدلالی ندارد. حتی حجت الاسلام قرائتی، از این دروس به شکت خورده تعبیر گفت: دروس معارف شامل سخت ترین دروس دانشگاهی است و تاثیر آن بر افراد به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله وضعیت اقتصادی، مشکلات دانشگاه، تدریس استاد و ...، به شخصه معتقدم مشکل اساسی از دامنه گسترده کار و پردازش در حوزه معارف ناشی می شود.
وی با اشاره به آیه" ذالک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین" در قرآن ادامه داد: قرآن کتاب هدایت برای پرهیزگاران و متقین معرفی شده است، مردمی که حداقل تقوا را باید داشته باشند، یعنی آن شرایط روحی روانی دانشجو موثر است.

گستردگی رشته ها مشکل دروس معارف در دانشگاه ها
این گزارش می افزاید: حجت الاسلام مصطفی پور در رابطه عدم وجود نگرش استدلالی در دروس معارف گفت: ما در دروس معارف به صورت طبیعی با مشکلاتی مواجه هستیم از جمله گستردگی این دروس که برای همه رشته ها وجود دارد، به نحوی که دانشجو فارغ از آنکه در کدام رشته تحصیل می کند، این دروس را پشت سر می گذارد و این خودش مسئله است که دانشجو چه در رشته مهندسی، چه در رشته ادبیات، چه در پزشکی و سایر رشته ها باشد به هر صورت به عنوان "دروس عمومی" دروس معارف را می گذراند و از این نظر تلقی درستی از آن ندارد و البته بخشی از مسائل هم به بخش های مختلف در دانشگاه ها بر می گردد.
وی افزود: دانشجو از ابتدا احساس نیاز نمی کند از این نظر که مدعی است این درس با رشته تخصصی من ارتباطی ندارد، اما این بر عهده استاد است که با استدلال به دانشجو بقبولاند که ما قبل از آنکه دارای تخصصی باشیم، انسان هستیم و به طبع چون انسان هستیم آنچه که هویت انسانی ما را می سازد را باید در نظر بگیریم.
حجت الاسلام مصطفی پور اظهار کرد: معمولا به دروس دیگر به عنوان ابزار تامین معیشت و تامین نیاز جامعه نگاه می کنیم، اما این دروس با هویت انسانی ما کار دارد، اگر انسانی که هویت انسانی خود را با اندیشه و رفتار درست تنظیم کند از آن تخصص ها هم می تواند در جهت مثبت بهره برداری کند، لذا بخشی از این مشکلات به زمینه دادن به دانشجو برای اقبال به دروس معارف است.
این پژوهشگر تصریح کرد: حجت الاسلام قرائتی این کتاب ها را کتب غیر کارآمد خواندند، اما کتب معارف به لحاظ تنوع در حوزه های مختلف از جمله عناوین و موارد دیگر هدف مهمی را دنبال می کند که در گروه های معارف با در نظر گرفتن آن اهداف باید برنامه ریزی صورت پذیرد، بنابراین با توجه به تنوع دانشجو دروس هم متنوع تدوین شده است.

حق انتخاب دانشجو متناسب با نیازها

وی تصریح کرد: ممکن است دانشجو بگوید از طریق دروس دبیرستان با اصول اعتقادی آشنا هستم، بنابراین با توجه به تنوعی که به آن اشاره شد می تواند درس دیگر ار انتخاب کرده و بگذارند بنابراین دانشجو با توجه به احساس نیازی که دارد از حق انتخاب نیز برخوردار است.
حجت الاسلام مصطفی پور با اشاره به کتب گوناگون تدوین شده در حوزه معارف عنوان کرد: ما می توانیم با توجه به نوع دانشگاه و دانشجو کتبی را انتخاب کنیم، مثلا کتابی که دکتر محمدرضایی و آیت الله سبحانی با عنوان اندیشه 1 و 2 تدوین کرده اند کتاب خوبی است اما ممکن است دانشجو یا استاد بر فرض در این کتاب با برهان نظم رو به رو شود و بگوید این مباحث را در دبیرستان گذرانده است، اما این کتاب تنوعی دارد که بر می گردد به نیازهای جدیدی که برای دانشجو پیدا شده است به ویژه در اندیشه 1 که به نظام فکری جدید بازمی گردد، چون بالاخره نمی توان امروز در فضای بسته فکر کرد و طبیعتا اندیشه های مختلف را مطالعه می کنند.

در ادامه صلواتی، مجری برنامه زاویه خطاب به محمدرضایی گفت: کتب فعلی بیشتر با رویکری کلامی تالیف شدند که مورد اقبال دانشجو است اما جاذبه برایشان ندارد، سوال آن است که چه اصراری است که حتما بر رویکردی خاص تکیه شود و چر از رویکرد کارکردگرایانه، اخلاقی، عرفانی یا رویکردی تلفیقی در این دروس استفاده نمی کنیم؟

نویسنده کتاب اندیشه اسلامی در پاسخ به این پرسش گفت: اجباری نیست که حتما یک رویکرد بیان شود اما وقتی که اندیشه های اسلامی بیان می شود عوامل مختلفی در اثرگذاری بر دانشجو دخیل بوده و استاد اثر گذار است، در مورد کتاب فقط رویکرد کلامی نیست، بلکه هم رویکرد فلسفی، کارکردگرایانه و .. وجود دارد مثلا اگر بحثی مطرح شده است اثرات و فواید آن هم بیان شده است و سعی شده است تا قوه عقلانیت دانشجو تقویت شود.

