طرح «سلام» در مدارس تهران کلید خورد

وی افزود: با رسیدن دولت به مرحله خدمتگزاری، بروکراسی گسترده‌ای در جامعه شکل گرفت. اما این بروکراسی به جای تسهیل، پیچیده و چندلایه شد. از همین‌جا نظریه "کوچک زیباست" مطرح شد؛ به این معنا که دولت باید کوچک شود و تنها سیاست‌گذاری کند و از نظام عریض و طویل اجرایی فاصله بگیرد.

حسینی با بیان اینکه امروز در جهان دولت مقتدر نیازمند مردم مقتدر است، گفت: مردم باید در محلات، سازمان و تشکیلات پیدا کنند تا محله احیا شود، مردم جان بگیرند و از آسیب‌ها پیشگیری شود. قدرت مردم و محله، معجزه توسعه را رقم می‌زند.

رییس سازمان بهزیستی با استناد به مطالعه‌ای در ۲۸ کشور جهان ادامه داد: در بسیاری از کشورها مدارس پایگاه قدرت مردم شده‌اند. مدرسه جعبه سیاه جامعه است؛ جامعه امروز از دیروز مدارس و فردای جامعه از امروز مدارس می‌گذرد. به عنوان نمونه در آمریکا پنج هزار مدرسه در خدمت محلات قرار دارند و دولت خدمات مشاوره عمومی، تغذیه و حمایت از خانواده را در دل مدارس ارائه می‌دهد.

وی تصریح کرد: رییس‌جمهور و رهبر معظم انقلاب بارها بر ارائه خدمات محله‌محور تأکید کرده‌اند. همچنین وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از نخستین روز حضور بنده در سازمان بهزیستی، راهبرد اصلی را خدمات اجتماع‌محور و توانمندسازانه معرفی و بر اجرای آن تأکید کردند.

حسینی گفت: برای تحقق محله‌محوری نیازمند مکان هستیم و بهترین مکان، مدرسه است. این طرح هم‌اکنون در شهرهای اهواز، سنندج، مشهد، شاهین‌شهر و فلاورجان آغاز شده و آموزش و پرورش برای اجرای آن اعلام آمادگی کرده است. البته استمرار این طرح نیازمند تدوین آیین‌نامه و قواعد مشخص است تا فعالیت‌ها در ساعات غیرآموزشی مدرسه، کیفی و اثربخش باشد و محیط مدرسه دچار آسیب نشود.

وی افزود: باید به گونه‌ای عمل کنیم که مدیران مدارس در رقابت برای اجرای این طرح پیش‌قدم شوند. رکن مدیریتی این اقدام، تعاونی‌ها هستند و قرار است تعاونی‌یار محله در مدارس با اساسنامه مشخص اجرا شود.

رییس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به برنامه‌های اولیه این طرح بیان کرد: سه فعالیت محوری در دستور کار قرار دارد؛ نخست اجرای طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) شهری در مدارس با همکاری معاونت توانبخشی بهزیستی، دوم اجرای طرح استعدادیابی، غربالگری، مهارت‌آموزی و اشتغال با محوریت جوانان و کودکان محله و سوم اجرای طرح سلامت، توانمندسازی و نشاط همراه با هنر برای سالمندان.

وی ادامه داد: تعاونی‌های محله‌محور و باشگاه‌های کارآفرینان در این مسیر یاری‌گر خواهند بود تا خدمات دولت به شکل دسترس‌پذیر، محله‌محور، توانمندساز، پیشگیرانه، مشارکت‌جویانه و اجتماعی‌ساز در بطن محلات و با استفاده از ظرفیت مدارس ارائه شود.

حسینی در پایان خاطرنشان کرد: تنها در سازمان بهزیستی ۱۲۰ هزار تسهیلگر داوطلب متخصص و ۱۱ هزار گروه داوطلب توانمند وجود دارند که در خدمت محله‌ها و با مردم محلات خواهند بود تا این رویکرد به بهترین شکل محقق شود.

حسینی در پایان به نمونه‌های جهانی استفاده از مدارس به‌عنوان کانون خدمات اجتماعی و اجتماع‌محور اشاره کرد و گفت: در بسیاری از کشورها، مدرسه فقط محل آموزش رسمی نیست بلکه در ساعات غیرآموزشی به پایگاه خدمات اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و داوطلبانه برای کل محله تبدیل می‌شود. این الگو با عنوان «مدرسه اجتماع‌محور» شناخته می‌شود.