آموزه های دینی ما برخلاف مسیحیت عقلانی است
وی ادامه داد: فرق دین ما با مسیحیت آن است که آموزه های اساسی ما عقلانی است اما دین مسیحیت "راز وار" است و شعار مسحیان آن است که ایمان بیاورید تا بفهمید و لذا در این راستا " کى یر کگور"، یکی از کشیشان مسیحی و پدر اگزیستانسیالیسم جدید می گوید انسان هرچه جاهل تر باشد ایمان اش بیشتر است، در حالی که ما این را قبول نداریم و معتقدیم قرآن برای آن نازل شده است که قوه عقلانیت انسان را رشد دهد.
بنابراین گزارش، در ادامه حجت الاسلام مصطفی پور درباره تکیه بر استدلال کلامی در کتب دروس معارف بیان کرد: باید اول مشخص شود که الان منظور از رویکرد کلامی چیست؟، اگر رویکرد کلامی یعنی صرفا کاری خطابی و اغنایی بدون آنکه مدعیات دینی را بر اساس برهان تبیین کنیم قطعا این نیست، چون همان طور که متون دینی و قرآن عقلانی مباحث را مطرح کرده اند این کتب هم همین رویکرد را دارند، ضمن اینکه ما کتاب ها را می توانیم به گونه ای تنظیم کنیم که سایر روش ها و رویکردها را نادیده نگیرد.

وی تاکید کرد: مثلا قرآن خطاب به پیامبر (ص) می گوید: " ادعوا الی سبیل الی ربک بالحکمة والموعظة الحسنة و جادلهم بالتی هی احسن"، از این آیه مستفاد می شود که پیامبر (ص) مامور است تا مردم را به استفاده از روش های مختلف دعوت کند، چرا که مخاطبان متنوع هستند به این معنا که همه انسان ها توانایی درک مطالب به صورت برهان و تعقل را ندارند.

حجت الاسلام مصطفی پور در پاسخ به این پرسش که آیا کتب موجود این ویژگی ها را دارند؟ عنوان کرد: معمولا استدلال و برهان در این کتب وجود دارد، چه کتب مبانی اندیشه و کتب اندیشه اسلامی، از مباحثی که علی القاعده باید داشته باشیم آن است که اگر من خدا را پذیرفتم زندگی من با انسانی که خدا را قبول ندارد چه فرقی دارد؟ البته در کتب در این رابطه بحث شده است اما باید اول استدلال و زمینه سازی و در پایان نتیجه گیری شود. دانشجو باید در کلاس متوجه شود این دروس به کدام بخش زندگی او مربوط می شود، پس به ویژه در بحث صفات باید این ویژگی استدلالی پررنگ شود.

این گزارش می افزاید: در ادامه برنامه زاویه 27 مهرماه گزارشی از نظریات دانشجویان دانشگاه های مختلف درباره دروس معارف پخش شد که طی آن برخی معتقد بودند دروس خارج از از کتاب و بحث های آزاد در جذابیت کلاس هاس معارف تاثیر بیشتری دارد، از سوی دیگر برخی دانشجویان معتقد بودند که به کار گیری روش تحقیقی و معرفی کتب دیگر می تواند در نشاط کلاس های معارف مفید واقع شود، همچنین بعضی دانشجویان مباحث را تکراری قلمداد می کردند و معتقد بودند هرچه در دانشگاه در حوزه معارف خواندیم به نوعی در دبیرستان نیز با آن ه سرو کار داشتیم و همه چیزبه نوعی تکرار مکررات است، برخی دانشجویان نیز مهارت اساتید را عامل مهمی برای جذب دانشجو عنوان کردند.

موافقت 80 درصدی با تدریس معارف در دانشگاه ها

بعد از پخش این گزارش حجت الاسلام ابراهیم کلانتری، رئیس دانشگاه معارف اسلامی قم و عضو کمیته برنامه ریزی دروس معارف در دانشگاه به عنوان مهمان تلفنی برنامه گفت: به لحاظ ضرورت وجود دروس معارف در دانشگاه ها طی نظرسنجی های صورت گرفته 80 درصد دانشجویان معتقدند این دروس باید باشد، لذا با اصل وجود این دروس مشکلی نیست، اما در مورد اینکه آیا عملکرد دروس معارف موفقیت آمیز بوده است یا خیر باید یگویم آیتم های مختلفی در این مسئله دخیل است که از جمله این عوامل می توان به استاد اشاره کرد، نکته آن است که تسلط علمی وجود دارد اما روش تدریس جای بحث دارد.