نمونه‌های بین‌المللی:

۱. ایالات متحده آمریکا – Community Schools

گستره: بیش از ۵ هزار  مدرسه عمومی.

خدمات: مشاوره روانی، تغذیه، حمایت خانواده، آموزش والدین، برنامه‌های بعد از مدرسه.

شرکا: دولت محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد، مراکز بهداشت، گروه‌های داوطلب.

نمونه شاخص: Harlem Children’s Zone در نیویورک.

۲. ژاپن – Community Learning Centers (Kominkan) و مدارس باز.

ویژگی: مدارس بعد از ساعات رسمی به روی جامعه باز می‌شوند.

فعالیت‌ها: سلامت اجتماعی، حمایت سالمندان، کمک به خانواده‌های کم‌درآمد، فعالیت‌های داوطلبانه.

شرکا: دولت محلی و انجمن‌های محلی.

نمونه‌ها: مدارس توکیو و کیوتو که در عصرها به محل آموزش والدین و ارائه خدمات اجتماعی تبدیل می‌شوند.

۳. انگلستان – Extended Schools / Sure Start Centres.

خدمات: مشاوره خانواده، مراکز سلامت کودک، برنامه‌های تربیتی و فرهنگی.

ویژگی: خدمات به کل محله نه فقط دانش‌آموزان.

شرکا: دولت محلی (تأمین بودجه) + سازمان‌های محلی.

۴. کانادا – Community Hub Schools

نقش: مدرسه به‌عنوان «هاب اجتماعی».

خدمات: سلامت روان، حمایت از مهاجران، برنامه‌های سالمندی فعال، آموزش خانواده.

نمونه شاخص: Toronto District School Board با همکاری بیش از ۷۰ سازمان محلی‌.

۵. ویتنام – Full-Day Schools with Social Support.

خدمات: مراقبت روزانه از کودکان، تغذیه، آموزش مهارت‌های زندگی، سلامت روان و اجتماعی.

ویژگی: همکاری مشترک وزارت آموزش، وزارت بهداشت و سازمان‌های محلی.

۶. سوئد و کشورهای اسکاندیناوی – School as Local Welfare Hub.

ویژگی: مدرسه به‌عنوان پایگاه خدمات رفاهی محلی.

خدمات: سلامت روان، کار اجتماعی، مشاوره خانواده، فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی.

مزیت: ساعات طولانی فعالیت مدارس و استفاده مشترک کودکان، جوانان و سالمندان از امکانات
نکته کلیدی مشترک.

در همه الگوها سه ضلع اصلی حضور دارند:
دولت (ملی یا محلی). پشتیبانی سیاستی و بودجه‌ای.

مدرسه. فضای اعتماد، دسترسی عمومی، کانون محله.

سازمان‌های داوطلب و محلی. اجرای خدمات، جذب مشارکت اجتماعی

همچنین نمونه‌هایی از کشورهای جهان وجود دارد که خدمات دولت در متروها و ایستگاه‌های قطار ارائه می‌شود.
۱. ژاپن: ایستگاه‌های مترو و قطار در توکیو و اوزاکا فقط محل جابه‌جایی نیستند؛ دولت و شهرداری‌ها خدمات اجتماعی مثل مشاوره اجتماعی و روانی کوتاه‌مدت (مراکز گوش‌دادن به دغدغه‌ها – Listening Stations).

کلینیک‌های سلامت سیار (چک فشار خون، قند، غربالگری سریع).

خدمات سالمندی: غرفه‌های مشاوره بازنشستگی، تسهیلات بیمه و مراقبت اجتماعی.

این کار باعث می‌شود سالمندان و کارمندان شاغل بدون مراجعه به ادارات دولتی بتوانند نیازهای فوری اجتماعی و سلامت خود را رفع کنند.

۲. سوئد: در ایستگاه‌های مترو استکهلم و همچنین ترمینال‌های اتوبوس‌رانی، فضاهای موسوم به Service Points وجود دارد.

خدمات: راهنمایی در امور رفاهی (بیمه، حقوق کودک، مسکن).

اتصال مستقیم به مددکاران اجتماعی (گاهی با نوبت‌گیری دیجیتال).

برنامه‌های فرهنگی کوچک (نمایشگاه عکس یا کنسرت خیابانی با هدف ارتقای سلامت اجتماعی محلی).

۳. سوئیس: در ایستگاه‌های راه‌آهن زوریخ و ژنو مراکزی به نام SBB Service Center علاوه بر فروش بلیت، خدمات مشاوره اجتماعی، اطلاعات مربوط به بیمه‌های اجتماعی، و کمک به بی‌خانمان‌ها ارائه می‌کنند.

همکاری شهرداری و NGOها باعث شده فضاهای پرتردد به نقطه تماس اول با خدمات اجتماعی تبدیل شوند.

۴. ویتنام: در شهر هانوی و هوشی‌مین، Community Kiosk‌هایی در مترو و پایانه‌ها ایجاد شده که در آن‌ها؛ اطلاعات مربوط به حمایت اجتماعی خانواده‌های کم‌درآمد.

ارجاع به مراکز بهداشت اولیه.

آموزش کوتاه (مثل آموزش پیشگیری از اعتیاد یا مهارت‌های زندگی).

این خدمات معمولاً توسط داوطلبان محلی با حمایت وزارت کار و امور اجتماعی اداره می‌شوند.

۵. فرانسه (پاریس): در برخی ایستگاه‌های مترو پاریس، فضاهایی برای ارائه خدمات مراکز مشاوره اجتماعی سیار وجود دارد.

به‌ویژه برای مهاجران و افراد بی‌خانمان، خدمات فوری مثل صدور کارت حمل‌ونقل اجتماعی، راهنمایی حقوقی، مشاوره شغلی ارائه می‌شود.

نکته کلیدی مشترک

کشورها تلاش کرده‌اند فضاهای پررفت‌وآمد (مدارس، مترو، پایانه‌ها، مراکز خرید) را به نقطه تماس اول خدمات اجتماعی تبدیل کنند تا شهروندان با حداقل هزینه و وقت، به خدمات حمایتی دسترسی داشته باشند.

تجربه‌ طرح‌های محل‌محور (community-based) و اجتماع‌محور (neighborhood-centered) مثل طرح «سلام»، در مدارس، ایستگاه‌های مترو یا مراکز محلی اجرا می‌شوند، معمولاً چند کارکرد و اثر کلیدی دارند:

۱. کارکردهای اصلی

مرکزیت اجتماعی؛  مدرسه یا ایستگاه مترو به‌عنوان نقطه ملاقات محلی عمل می‌کند. افراد از گروه‌های مختلف در یک مکان آشنا گرد هم می‌آیند.

کاهش هزینه و زمان دسترسی، چون این مکان‌ها در قلب محله هستند.

ارائه خدمات اجتماعی و حمایتی

آموزش مهارت‌های زندگی، فرزندپروری، سواد سلامت، کارگاه‌های شغلی.

مشاوره روانی و اجتماعی (حتی کوتاه‌مدت و فوری).

غربالگری سلامت جسم و روان.

توانمندسازی داوطلبان محلی و مشارکت مردم
افراد محله نقش فعال می‌گیرند، نه فقط دریافت‌کننده خدمات.

ایجاد حس مالکیت و مسئولیت اجتماعی.

اتصال منابع و شبکه‌سازی

این پایگاه‌ها می‌توانند حلقه اتصال مردم با سازمان‌های حمایتی، NGOها و خیرین باشند.

مدارس یا ایستگاه‌ها به درگاه خدمات اجتماعی بدل می‌شوند.

۲. آثار و پیامدها

افزایش سرمایه اجتماعی

اعتماد و همبستگی در محله تقویت می‌شود.

افراد آسیب‌پذیر کمتر احساس تنهایی می‌کنند.

کاهش آسیب‌های اجتماعی

حضور داوطلبان و خدمات در فضای عمومی، احتمال گرایش جوانان به رفتارهای پرخطر (اعتیاد، خشونت، بزهکاری) را کم می‌کند.

بهبود کیفیت زندگی و سلامت روانی.

دسترسی آسان به حمایت‌های اجتماعی و سلامت روان، سطح استرس و تعارضات خانوادگی را کاهش می‌دهد.

پیشگیری و کاهش هزینه‌های دولتی

مداخله زودهنگام در محله‌ها، جلوی بروز مشکلات بزرگ‌تر (مثل جرم یا بحران سلامت) را می‌گیرد و هزینه‌های سنگین بعدی را کم می‌کند.

تقویت تعلق مکانی و هویت محله‌ای

وقتی خدمات و فعالیت‌ها حول مدرسه یا ایستگاه مترو شکل می‌گیرند، افراد محله احساس می‌کنند آن مکان "متعلق به آنها"ست هویت محله‌ای قوی‌تر می‌شود.