وی سرفصل های دروس معارف را جدید دانست و آن را متناسب با سطوح مختلف در دانشگاه معرفی کرد.

حجت الاسلام کلانتری همچنین با اشاره به مسئله امکانات در دانشگاه ها از قبیل پرژکتور، فضای کلاس ها و عواملی از این دست ابراز کرد: با این شرایط شاید زیاد توفیقی حاصل نشده و موفقیت زیادی همراه نباشد.

پس از آن محمدرضایی در تحلیل 20 درصد مخالفت تدریس معارف در دانشگاه ها عنوان کرد: نمی شود همه راضی باشند، چرا که دین به تنهایی محدودیت هایی را به همراه دارد که فلسفه ابلاغ آن به افراد جای تامل دارد، درحال حاضر با در نظر گرفتن گرفتاری ها و مشکلات موجود در جامعه اگر دانشجو ضرورت دین را متوجه شود بسیاری از مشکلات حل می شود، ما در طول روز با هزاران تصمیمی گیری مواجه هستیم که گاها تعارضات و چالش هایی را ایجاد می کنند، در این برهه اعتقاد ماست که می تواند به عنوان راهنما در چنین شرایطی یاری رسان باشد، پس باید ضرورت آن هم مطرح شود ضمن آنکه برخی می گویند این دروس تکراری است، قطعا باید تکرار شود و تذکر داده شود و اساسا در این روند ابلاغ باید تکرار وجود داشته باشد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است در این روند اساتید مطالب تکراری کتب دبیرستان را هم داشته باشند، گفت: باید توجه داشت که برای مثال در مورد مسئله "هستی" سطوح مختلفی برای تحلیل وجود دارد، استاد در دانشکده پزشکی می تواند خلقت انسان را در فیزیولوژی انسان بداند و به دانشجو بگوید، اما در همین مورد هم کتابی نیست که مثلا بخواهد مسئله هستی را بنابر رشته تخصصی توضیح دهد.

در ادامه زاویه این هفته، حجت الاسلام محمد امراللهی، قائم مقام امور اساتید نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها به عنوان مهمان تلفنی برنامه، در پاسخ به سوال مجری برنامه در باب مشکلات فعلی در حوزه دروس معارف و اینکه آیا این مشکلات با وجود همه گزینش ها برای هویت علمی اساتید، باز هم به استادان بر می گردد یا مشکل از جای دیگری است، گفت: ما در میان دانشجویان 120 هزار فرم دانشجویی برای ارزشیابی اساتید لحاظ کردیم که نمره حاصل از آن، از چهار نمره ، میانگین 2 تا 3 و نیم بود. اما در حال حاضر عوامل دیگری مطرح است، همان طور که گفته شد عنوان عمومی برای دروس معارف عنوانی فراگیر است؛ ما در هر حال حاضر در گزینش هایمان با هر مدرک تحصیلی هر درس را نمی گذاریم ضمن این که نگاه دانشجو به درس معارف در رده دوم است.

نشاط دروس معارفی در گروی عوامل مختلف

وی در پاسخ به این پرسش که چرا دانشجویان می گویند در این دروس نشاط نیست؟، اظهار کرد: این امر به عوامل مختلفی از جمله متن، ابزار و امکانات، مسئولان و مقامات مرتبط بر می گردد. ما در حال حاضر نیروی انسانی مکفی هم برای این دروس نداریم.

پس از آن حجت الاسلام مصطفی پور در پاسخ به سوال مجری مبنی بر اینکه الان مگر چند استاد داریم که خوب دروس را ارائه کنند، گفت: شاید تعداد کافی نباشد اما مشکل ما فقط تهران نیست چراکه متنی که تدوین می شود برای دانشگاه های کل کشور اعم از آزاد، سراسری، غیرانتفاعی، پیام نور است.

وی درباره اینکه این دروس برای کل کشور خوب و قابل قبول است یا نه؟ عنوان کرد: قطعا خوب نیست، نمی توان متن را برای همه یک جور ارائه کرد و واقعیت آن است که ما استادانی که بتوانند کلاس را متنوع کنند کم داریم. مثلا استادی که بحث آزاد یا روش های تحقیقی از دانشجو می خواهد

حجت الاسلام مصطفی پور خاطرنشان کرد: به عنوان مثال دانشجویان پزشکی وقتی که با رویکرد عملی سر و کار دارند برایشان مباحث انتزاعی معضل است و دقیقا در این حالت است که باید به رویکردهای دیگر پرداخته شود.

شایان ذکر است، در پایان برنامه زاویه این هفته نتایج نهایی سوال نظرسنجی مبنی بر رضایت از دروس معارف به لحاظ به روز بودن، با نشاط و استدلالی بودن به این شرح اعلام شد: گزینه اول (خیلی زیاد) با ½ درصد آرا، گزینه دوم رضایت زیاد با 16 درصد، گزینه سوم با رضایت متوسط 20 درصد و نهایتا گزینه (خیلی کم) با 52 درصد آرا.
پایان پیام/